Związek Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich

Związek Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich
Rodzaj organizacji	organizacja młodzieżowa
Profil działalności	wychowawcza, kulturalna, patriotyczna
Rok założenia	3 listopada 1923 roku

Związek Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich – organizacja skupiająca polską młodzież, powołana do życia 3 listopada 1923 roku w Olsztynie.

Historia

Pod koniec 1921 roku na terenie Prus Wschodnich zaczęły się reaktywować polskie organizacje terenowe będące odpowiedzią na niepowodzenia działań zmierzających do wprowadzenia nauczania w języku polskim na terenach plebiscytowych.

Pierwsze towarzystwo po zakończeniu plebiscytu rozpoczęło działalność 16 listopada 1922 roku w Olsztynie. Kolejne powstały w Gietrzwałdzie, Stanclewie, Wrzesinie, Lesznie, Różnowie, Biskupcu Reszelskim, Gryźlinach, Mokinach i Gutkowie. Organizacje młodzieżowe działały chaotycznie, nie miały wypracowanego planu działania. W tej sytuacji nie były w stanie sprostać oczekiwaniom i zapotrzebowaniu.

Na początku 1923 roku działacze Związku Polaków w Niemczech zaczęli wysuwać propozycje utworzenia jednej dużej organizacji młodzieżowej. Inicjatywę stworzenia polskiej organizacji młodzieżowej na Warmii, Mazurach i Powiślu wysunęli działacze z Olsztyna. W 1923 roku na Warmii powołana została Komisja Organizacyjna Towarzystwa Młodzieży Polskiej, która miała przygotować i przeprowadzić proces unifikacji polskich organizacji i towarzystw młodzieżowych z terenu Prus Wschodnich. Na czele Komisji stanął Jan Schreiber. Analogicznie na Powiślu zadanie zjednoczenia zostało powierzone Pawłowi Sowie. Jednolita organizacja młodzieżowa miała mieć w założeniu charakter apolityczny i stanowić swoisty odpowiednik dla niemieckich jugendbundów (związków młodzieżowych).

Jednak działania olsztyńskich inicjatorów utworzenia wspólnej organizacji spotykały się ze znacznym oporem na obszarze Powiśla, gdzie towarzystwa młodzieżowe były na tyle silne, iż miejscowi działacze zastanawiali się nad stworzeniem niezależnego związku. Obawiali się zapewne prymatu warmińskich przedstawicieli i wzmocnienia pozycji tego regionu kosztem Powiśla. 30 października 1923 roku reprezentanci Powiśla na konferencji w Sztumie analizowali propozycje i pomysły olsztyńskich działaczy. Ostatecznie wydano uchwałę popierającą projekt utworzenia wspólnej organizacji. Uwzględniono również kwestię podziału funkcji we władzach.

W tym czasie na Powiślu działało 5 klubów sportowych, 8 kółek śpiewaczych, 4 towarzystwa młodzieżowe. Na Warmii istniało wówczas 10 towarzystw młodzieżowych, skupiających około 600 osób. Na Mazurach funkcjonowało tylko jedno towarzystwo, do którego należało 60 osób.

3 listopada 1923 roku w Olsztynie odbył się zjazd polskich delegatów organizacji i towarzystw młodzieżowych w Prusach Wschodnich. Warmia była reprezentowana przez 10 delegatów, Mazury przez 1, a Powiśle przez 11 przedstawicieli. W skład prezydium weszli: Jan Schreiber (przewodniczący), Paweł Sowa (sekretarz), Antoni Szajek (drugi sekretarz). Sprawozdanie z bieżącej sytuacji organizacji młodzieżowych zostało przedstawione przez Gustawa Leydinga juniora, Franciszka Barcza i wspomnianego Antoniego Szajka. Zjazd ostatecznie uchwalił powołanie Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich.

Związek Towarzystw Młodzieżowych charakteryzował się dwustopniową organizacją. Członkowie należeli do poszczególnych towarzystw, które nierzadko działały w oparciu o własne statuty (które jednak zgadzały się z założeniami ideowymi Związku). Władze organizacji tworzyły:

• Zjazd Delegatów
• Rada Wykonawcza
• Prezydium Rady Wykonawczej

Członkami Rady Wykonawczej zostali: Jan Schreiber, Juliusz Malewski, Antoni Szajek i Maria Zientara-Malewska oraz Gustaw Leyding. Powiśle reprezentował natomiast Paweł Sowa, Jan Fiszer, i Jan Łęga. Prezesem został Jan Schreiber. Pod koniec 1923 roku organizacja obejmowała na Warmii swym zasięgiem 13 towarzystw i 700 członków. Na Powiślu liczyła 400 członków, zgrupowanych w 13 towarzystwach. Na Mazurach nadal funkcjonowało jedno towarzystwo liczące 60 członków.

Towarzystwa miały grupować młodzież w wieku 14-25 lat. Każde towarzystwo posiadało zarząd, który kierował jego działaniami. Sekretariaty obwodowe, powołane w trzech regionach były organami prowadzącymi prace.

Kryzys dotknął organizację po wyborach do parlamentu Rzeszy i sejmu Prus, które odbyły się 7 grudnia 1924 roku. Wzmożenie działań antypolskich i germanizacyjnych doprowadzało stopniowo do wykruszania się członków ze struktur praktycznie wszystkich polskich organizacji i towarzystw. Sytuacji nie poprawiły działania Związku Polaków w Niemczech, zmierzające do centralizacji polskiej aktywności społeczno-politycznej. Doprowadziło to do ograniczenia niezależnych metod pracy poszczególnych towarzystw, przy jednoczesnym wzroście znaczenia pracowników etatowych. Ustanowiono również odrębny dla młodzieżowych organizacji roczny kalendarz pracy, który zupełnie nie odzwierciedlał specyfiki i potrzeb młodzieży wiejskiej. Pod koniec lat 20. coraz większą rolę odgrywała walka o polskie szkolnictwo, co dotkliwie odbiło się na działaniach i znaczeniu organizacji.

Cele i zadania organizacji

Przyjęty statut zawierał cele nowo powołanej organizacji:

• zrzeszanie wszystkich polskich organizacji i stowarzyszeń młodzieżowych
• pielęgnowanie tradycji i języka polskiego wśród członków
• popieranie działań o charakterze edukacyjnym
• wspieranie materialne i niesienie wszelkiej innej pomocy osobom związanym z organizacją
• propagowanie aktywnych form spędzania wolnego czasu za pośrednictwem klubów sportowych oraz wycieczek krajoznawczych
• działania organizacji nie mogą mieć politycznego wydźwięku

Działalność

Najważniejszą sferą swojej działalności uczynił Związek kwestie kulturalno-oświatowe. Towarzystwa skupione w organizacji poświęciły się tworzeniu zespołów artystycznych, chórów, trup aktorskich. Prowadzono kursy samokształcenia, popularyzowano czytelnictwo polskiej prasy i książki. W tym celu utworzona została własna sieć biblioteczna. 12 października 1924 roku ukazał się pierwszy numer dwutygodnika "Życie Młodzieży", bezpłatnego dodatku do "Gazety Olsztyńskiej". Redaktorem pisma został Jan Kucharski, choć faktycznie tytuł był redagowany przez Antoniego Szajka. Pismo stanowiło organ prasowy Związku Towarzystw Młodzieżowych w Prusach Wschodnich.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.