Pieniężno: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki) |
|||
| (Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Pieniężna | |dopełniacz wsi = Pieniężna | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = pieniezno-zamek.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Zamek w Pieniężnie, Fot. Mieczysław Kalski |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 27: | Linia 27: | ||
|wikipodróże = | |wikipodróże = | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
| − | |www | + | |www = |
| − | }} | + | }} |
'''Pieniężno''' (niem. ''Mehlsack'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat braniewski|powiecie braniewskim]]. Jest siedzibą [[Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej]]. Liczba ludności w 2012 wynosiła niemal trzy tysiące. W 2014 na kolejną kadencje burmistrzowską w Pieniężnie wybrany został [[Kazimierz Kiejdo]]. | '''Pieniężno''' (niem. ''Mehlsack'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat braniewski|powiecie braniewskim]]. Jest siedzibą [[Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej]]. Liczba ludności w 2012 wynosiła niemal trzy tysiące. W 2014 na kolejną kadencje burmistrzowską w Pieniężnie wybrany został [[Kazimierz Kiejdo]]. | ||
| − | + | <br/><br/> | |
| + | [[Plik:Pieniężno. Zamek Kapituły Warmińskiej.jpg|thumb|290px|right|Zamek w Pieniężnie Fot. Janusz Gerszberg]] | ||
| + | [[Plik:r-p.jpg|thumb|290px|right|Ratusz Fot. Mieczysław Kalski]] | ||
| + | [[Plik:m-p1.jpg|thumb|290px|right|Most w Pieniężnie Fot. Mieczysław Kalski]] | ||
| + | [[Plik:m-p2.jpg|thumb|290px|right|Most w Pieniężnie Fot. Mieczysław Kalski]] | ||
==Nazwa== | ==Nazwa== | ||
| − | Niemiecka nazwa miasta ma swoje podłoże w pruskiej nazwie Malcekuke | + | Niemiecka nazwa miasta ma swoje podłoże w [[Prusowie|pruskiej]] nazwie ''Malcekuke'' oznaczającej "czarci las", i została zaadaptowana przez osadników jako zbliżone fonetycznie "Mehlsack" - worek mąki. Osadnictwo mazurskie przyczyniło się do wytworzenia wersji spolszczonej nazwy - Melzak. Bezpośrednio po II wojnie światowej w użyciu była "przetłumaczona" nazwa polska Mąkowory, ale ostatecznie w 1946 miasto przemianowano na Pieniężno, upamiętniając osobę zamordowanego przez hitlerowców wydawcy i redaktora "[[lkwim:Gazeta Olsztyńska|Gazety Olsztyńskiej]]", [[lkwim: Seweryn Pieniężny (junior)|Seweryna Pieniężnego]]. Pieniężny nie miał z miastem szczególnych powiązań. |
==Położenie== | ==Położenie== | ||
| − | Pieniężno leży nad rzeką [[Wałsza|Wałszą]], w paśmie Wzniesień Górowskich. Przed 1998 znajdowało się na terenie województwa elbląskiego. | + | Pieniężno leży nad rzeką [[rzeka Wałsza|Wałszą]], w paśmie Wzniesień Górowskich. Przed 1998 znajdowało się na terenie województwa elbląskiego. |
==Dzieje miejscowości== | ==Dzieje miejscowości== | ||
| − | W okolicy dzisiejszego Pieniężna istniał staropruski gród Malcekuke | + | W okolicy dzisiejszego Pieniężna istniał staropruski gród ''Malcekuke'' zarządzany u schyłku swojego istnienia prawdopodobnie przez księcia Wewa, który w połowie XIII wieku poniósł klęskę w walkach z [[Zakon krzyżacki|zakonem krzyżackim]]. Po podziałach wpływów na [[Warmia|Warmii]] terytorium trafiło pod zarząd [[kapituła warmińska|kapituły]], której biskup nakazał w 1282 roku założenie parafii i wzniesienie kościoła. Pierwsza wzmianka o miejscowym proboszczu Ekhardzie pochodzi z 1304 roku. W 1312 roku Melzak nazywany jest już w dokumentach miastem. 17 września 1326 kapituła odnowiła chełmiński przywilej lokacyjny miasta. |
