Wyszembork: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Wyszemborku | |dopełniacz wsi = Wyszemborku | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Wyszembork.jpg |
| − | + | |opis zdjęcia = Wieś Wyszembork, źródło: www.wikipedia.pl, 12.09.2013. | |
| − | |rodzaj miejscowości = wieś | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
|województwo = warmińsko - mazurskie | |województwo = warmińsko - mazurskie | ||
|powiat = mrągowski | |powiat = mrągowski | ||
| Linia 30: | Linia 30: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>'''Wyszembork'''</big> (niem. Weißenburg) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Mrągowo. Do 1954 roku była siedzibą gminy Wyszembork. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do województwa olsztyńskiego. | + | <big>'''Wyszembork'''</big> (niem. Weißenburg) – wieś sołecka w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[gmina Mrągowo |gminie Mrągowo]]. Do 1954 roku była siedzibą gminy Wyszembork. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do [[województwo olsztyńskie| województwa olsztyńskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Na zachód od wsi znajduje się Jezioro Salęt Duży. Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów : cześć zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). | + | Na zachód od wsi znajduje się [[Jezioro Salęt Duży]]. Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: cześć zachodnia do linii [[Lipowo]] - [[Kosewo]] - [[Baranowo]] - [[Cudnochy]] to obszar wyniesień [[Pojezierze Mrągowskie |Pojezierza Mrągowskiego]]; część wschodnia to [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich]], stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). |
<br/> | <br/> | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | Pierwsze | + | Pierwsze wzmianki o nadaniach ziemskich na terenie dzisiejszej wsi pochodzą z 1376 r., wówczas to wielki mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode przekazał cztery dobra po 10 włók dla wolnych, którzy mieli obowiązek wystawiania służb rycerskich. Wśród wolnych znaleźli się: Moller, Lichtenau, Samuel Soya, Lorenz . Znane są także późniejsze nadania z lat 1377 i 1388. Wiadomo także, że wolni z Wyszemborka w 1437 r. wystawiali 10 służb rycerskich. Nazwa miejscowości zdaniem [[P. Glass]] od Weissenburga koło Norymbergi, skąd mieliby pochodzić osadzeni w Wyszemborku lennicy krzyżaccy . Nie ma na to dowodów aby osadnicy pochodzili spoza terenów w rejonie Szestna. Jednak pierwsze wymienione powyżej nadania były dla osadników pochodzenia niemieckiego. W 1498 r. wielki komtur Wilhelm Eisenberg nadał Maciejowi Zapadło 10 łanów w Wyszemborku na [[prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]]. Do 1600 r. nadano jeszcze 60 łanów . W XVII w. Wyszembork posiadał 105 łanów i był jedną z największych osad w [[starosto szestneńskie |starostwie szestneńskim]]. Osadnikami byli tutaj często wolni – dawni drobni rycerze. Przed 1740 r. założono we wsi szkołę wiejską, w której w 1818 r. uczył po polsku [[Krzysztof Rupio]]. Zabudowa przyjęła kształt ulicówki a separacja gruntów nie przyniosła dla niej większych zmian. W 1870 r. w Wyszemborku było 625 mieszkańców . W 1897 r. oddano tu do użytku przystanek kolejowy lini wąskotorowej [[Mrągowo]] – [[Kętrzyn]]. Na obszarze wiejskim Wyszemborka powstały w połowie XIX w. dwa majątki - na krańcu północno-zachodnim majątek Brodzikowo (Marienhof) własności Elimara Lange a potem Wierebskiego oraz na krańcu południowo- wschodnim Biestrzykowo (Berghof). Na folwarku w Borodzikowie prowadzono hodowlę bydła i mleczarnię. W 1933 r. zbudowano tu trzyklasowy budynek szkolny. Do placówki uczęszczały dzieci także z: Bietrzykowa, Bożego Małego i Brodzikowa. W 1939 r. były tu 143 gospodarstwa domowe, w tym 69 gospodarstw rolniczych. Po II wojnie światowej w Wyszembork był siedzibą gminy, która powstała na terenie tzw. Ziem Odzyskanych. 28 czerwca 1946 r. jako jednostka administracyjna [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], [[województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. Gminę podzielono na 15 gromad: Boża Wólka, [[Boże]], [[Budziska]], [[Gronowo]], [[Kiersztanowo]], Koczarki, Langanki, [[Lembruk]], [[Nakomiady]], [[Ruska Wieś]], [[Rydwągi]], Salpik, [[Szczerzbowo]], [[Szestno]] i Wyszembork. Wprowadzenie gromad w miejsce gmin w 1954 r. spowodowało zniesienie gminy Wyszembork. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 51: | Linia 51: | ||
===Kultura=== | ===Kultura=== | ||
| − | W Wyszemborku działa Ochotnicza Straż Pożarna oraz świetlica środowiskowa. | + | W Wyszemborku działa [[Ochotnicza Straż Pożarna]] oraz świetlica środowiskowa. |
<br/> | <br/> | ||
=== Ludzie związani z miejscowością: === | === Ludzie związani z miejscowością: === | ||
| − | Wieś została uwieczniona w piosence Andrzeja Garczarka "Jak my w Wyszemborku Pana Jezusa witali" z płyty "Drelichowa". | + | |
| + | Wieś została uwieczniona w piosence Andrzeja Garczarka "Jak my w Wyszemborku Pana Jezusa witali" z płyty "Drelichowa". W kadencji 2011 - 2015 sołtysem wsi jest [[Cezary Karwowski]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 82: | Linia 83: | ||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] | + | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Powiat mrągowski]][[Kategoria:Gmina Mrągowo]][[Kategoria:Wieś sołecka]] |
[[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 12:40, 21 wrz 2013 (CEST) | [[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 12:40, 21 wrz 2013 (CEST) | ||
Wersja z 12:53, 27 paź 2013
| Wyszembork | |
| | |
 Wieś Wyszembork, źródło: www.wikipedia.pl, 12.09.2013.
