Rzeka Krutynia

Krutynia
Fot. Mieczysław Kalski
Lokalizacja	Europa PolskaRosja
Ujście	Jezioro Bełdany
Długość	99 km
Powierzchnia zlewni	638 km²
Rzeki Polski

Fot. Mieczysław Kalski

Fot. Mieczysław Kalski

Rzeka Krutynia – rzeka na Pojezierzu Mazurskim. Szlak kajakowy.

Położenie w województwie warmińsko-mazurskim

Krutynia płynie przez Pojezierze Mrągowskie, Równinę Mazurską i Krainę Wielkich Jezior, przez lasy Puszczy Piskiej, od Jeziora Warpuńskiego przez Mazurski Park Krajobrazowy do jeziora Bełdany.

Bieg rzeki

Krutynia wypływa z Jeziora Warpuńskiego na Pojezierzu Mrągowskim, na wys. 133 m n.p.m., uchodzi do jeziora Bełdany na wys. 116 m n.p.m. Na swej trasie przebiega przez wiele malowniczych jezior oraz odcinki rzeczne o zmiennym charakterze.
Na pojezierzach rzeki bardzo często zmieniają nazwy wtedy, gdy przepływają przez jezioro, które zbiera wody z innych, dodatkowych rzek i cieków. Tak dzieje się również z Krutynią, która przepływa przez ok. 20 jezior. Rzeka płynie początkowo wśród wzniesień morenowych, później przez równinę sandrową porośniętą lasami Puszczy Piskiej.
Krutynia wypływa z jeziora Warpuńskiego i wąskim przesmykiem łączy się z Jeziorem Zyndackim, dalej płynie wąską strugą w kierunku południowo-wschodnim do Jeziora Gielądzkiego.Na końcu długiego jeziora, pod mostem drogowym i kolejowym, wypływa płytką strugą do Jeziora Lampackiego. Na wschodnim brzegu jeziora, przy przesmyku między jeziorami Gielądzkim i Lampackim, leży wieś Sorkwity. Na zachodnim brzegu jeziora jest zalesiony półwysep, na którym kiedyś było grodzisko. W południowej części jeziora jest zalesiona wyspa, a przy wschodnim brzegu - wąski, zarośnięty przesmyk do jeziora Lampasz. Na końcu jeziora wypływa płytki odcinek Krutyni o nazwie Sobiepanka. Sobiepanka to bardzo malownicza rzeczka, płynąca pośród olch, o kamienistym, żwirowym lub piaszczystym dnie. Głębokość tej rzeczki wynosi 30 cm, a jej długość 1,5 km. Sobiepanka uchodzi do jeziora Kujno.
Na końcu jeziora Kujno wypływa Grabówka - kolejny odcinek Krutyni o zupełnie odmiennym charakterze. Grabówka ma niskie, podmokłe brzegi, porośnięte trzciną i pałką wodną. Długość tego fragmentu Krutyni wynosi 1,5 km, po czym wpływa do jeziora Dłużec. Jezioro ciągnie się w kierunku południowo-wschodnim, a na jego krańcu wypływa kolejny, krótki odcinek Krutyni, który po 500 m wpada do Jeziora Białego. Na południowym jego brzegu wypływa Krutynia, która w tym odcinku nosi nazwę Dąbrówka. Tym razem jest to głęboka rzeka, wolno płynąca pośród lasów, tworząca zakola i rozlewiska. Malownicza rzeczka ma tylko 1 km długości, po czym uchodzi do śródleśnego jeziora Gant. Na końcu jeziora wypływa kolejny odcinek Krutyni, noszący nazwę Gancka Struga.
Gancka Struga płynie szeroko, a jej brzegi są zabagnione. Wokół rzeki rozciągają się podmokłe łąki, za którymi jest las. Po 1,5 km do Ganckiej Strugi wpływa z prawej strony rzeka Babant, odprowadzająca wody z jezior: Babięty Wielkie, Babiety Małe i Tejsowo. Od tego punktu Krutynia nosi nazwę Babięcka Struga.
Babięcka Struga płynie przez wieś Babięta, gdzie znajduje się stanica wodna PTTK, za którą rozpoczyna się rozlewisko i tama młyńska. Za tamą nurt rzeki wyraźnie przyspiesza. Po przepłynięciu ok. 7 km od ujścia Babantu, Babięcka Struga kończy swój bieg w jeziorze Zyzdrój Wielki. Dalej jezioro się zwęża, brzegi obniżają się i niewielkim przesmykiem jezioro Zyzdrój Wielki łączy się z jeziorem Zyzdrój Mały.
W głębokiej zatoce jeziora znajduje się nieczynna śluza, spiętrzająca wody Zyzdrojów. Za śluzą rzeka przyjmuje nazwę Zyzdrojowa Struga. Rzeka tutaj ma zabagnione brzegi, porośnięte szuwarem, a koryto szerokie, zarośnięte miejscami roślinnością wodną. Lewy brzeg rzeki staje się suchszy, łąkowy i tam właśnie wznosi się duża wieś Spychowo. Zyzdrojowa Struga wpływa do Jeziora Spychowskiego i wypływa z niego jako Spychowska Struga, zmieniając kierunek biegu rzeki na północno-wschodni. Po 5 km szybszego nieco nurtu, wśród łąk i olch Spychowska Struga od południa wpływa do jeziora Zdrużno.
To odludne jezioro posiada wysokie, zadrzewione brzegi. Krutynia przepływa przez jezioro Zdrużno jego południowo-wschodnim krańcem, po czym wąskim przesmykiem pod mostem drogowym przedostaje się do jeziora Uplik. Na wschodnim brzegu jeziora znajduje się rezerwat Czaplisko Ławny Lasek, które chroni miejsca gniazdowania czapli siwej. Z północnego krańca jeziora Krutynia wąską cieśniną przepływa do Jeziora Mokrego.
Na południowym brzegu jeziora leży miejscowość letniskowa Zgon. Na wschodnim brzegu jeziora jest rezerwat leśny "Królewska Sosna", chroniący starodrzew sosnowy o wieku ok. 200 lat, z domieszką świerku, dębu i brzozy brodawkowatej. Jest to charakterystyczny drzewostan Puszczy Piskiej. Dalej, w kierunku północnym jest kolejny rezerwat "Zakręt". Jest to rezerwat torfowiskowo-leśny, chroniący las mieszany z dwoma zarastającymi jeziorkami i torfowiskiem wysokim. Wśród drzew występują tu ok.100-letnie sosny, czasami ok. 200-letnie dęby, a z roślin chronionych: storczyk obuwik i lilia złotogłów. W północnej części wschodniego brzegu jest głęboka, zwężająca się zatoka, zamknięta zastawką oddzielającą jezioro Mokre od jeziora Krutyńskiego. To jezioro śródleśne znajduje się w całości na terenie rezerwatu "Krutynia". Jest to rezerwat krajobrazowo-leśny, chroniący naturalny, młodoglacjalny krajobraz z typowymi dla Pojezierza Mazurskiego zespołami leśnymi. Z jeziora Krutyńskiego wypływa rzeka, która nareszcie przyjmuje nazwę Krutynia, a bieg rzeki skręca na południowy wschód.
Początkowo jest to płytka, wartko płynąca szeroka rzeka o piaszczystym dnie. Płynie wśród okazałych drzew rosnących na wysokich brzegach. Niekiedy w nurcie rzeki pojawiają się piaszczyste wysepki. Do miejscowości Krutyń rzeka płynie przez teren rezerwatu "Krutynia". Krutynia stopniowo zmienia swój charakter oraz kierunek - płynie znów w kierunku północno-wschodnim. Brzegi stają się niskie, łąkowe, porośnięte trzcinami i roślinnością wodną. Z prawej strony znajduje się słabo widoczne ujście strugi łączącej Krutynię z jeziorem Duś, nad którym wznosi się dawny żeński klasztor filiponek (starowierców) w Wojnowie. Dalej, nad Krutynią leży duża wieś Ukta. Rzeka płynie teraz wśród podmokłych łąk, a koryto zarasta roślinność wodna. Krutynia aż do jeziora Malinówko płynie przez teren rezerwatu krajobrazowo-leśnego "Krutynia im. M. Wańkowicza" oraz rezerwatu krajobrazowo-leśnego "Pierwos".
Po przepłynięciu ok. 25 km od jeziora Krutyńskiego, rzeka wpada do Jeziora Gardyńskiego, gdzie rzeka znów zmienia kierunek na południowo-wschodni i wypływa wąskim błotnistym kanałem do przesmyku wodnego, a nim do jeziora Malinówko. Z północno-wschodniego krańca jeziora wąską cieśniną Malinówko przechodzi w wąskie, kręte, zarośnięte jezioro Jerzewko, które z kolei przechodzi w ostatni odcinek Krutyni, zwany tu Iznotą lub Czarną Rzeką. Po przepłynięciu ostatnich 1500 m Krutynia kończy swój bieg, zasilając swymi wodami zatokę jeziora Bełdany.