W Melzaku znajdowała się siedziba komornictwa, na zamku rezydował wójt mianowany przez kapitułę. Budowę kościoła zrealizowano w pierwszej połowie XIV wieku; został on rozebrany (z wyjątkiem wieży) w 1893, a kolejną świątynię konsekrował cztery lata później biskup [[Andreas Thiel]]. Istniał system murów obronnych, z bramami braniewską i ornecką. | W Melzaku znajdowała się siedziba komornictwa, na zamku rezydował wójt mianowany przez kapitułę. Budowę kościoła zrealizowano w pierwszej połowie XIV wieku; został on rozebrany (z wyjątkiem wieży) w 1893, a kolejną świątynię konsekrował cztery lata później biskup [[Andreas Thiel]]. Istniał system murów obronnych, z bramami braniewską i ornecką. | ||
| − | Mieszczanie zajmowali się produkcją rolną, wyrobem sukna i kapeluszy, wytwórstwem piwa i wódki, handlem zbożem, lnem, skórami. Zachował się wilkierz miejski z 1653. W 1772 mieszkało w Melzaku 1930 osób, a najwięcej mieszkańców było w latach 30. XX wieku, kiedy ich liczba przekraczała cztery i pół tysiąca. W 1885 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Olsztynem i Braniewem,a niebawem także z Królewcem. Od 1910 działało gimnazjum humanistyczne, a w 1922 zostali do Melzaku sprowadzeni werbiści, którzy założyli klasztor i seminarium duchowne. | + | Mieszczanie zajmowali się produkcją rolną, wyrobem sukna i kapeluszy, wytwórstwem piwa i wódki, handlem zbożem, lnem, skórami. Zachował się wilkierz miejski z 1653 roku. W 1772 roku mieszkało w Melzaku 1930 osób, a najwięcej mieszkańców było w latach 30. XX wieku, kiedy ich liczba przekraczała cztery i pół tysiąca. W 1885 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Olsztynem i Braniewem,a niebawem także z Królewcem. Od 1910 działało gimnazjum humanistyczne, a w 1922 roku zostali do Melzaku sprowadzeni werbiści, którzy założyli klasztor i seminarium duchowne. |
| − | Nie omijały miasta klęski wojenne; w 1414 Melzak najechali Tatarzy, w 1455 miasto spaliły wojska polskie za opowiedzenie się mieszczan po stronie | + | Nie omijały miasta klęski wojenne; w 1414 roku Melzak najechali Tatarzy, w 1455 miasto spaliły wojska polskie za opowiedzenie się mieszczan po stronie zakonu, a w 1520 roku zniszczeń dokonały wojska księcia [[Albrecht Hohenzollern|Albrechta Hohenzollerna]]. Zniszczenia i straty pozostawili za sobą także Szwedzi (1627). Około 90% zabudowy miasta nie przetrwało walk u schyłku II wojny światowej, co przyczyniło się do utraty praw miejskich po wojnie. W walkach pod Pieniężnem w 1945 zginął radziecki generał Iwan Czerniachowski, upamiętniony w mieście budzącym po roku 1989 kontrowersje pomnikiem. Dopiero od 1973 Pieniężno jest ponownie miastem. |
| − | |||
==Zabytki== | ==Zabytki== | ||
Wśród zabytków Pieniężna są: | Wśród zabytków Pieniężna są: | ||
| − | * [[lkwim:Zamek w Pieniężnie|zamek kapituły warmińskiej z XIV wieku]], wielokrotnie przebudowywany, zachowany w formie szczątkowej | + | * [[lkwim:Zamek w Pieniężnie|zamek kapituły warmińskiej z XIV wieku]], wielokrotnie przebudowywany, zachowany w formie szczątkowej |
* ratusz z XIV-XV wieku, odbudowywany po zniszczeniach wojennych; | * ratusz z XIV-XV wieku, odbudowywany po zniszczeniach wojennych; | ||
| − | * most kolejowy z 1885 | + | * most kolejowy z 1885 |
| − | * wieża ciśnień z 1905 | + | * wieża ciśnień z 1905 |
| − | * klasztor werbistów wraz z Misyjnym Muzeum Etnograficznym | + | * klasztor werbistów wraz z Misyjnym Muzeum Etnograficznym |
