Gardzień: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Położenie) |
|||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Gardzień.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Gardzień |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 42: | Linia 42: | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała na obszarze dawnej pruskiej osady. Najstarsza wzmianka dotycząca miejscowości pochodzi z roku 1378. W tym czasie w Gardzieniu działał młyn wodny, w którym mielono mąkę na potrzeby załogi zamku w [[Szymbark|Szymbarku]]. Kapituła pomezańska odsprzedała go w tym czasie niejakiemu Michałowi Postelinowi. W 1669 oku wieś wraz z młynem stała się własnością grafa [[Finck von Finckenstein| Ernsta Finck von Finckensteina]]. Finckenstein wzniósł w Gardzieniu dwór dla zarządcy dóbr. Budowla nawiązywała do stylu pałacu w Tiefurth. W 1789 roku Gardzień miał charakter folwarku szlacheckiego, składającego się z czterech budynków mieszkalnych. W 1826 roku zmarł nie pozostawiwszy potomka Karol Filip Finckenstein. Dwór wraz z majątkiem stał się wówczas własnością jego siostrzeńca - Hahnefeldta. W 1830 roku Gardzień został sprzedany baronowi Wernerowi von Gustedt. Jego żona Jenny była owocem romansu króla Westfalii Hieronima Bonaparte z matką baronowej von Gustedt - arystokratką Dianą von Papenheim. Młodzi małżonkowie zakupili Gardzień dzięki pieniądzom otrzymanym w darze ślubnym od Hieronima Bonaparte. W tym czasie do miejscowego majątku należały folwarki [[Jędrzejowice]], [[Starzykowo Wilekie]] oraz [[Starzykowo Małe]]. Z inicjatywy Jenny von Gustedt wybudowano we wsi szkołę, do której baronowa posyłała również swoje własne dzieci. Córka Hieronima Bonaparte przebudowała również pałac w Gardzieniu, inspirując się architekturą pałacu Wittum w Weimarze. Założyła również pałacowy park, w którym poleciła wznieść domek herbaciany. W 1850 roku Werner von Gustedt otrzymał nominację na stanowisko landrata powiatu suskiego. Rodzina przeprowadziła się do [[Susz|Susza]], a pałac służył jako ochronka dla sierot i dzieci z najuboższych rodzin chłopskich. W 1864 roku po śmierci męża Jenny von Gustedt sprzedała Gardzień kupcowi rodem z Berlina niejaki Jonas. W 1884 roku majątek wykupił od Jonasa Zidowitz. W 1900 roku Gardzień stał się własnością hrabiego [[Finck von Finckenstein]]. | + | [[File:Młyn w Gardzieniu w początkach XX wieku.jpg|thumb|300px|left|Młyn w Gardzieniu w początkach XX wieku]]Wieś powstała na obszarze dawnej pruskiej osady. Najstarsza wzmianka dotycząca miejscowości pochodzi z roku 1378. W tym czasie w Gardzieniu działał młyn wodny, w którym mielono mąkę na potrzeby załogi zamku w [[Szymbark|Szymbarku]]. Kapituła pomezańska odsprzedała go w tym czasie niejakiemu Michałowi Postelinowi. W 1669 oku wieś wraz z młynem stała się własnością grafa [[Finck von Finckenstein| Ernsta Finck von Finckensteina]]. Finckenstein wzniósł w Gardzieniu dwór dla zarządcy dóbr. Budowla nawiązywała do stylu pałacu w Tiefurth. W 1789 roku Gardzień miał charakter folwarku szlacheckiego, składającego się z czterech budynków mieszkalnych. W 1826 roku zmarł nie pozostawiwszy potomka