Przyroda

Na całej długości rzeki występuje ciekawa flora i fauna. Nad Krutynią można spotkać kormorany, bielika i orła przedniego, gniazdujące w Puszczy Piskiej. W rzece występują:

• grążel żółty (Nuphar lutea)
• grzybienie białe (Nymphaea alba)
• osoka aloesowata (Stratiotes aloides)
• strzałka wodna (Stagittaria sagittifolia)
• gąbka słodkowodna (Spongilla lacustris)
  

Podczas spływu Krytunią przepływamy przez teren Mazurskiego Parku Krajobrazowego - 11 rezerwatów przyrody, gdzie znajduje się około 850 gatunków roślin z rzadko występującymi storczykami, wielosiłem błękitnym, widłakiem wrońcem, rosiczką okrągłolistną, wełnianką delikatną, dzwonecznikiem wonnym czy lilią złotogłową. Można spotkać również dzikie zwierzęta: wilki, rysie, łosie, wydry, norki, bobry i ponad 200 gatunków ptaków, a wśród nich bocian czarny, zimorodek, bąk, bączek, tracz nurogęś, orlik krzykliwy, bielik, rybołów, derkacz, dudek, puchacz.

Znaczenie

Jeden z najpiękniejszych szlaków spływów kajakowych w Europie.

Bibliografia

wikipedia.org [20.12.2014]
mazury.eu [20.12.2014]
przyroda.mazury.pl [20.12.2014]
kajaki-krutynia.pl [20.12.2014]
szlak wodny Krutyni [20.12.2014]