| − | * [[lkwim"Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie|kościół św. Piotra i Pawła z 1897]] | + | * [[lkwim:"Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie|kościół św. Piotra i Pawła z 1897]] [[lkwim:Dzwony z kościoła pw. Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie| i jego dzwony]] |
| − | |||
==Szkolnictwo== | ==Szkolnictwo== | ||
*[[Szkoła Podstawowa w Pieniężnie]] | *[[Szkoła Podstawowa w Pieniężnie]] | ||
*[[Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Pieniężnie]] | *[[Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Pieniężnie]] | ||
| + | *[[Zespół Szkół Licealnych i Zawodowych im. W. Reymonta w Pieniężnie]] | ||
==Transport== | ==Transport== | ||
Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie: | Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie: | ||
| − | * nr 507 (z Braniewa do Dobrego Miasta) | + | * nr 507 (z [[Braniewo|Braniewa]] do [[Dobre Miasto|Dobrego Miasta]]) |
| − | * nr 510 (z Pieniężna do | + | * nr 510 (z Pieniężna do Głębocka) |
| − | * nr 512 (z Pieniężna do Szczurkowa przez Bartoszyce). | + | * nr 512 (z Pieniężna do [[Szczurkowo|Szczurkowa]] przez [[Bartoszyce]]). |
| − | W mieście znajduje się stacja kolejowa | + | W mieście znajduje się stacja kolejowa obsługująca linię nr 221 ([[Gutkowo]] - Braniewo). |
==Religia== | ==Religia== | ||
Działają w Pieniężnie następujące wspólnoty wyznaniowe: | Działają w Pieniężnie następujące wspólnoty wyznaniowe: | ||
| − | * Kościół rzymskokatolicki: | + | * Kościół rzymskokatolicki: |
| − | ** parafia | + | **[[parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie]] |
** klasztor i seminarium misyjne księży werbistów; | ** klasztor i seminarium misyjne księży werbistów; | ||
| − | * Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego | + | * Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego:[[parafia greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła w Pieniężnie]] |
* Świadkowie Jehowy - zbór. | * Świadkowie Jehowy - zbór. | ||
| − | + | W XIX wieku działała gmina ewangelicka (w 1851 powstała świątynia). Istniała także [[Żydzi na Warmii i Mazurach|gmina żydowska]]. | |
| − | W XIX wieku działała gmina ewangelicka (w 1851 powstała świątynia). Istniała także gmina żydowska. | ||
==Współpraca z innymi miastami== | ==Współpraca z innymi miastami== | ||
| Linia 83: | Linia 85: | ||
==Ludzie związani z Pieniężnem== | ==Ludzie związani z Pieniężnem== | ||
W Melzaku (Pieniężnie) urodzili się lub działali m.in.: | W Melzaku (Pieniężnie) urodzili się lub działali m.in.: | ||
| − | * [[Jan Kretzmer]], kanonik warmiński, sekretarz biskupa [[lkwim:Marcin Kromer|Marcina Kromera]] | + | * [[Jan Kretzmer]], kanonik warmiński, sekretarz biskupa [[lkwim:Marcin Kromer|Marcina Kromera]] |
| − | * [[Fabian Emmerich]], duchowny rzymskokatolicki, kanonik dobromiejski, lekarz kapitulny | + | * [[Fabian Emmerich]], duchowny rzymskokatolicki, kanonik dobromiejski, lekarz kapitulny |
| − | * [[Piotr Kolberg]], burmistrz, malarz | + | * [[Piotr Kolberg]], burmistrz, malarz |
| − | * [[Franciszek Strachowski]], kanonik warmiński | + | * [[Franciszek Strachowski]], kanonik warmiński |
| − | * [[Karl Selke]], nadburmistrz [[Elbląg]] | + | * [[Karl Selke]], nadburmistrz [[Elbląg|Elbląga]] |
| − | * [[Victor Röhrich]], polityk, deputowany | + | * [[Victor Röhrich]], polityk, deputowany |
| − | * [[Georg Matern]], duchowny katolicki, historyk Warmii | + | * [[Georg Matern]], duchowny katolicki, historyk Warmii |