Karol Filip Finckenstein. Dwór wraz z majątkiem stał się wówczas własnością jego siostrzeńca - Hahnefeldta. W 1830 roku Gardzień został sprzedany baronowi Wernerowi von Gustedt. Jego żona Jenny była owocem romansu króla Westfalii Hieronima Bonaparte z matką baronowej von Gustedt - arystokratką Dianą von Papenheim. Młodzi małżonkowie zakupili Gardzień dzięki pieniądzom otrzymanym w darze ślubnym od Hieronima Bonaparte. W tym czasie do miejscowego majątku należały folwarki [[Jędrzejowice]], [[Starzykowo Wilekie]] oraz [[Starzykowo Małe]]. Z inicjatywy Jenny von Gustedt wybudowano we wsi szkołę, do której baronowa posyłała również swoje własne dzieci. Córka Hieronima Bonaparte przebudowała również pałac w Gardzieniu, inspirując się architekturą pałacu Wittum w Weimarze. Założyła również pałacowy park, w którym poleciła wznieść domek herbaciany. W 1850 roku Werner von Gustedt otrzymał nominację na stanowisko landrata powiatu suskiego. Rodzina przeprowadziła się do [[Susz|Susza]], a pałac służył jako ochronka dla sierot i dzieci z najuboższych rodzin chłopskich. W 1864 roku po śmierci męża Jenny von Gustedt sprzedała Gardzień kupcowi rodem z Berlina niejaki Jonas. W 1884 roku majątek wykupił od Jonasa Zidowitz. W 1900 roku Gardzień stał się własnością hrabiego [[Finck von Finckenstein]]. |
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w pałacu działała szkoła dokształcająca i kwatera dla uchodźców. Po 1918 roku rezydowała w nim wdowa po grafie. W 1932 roku Organizacja Gdańska S.A. prowadziła w pałacu szkołę sportową. Przed 1939 roku Finck von Finckenstein przekazał pałac swojemu nadleśniczemu, który urządził w niej siedzibę zarządu dóbr leśnych, obejmujących teren rozciągający się od Iławy do [[Wikielec|Wikielca]] i [[Stradomno|Stradomna]] wzdłuż Jezioraka aż po [[Siemiany]]. | W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w pałacu działała szkoła dokształcająca i kwatera dla uchodźców. Po 1918 roku rezydowała w nim wdowa po grafie. W 1932 roku Organizacja Gdańska S.A. prowadziła w pałacu szkołę sportową. Przed 1939 roku Finck von Finckenstein przekazał pałac swojemu nadleśniczemu, który urządził w niej siedzibę zarządu dóbr leśnych, obejmujących teren rozciągający się od Iławy do [[Wikielec|Wikielca]] i [[Stradomno|Stradomna]] wzdłuż Jezioraka aż po [[Siemiany]]. | ||
Wersja z 20:09, 9 kwi 2014
| Gardzień | |
| | |
 Gardzień
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | iławski |
| Gmina | Iława |
| Liczba ludności (2010) | 150[1] |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Gardzień | |
| Położenie na mapie Polski  Gardzień | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Gardzień (niem. Garden) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła mieszkańców (łącznie z osadami: Łanioch, Sarnówek, Starzykowo Małe, Stawki i Stęgawica). W skład sołectwa wchodzą miejscowości Gardzień i Sarnówek. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Tomasz Kaczerowski[2].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, na zachód od jeziora Jeziorak, 8 km na północny zachód od Iławy i na północ od drogi wojewódzkiej nr 521.
