Okartowo

Okartowo
Kościół Niepokalanego Serca NMP w Okartowie. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Liczba ludności (2010)	576
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Okartowo
Położenie na mapie Polski Okartowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Siedziba WOPR w Okartowie.
Fot. Mieczysław Kalski

Okartowo (niem. Eckersberg) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 576 mieszkańców . Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Antoni Włodkowski.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na pograniczu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierza Ełckiego. Wieś leży na przesmyku między jeziorami: Śniardwy i Tyrkło, przy drodze krajowej nr 16, około 6 km na zachód od Orzysza. Znajduje się tu stacja kolejowa na linii Ełk – Mrągowo – Olsztyn.

Dzieje miejscowości

W pobliżu wsi nad jeziorem Tyrkło znajdują się ślady po wczesnośredniowiecznym grodzisku pruskim. Około 1340-1345 roku Krzyżacy wznieśli tu drewnianą strażnicę, a w drugiej połowie wybudowali murowany zamek. Położony on był na przesmyku między jeziorami: Śniardwy i Tyrkło oraz bronił jedynego tu przejścia ze wschodu na zachód. W lutym 1361 roku nad rzeką Orzyszą załoga zamku w Okartowie zaskoczyła oddział litewski podczas przeprawy i wzięła do niewoli Kiejstuta oraz jego syna. Kiejstut, któremu szybko udało się zbiec z niewoli, jeszcze dwukrotnie atakował strażnicę okartowską i niszczył ją. Po pierwszym ataku zamek został odbudowany, po drugim – w 1378 roku, gdy cała załoga dostała się do niewoli – odbudowy zaniechano (również ze względu na zawarty w 1379 roku pokój z Litwą). W 1437 roku wymieniany jest w źródłach młyn w Okartowie, przed wojną trzynastoletnią istniała tu również karczma. W 1456 roku istniała gmina Okartowo, zaś pierwszy znany przywilej pochodzi z 1492 roku, kiedy to jeden z zagrodników (Mikołaj Garnmeister) otrzymał 12 morgów roli w ogrodzie okartowskim i 23 morgi roli. Można przyjąć, że na przełomie XV i XVI wieku była to osada zagrodników z prawem chełmińskim. W 1540 roku Okartowo występuje jako wieś czynszowa, ale bez sołtysa. W latach 1631-1632 roku nie było we wsi również chłopów czynszowych. Okartowo stanowiło osadę kościelną z proboszczem, karczmarzem i zagrodnikami. Jesienią 1656 roku Tatarzy spalili w Okartowie kościół, most i inne budynki oraz uprowadzili w jasyr pięć osób (w tym trzy kobiety). Kolejną klęskę przyniosła wielka epidemia dżumy, w wyniku której w 1709–1710 wieś niemal opustoszała; wśród zmarłych był miejscowy proboszcz Jan Orlovius.

Okartowo było siedzibą parafii od około 1487-1499 roku. Początkowo znajdowała się tu kaplica na zamku, zaś kościół istniał już w drugiej połowie XV wieku, wzniesiony prawdopodobnie na fundamentach zamku. Do parafii ewangelickiej w Okartowie po 1538 roku, czyli po wyodrębnieniu się parafii w Orzyszu, należały: Okartowo, Dziubiele, Drozdowo, Chmielewo, Nowe Guty, Cierzpięty, Łysonie, Grzegorze, Dąbrówka, Kwik, Nipy, Wężewo, Tuchlin, Zastrużne i Szeroki Ostrów. Parafia ewangelicka istniała do lat 70. XX wieku. Nowy kościół został zbudowany w 1799 roku. Zniszczony podczas I wojny światowej, został odbudowany w 1920 roku. W 1981 roku przejął go Kościół katolicki; obecnie jest to siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca NMP.

Szkoła parafialna powstała na przełomie XV i XVI wieku. W 1935 roku w tutejszej szkole podstawowej uczyło się 50 dzieci pod kierunkiem jednego nauczyciela.

Wieś została częściowo zniszczona podczas bitew w 1914 i 1915 roku. W 1946 roku naprawiono zniszczenia w tartaku okartowskim i mógł przystąpić on do pracy.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 175 osób

• 1939 r. – 234 osoby

Bezpieczeństwo

Nad brzegiem jeziora Śniardwy znajduje się Stacja Ratownictwa Wodnego, główna baza Mazurskiej Służby Ratowniczej, założona w 1978 roku.

Gospodarka

We wsi i jej najbliższej okolicy znajduje się kilka pól biwakowych nad jeziorami Tyrkło i Śniardwy; latem działa schronisko młodzieżowe. Jest tu również gospodarstwo rybackie, restauracja oraz sklep spożywczy.

Szkolnictwo

Szkoła Podstawowa im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

Kultura

W miejscowości odbywały się imprezy towarzyszące w ramach Plenerów Wielkich Jezior – Festiwal Mazurski

Zabytki

• kościół z końca XVIII wieku, zniszczony w 1914 roku, odbudowany w 1920 roku, z wieżą murowano–drewnianą, barokowy ołtarz i ambona
• dawny cmentarz ewangelicki z pierwszej połowy XIX wieku; na nim kwatera wojenna z okresu I wojny światowej, w której pochowanych jest 3 żołnierzy i 1 pracownik cywilny armii niemieckiej oraz 1 żołnierz armii rosyjskiej; nekropolia użytkowana jeszcze w latach 70. XX wieku, obecnie częściowo zdewastowana
• zespół dworca kolejowego z drugiej dekady XX wieku: budynek dworca, dwa budynki gospodarcze, pozostałości magazynu
• kilka przykładów budownictwa murowanego z pierwszej ćwierci XX wieku, m.in. domy nr 10, 15

Turystyka

• szlak rowerowy o długości 85 km – przebieg trasy: Mikołajki – Wierzba – Wejsuny – Niedźwiedzi Róg – Karwik – Jeglin – Zdory – Kwik – Nowe Guty – Okartowo – Suchy Róg – Dziubiele – Łuknajno – Mikołajki.

Ludzie związani z miejscowością

• Andrzej Bałdyga (1963–1998) – nauczyciel, pedagog, poeta

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466–1939, Olsztyn 2005.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Łapo Jerzy M., O tajemniczym stanowisku archeologicznym w Okartowie, Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 24–31.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Sikorski Piotr, Wierzba Marek, Ziemia Orzyska. Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Orzysz 2004.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
Bank Danych Lokalnych GUS [15.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [15.08.2013]
Strona Gminy Orzysz [15.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [15.08.2013]