| − | * [[Otto Miller]], duchowny katolicki, poeta | + | * [[Otto Miller]], duchowny katolicki, poeta |
| − | * [[Johannes Muntau]], polityk | + | * [[Johannes Muntau]], polityk |
| − | * [[Georg Fuhg]], rzeźbiarz | + | * [[Georg Fuhg]], rzeźbiarz |
| − | * [[Bruno Weichsel]], duchowny katolicki, kandydat do beatyfikacji | + | * [[Bruno Weichsel]], duchowny katolicki, kandydat do beatyfikacji |
| − | * [[Ulrich Fox]], rzeźbiarz i grafik | + | * [[Ulrich Fox]], rzeźbiarz i grafik |
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | + | Jan Chłosta, ''Słownik Warmii (historyczno-geograficzny)'', Olsztyn 2002. | |
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Pieni%C4%99%C5%BCno pl.wikipedia.org, Pieniężno] [28.12.2014] | |
| − | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria: Powiat braniewski]][[Kategoria: Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)]] | + | [[Kategoria:Miejscowość]][[Kategoria:Miasta]][[Kategoria: Powiat braniewski]][[Kategoria: Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: 1201-1300]] |
Aktualna wersja na dzień 21:47, 4 sty 2021
| Pieniężno | |
| | |
 Zamek w Pieniężnie, Fot. Mieczysław Kalski
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | braniewski |
| Gmina | Pieniężno |
| Liczba ludności (2012) | 2 956 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Pieniężno | |
| Położenie na mapie Polski  Pieniężno | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Pieniężno (niem. Mehlsack) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim. Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Liczba ludności w 2012 wynosiła niemal trzy tysiące. W 2014 na kolejną kadencje burmistrzowską w Pieniężnie wybrany został Kazimierz Kiejdo.
Spis treści
Nazwa
Niemiecka nazwa miasta ma swoje podłoże w pruskiej nazwie Malcekuke oznaczającej "czarci las", i została zaadaptowana przez osadników jako zbliżone fonetycznie "Mehlsack" - worek mąki. Osadnictwo mazurskie przyczyniło się do wytworzenia wersji spolszczonej nazwy - Melzak. Bezpośrednio po II wojnie światowej w użyciu była "przetłumaczona" nazwa polska Mąkowory, ale ostatecznie w 1946 miasto przemianowano na Pieniężno, upamiętniając osobę zamordowanego przez hitlerowców wydawcy i redaktora "Gazety Olsztyńskiej", Seweryna Pieniężnego. Pieniężny nie miał z miastem szczególnych powiązań.
Położenie
Pieniężno leży nad rzeką Wałszą, w paśmie Wzniesień Górowskich. Przed 1998 znajdowało się na terenie województwa elbląskiego.
Dzieje miejscowości
W okolicy dzisiejszego Pieniężna istniał staropruski gród Malcekuke zarządzany u schyłku swojego istnienia prawdopodobnie przez księcia Wewa, który w połowie XIII wieku poniósł klęskę w walkach z zakonem krzyżackim. Po podziałach wpływów na Warmii terytorium trafiło pod zarząd kapituły, której biskup nakazał w 1282 roku założenie parafii i wzniesienie kościoła. Pierwsza wzmianka o miejscowym proboszczu Ekhardzie pochodzi z 1304 roku. W 1312 roku Melzak nazywany jest już w dokumentach miastem. 17 września 1326 kapituła odnowiła chełmiński przywilej lokacyjny miasta.
W Melzaku znajdowała się siedziba komornictwa, na zamku rezydował wójt mianowany przez kapitułę. Budowę kościoła zrealizowano w pierwszej połowie XIV wieku; został on rozebrany (z wyjątkiem wieży) w 1893, a kolejną świątynię konsekrował cztery lata później biskup Andreas Thiel. Istniał system murów obronnych, z bramami braniewską i ornecką.