Około 4 km na wschód od Gardzienia znajduje się Rezerwat Buczyna na Łaniochu, obejmujący las bukowy o bogatym runie.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała na obszarze dawnej pruskiej osady. Najstarsza wzmianka dotycząca miejscowości pochodzi z roku 1378. W tym czasie w Gardzieniu działał młyn wodny, w którym mielono mąkę na potrzeby załogi zamku w Szymbarku. Kapituła pomezańska odsprzedała go w tym czasie niejakiemu Michałowi Postelinowi. W 1669 oku wieś wraz z młynem stała się własnością grafa Ernsta Finck von Finckensteina. Finckenstein wzniósł w Gardzieniu dwór dla zarządcy dóbr. Budowla nawiązywała do stylu pałacu w Tiefurth. W 1789 roku Gardzień miał charakter folwarku szlacheckiego, składającego się z czterech budynków mieszkalnych. W 1826 roku zmarł nie pozostawiwszy potomka Karol Filip Finckenstein. Dwór wraz z majątkiem stał się wówczas własnością jego siostrzeńca - Hahnefeldta. W 1830 roku Gardzień został sprzedany baronowi Wernerowi von Gustedt. Jego żona Jenny była owocem romansu króla Westfalii Hieronima Bonaparte z matką baronowej von Gustedt - arystokratką Dianą von Papenheim. Młodzi małżonkowie zakupili Gardzień dzięki pieniądzom otrzymanym w darze ślubnym od Hieronima Bonaparte. W tym czasie do miejscowego majątku należały folwarki Jędrzejowice, Starzykowo Wilekie oraz Starzykowo Małe. Z inicjatywy Jenny von Gustedt wybudowano we wsi szkołę, do której baronowa posyłała również swoje własne dzieci. Córka Hieronima Bonaparte przebudowała również pałac w Gardzieniu, inspirując się architekturą pałacu Wittum w Weimarze. Założyła również pałacowy park, w którym poleciła wznieść domek herbaciany. W 1850 roku Werner von Gustedt otrzymał nominację na stanowisko landrata powiatu suskiego. Rodzina przeprowadziła się do Susza, a pałac służył jako ochronka dla sierot i dzieci z najuboższych rodzin chłopskich. W 1864 roku po śmierci męża Jenny von Gustedt sprzedała Gardzień kupcowi rodem z Berlina niejaki Jonas. W 1884 roku majątek wykupił od Jonasa Zidowitz. W 1900 roku Gardzień stał się własnością hrabiego Finck von Finckenstein.
W czasie I wojny światowej w pałacu działała szkoła dokształcająca i kwatera dla uchodźców. Po 1918 roku rezydowała w nim wdowa po grafie. W 1932 roku Organizacja Gdańska S.A. prowadziła w pałacu szkołę sportową. Przed 1939 roku Finck von Finckenstein przekazał pałac swojemu nadleśniczemu, który urządził w niej siedzibę zarządu dóbr leśnych, obejmujących teren rozciągający się od Iławy do Wikielca i Stradomna wzdłuż Jezioraka aż po Siemiany.
Pałac i zabudowania dworskie przetrwały zawieruchę II wojny światowej, jednak w chwili przeniesienia siedziby nadleśnictwa budynki zaczęły popadać w ruinę. Grabieże,dewastacje i bezprawne rozbiórki stanowiły dopełnienie smutnego obrazu.
Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych
1817 - 32 osoby, 3 budynki
1831 - 92 osoby, 2 budynki
1864 - 214 osób, 11 budynków
1871 - 177 osób, 10 budynków
1885 - 176 osób, 10 budynków
1895 - 206 osób, 12 budynków
1905 - 148 osób, 10 budynków
Ludzie związani z miejscowością
Zabytki
- Dawny park dworski z przełomu XVIII i XIX wieku, powierzchnia ok. 7 ha
- Pozostałości pałacu
Bibliografia
- Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.
- Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 5.03.2014]
- Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Iława 2003: Uchwała Nr XIII/108/2003 z dnia 3 grudnia 2003 [data dostępu: 5.03.2014]
- Strategia rozwoju gminy Iława 2000-2015 [data dostępu 5.03.2014]
- Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.03.2014]
Przypisy
- ↑ Łącznie: Gardzień, Łanioch, Sarnówek, Starzykowo Małe, Stawki i Stęgawica.
- ↑ http://www.gmina-ilawa.pl/dla_mieszkanca/jednostki-podlegle/ [data dostępu: 5.03.2014]