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko - mazurskie |
| Powiat | mrągowski |
| Gmina | Mrągowo |
| Sołectwo | Wyszembork |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Tablice rejestracyjne | NMR |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Wyszembork | |
| Położenie na mapie Polski  Wyszembork | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Wyszembork (niem. Weißenburg) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Mrągowo. Do 1954 roku była siedzibą gminy Wyszembork. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Na zachód od wsi znajduje się Jezioro Salęt Duży. Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: cześć zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni).
Dzieje miejscowości
Pierwsze wzmianki o nadaniach ziemskich na terenie dzisiejszej wsi pochodzą z 1376 r., wówczas to wielki mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode przekazał cztery dobra po 10 włók dla wolnych, którzy mieli obowiązek wystawiania służb rycerskich. Wśród wolnych znaleźli się: Moller, Lichtenau, Samuel Soya, Lorenz . Znane są także późniejsze nadania z lat 1377 i 1388. Wiadomo także, że wolni z Wyszemborka w 1437 r. wystawiali 10 służb rycerskich. Nazwa miejscowości zdaniem P. Glass od Weissenburga koło Norymbergi, skąd mieliby pochodzić osadzeni w Wyszemborku lennicy krzyżaccy . Nie ma na to dowodów aby osadnicy pochodzili spoza terenów w rejonie Szestna. Jednak pierwsze wymienione powyżej nadania były dla osadników pochodzenia niemieckiego. W 1498 r. wielki komtur Wilhelm Eisenberg nadał Maciejowi Zapadło 10 łanów w Wyszemborku na prawie chełmińskim. Do 1600 r. nadano jeszcze 60 łanów . W XVII w. Wyszembork posiadał 105 łanów i był jedną z największych osad w starostwie szestneńskim. Osadnikami byli tutaj często wolni – dawni drobni rycerze. Przed 1740 r. założono we wsi szkołę wiejską, w której w 1818 r. uczył po polsku Krzysztof Rupio. Zabudowa przyjęła kształt ulicówki a separacja gruntów nie przyniosła dla niej większych zmian. W 1870 r. w Wyszemborku było 625 mieszkańców . W 1897 r. oddano tu do użytku przystanek kolejowy lini wąskotorowej Mrągowo – Kętrzyn. Na obszarze wiejskim Wyszemborka powstały w połowie XIX w. dwa majątki - na krańcu północno-zachodnim majątek Brodzikowo (Marienhof) własności Elimara Lange a potem Wierebskiego oraz na krańcu południowo- wschodnim Biestrzykowo (Berghof). Na folwarku w Borodzikowie prowadzono hodowlę bydła i mleczarnię. W 1933 r. zbudowano tu trzyklasowy budynek szkolny. Do placówki uczęszczały dzieci także z: Bietrzykowa, Bożego Małego i Brodzikowa. W 1939 r. były tu 143 gospodarstwa domowe, w tym 69 gospodarstw rolniczych. Po II wojnie światowej w Wyszembork był siedzibą gminy, która powstała na terenie tzw. Ziem Odzyskanych. 28 czerwca 1946 r. jako jednostka administracyjna powiatu mrągowskiego, województwa olsztyńskiego. Gminę podzielono na 15 gromad: Boża Wólka, Boże, Budziska, Gronowo, Kiersztanowo, Koczarki, Langanki, Lembruk, Nakomiady, Ruska Wieś, Rydwągi, Salpik, Szczerzbowo, Szestno i Wyszembork. Wprowadzenie gromad w miejsce gmin w 1954 r. spowodowało zniesienie gminy Wyszembork.
Gospodarka
We wsi funkcjonują firmy budowlane.
Kultura
W Wyszemborku działa Ochotnicza Straż Pożarna oraz świetlica środowiskowa.
Ludzie związani z miejscowością:
Wieś została uwieczniona w piosence Andrzeja Garczarka "Jak my w Wyszemborku Pana Jezusa witali" z płyty "Drelichowa". W kadencji 2011 - 2015 sołtysem wsi jest Cezary Karwowski.
Zabytki:
Na terenie miejscowości znajduje się drewniana chałupa kalenicowa.
Bibliografia:
Mrągowo. Z dziejów powiatu i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.
http://www.it.mragowo.pl/media/art/707/file/historia.pdf, 12.09.2013.
Zobacz też
www.mragowo.wm.pl