Mieszczanie zajmowali się produkcją rolną, wyrobem sukna i kapeluszy, wytwórstwem piwa i wódki, handlem zbożem, lnem, skórami. Zachował się wilkierz miejski z 1653 roku. W 1772 roku mieszkało w Melzaku 1930 osób, a najwięcej mieszkańców było w latach 30. XX wieku, kiedy ich liczba przekraczała cztery i pół tysiąca. W 1885 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Olsztynem i Braniewem,a niebawem także z Królewcem. Od 1910 działało gimnazjum humanistyczne, a w 1922 roku zostali do Melzaku sprowadzeni werbiści, którzy założyli klasztor i seminarium duchowne.
Nie omijały miasta klęski wojenne; w 1414 roku Melzak najechali Tatarzy, w 1455 miasto spaliły wojska polskie za opowiedzenie się mieszczan po stronie zakonu, a w 1520 roku zniszczeń dokonały wojska księcia Albrechta Hohenzollerna. Zniszczenia i straty pozostawili za sobą także Szwedzi (1627). Około 90% zabudowy miasta nie przetrwało walk u schyłku II wojny światowej, co przyczyniło się do utraty praw miejskich po wojnie. W walkach pod Pieniężnem w 1945 zginął radziecki generał Iwan Czerniachowski, upamiętniony w mieście budzącym po roku 1989 kontrowersje pomnikiem. Dopiero od 1973 Pieniężno jest ponownie miastem.
Zabytki
Wśród zabytków Pieniężna są:
- zamek kapituły warmińskiej z XIV wieku, wielokrotnie przebudowywany, zachowany w formie szczątkowej
- ratusz z XIV-XV wieku, odbudowywany po zniszczeniach wojennych;
- most kolejowy z 1885
- wieża ciśnień z 1905
- klasztor werbistów wraz z Misyjnym Muzeum Etnograficznym
- kościół św. Piotra i Pawła z 1897 i jego dzwony
Szkolnictwo
- Szkoła Podstawowa w Pieniężnie
- Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Pieniężnie
- Zespół Szkół Licealnych i Zawodowych im. W. Reymonta w Pieniężnie
Transport
Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:
- nr 507 (z Braniewa do Dobrego Miasta)
- nr 510 (z Pieniężna do Głębocka)
- nr 512 (z Pieniężna do Szczurkowa przez Bartoszyce).
W mieście znajduje się stacja kolejowa obsługująca linię nr 221 (Gutkowo - Braniewo).
Religia
Działają w Pieniężnie następujące wspólnoty wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki:
- parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Pieniężnie
- klasztor i seminarium misyjne księży werbistów;
- Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego:parafia greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła w Pieniężnie
- Świadkowie Jehowy - zbór.
W XIX wieku działała gmina ewangelicka (w 1851 powstała świątynia). Istniała także gmina żydowska.
Współpraca z innymi miastami
Pieniężno ma umowy partnerskie z niemieckim Lichtenau i rosyjskim Gusiewem.
Ludzie związani z Pieniężnem
W Melzaku (Pieniężnie) urodzili się lub działali m.in.:
- Jan Kretzmer, kanonik warmiński, sekretarz biskupa Marcina Kromera
- Fabian Emmerich, duchowny rzymskokatolicki, kanonik dobromiejski, lekarz kapitulny
- Piotr Kolberg, burmistrz, malarz
- Franciszek Strachowski, kanonik warmiński
- Karl Selke, nadburmistrz Elbląga
- Victor Röhrich, polityk, deputowany
- Georg Matern, duchowny katolicki, historyk Warmii
- Otto Miller, duchowny katolicki, poeta
- Johannes Muntau, polityk
- Georg Fuhg, rzeźbiarz
- Bruno Weichsel, duchowny katolicki, kandydat do beatyfikacji
- Ulrich Fox, rzeźbiarz i grafik
Bibliografia
Jan Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002. pl.wikipedia.org, Pieniężno [28.12.2014]
