Figury przydrożne

Figury przydrożne – figury przydrożne na cokołach, słupach i kolumnach, należą do zabytków małej sakralnej architektury na Warmii.

Położenie

Figura Chrystusa w Barczewie. © Stanisław Kuprjaniuk

Figura maryjna w Gietrzwałdzie. © Stanisław Kuprjaniuk

Figury przydrożne rozsiane po całym terytorium Warmii. Spotyka się je przeważnie w pobliżu kościołów i przy drogach.

Opis

Figura św. Jana Nepomucena w Braniewie. © Stanisław Kuprjaniuk

Savator Mundi w Ełdytach Wielkich. © Stanisław Kuprjaniuk

Figura maryjna w Świętej Lipce. © Stanisław Kuprjaniuk

Figura maryjna w Klebarku Wielkim. © Stanisław Kuprjaniuk

Figury przydrożne na cokołach, słupach i kolumnach należą do nielicznych wśród zabytków małej sakralnej architektury na Warmii. Jeżeli już zaistniały, to ich ustawienie w przestrzeni kulturowej nie było przypadkowe. Figury stanowiły zazwyczaj kluczowe punkty krajobrazu.

Na Warmii najwięcej figur przydrożnych zostało poświęconych Matce Bożej. Znajdują się one w różnych rejonach Warmii i powstały w różnych okresach czasu. Najstarszym przykładem jest wysoka kolumna maryjna z 1709 r., znajdująca się przed kościołem św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim. Kolejne cztery figury maryjne z XVIII w. występują przed sanktuarium w Świętej Lipce i jej okolicy. Styl barokowy powtarza figura maryjna, znajdująca się na wewnętrznym dziedzińcu zespołu pielgrzymkowego w Stoczku Klasztornym. Ponadto figury maryjne, o stylistyce barokowej, znajdowały się niegdyś w pobliżu kościoła parafialnego w Pieniężnie i Unikowie.

Całkiem odmienne stylistycznie są figury maryjne powstałe już na przełomie XIX i XX w. Przykładem są figury maryjne ustawione na kolumnach, cokołach w: Barczewie, Borowcu, Gietrzwałdzie, Klebarku Wielkim, Orzechowie oraz Plutach.

Mniej powszechnym tematem ikonograficznym figur występujących przy drogach były wyobrażenia Chrystusa. Można tu wskazać motyw Chrystusa dźwigającego krzyż lub też upadającego pod jego ciężarem. Przykłady tego motywu znajdują się w: Barczewie z 1709 r., Olsztynie po 1710 r. (z napisem „Idź za mną”) i niegdyś w Dywitach zapewne z XIX w. Sądzić należy, że genezą ich powstania było podziękowanie za wygaśnięcie zarazy z początku XVIII w. Drugim wyobrażeniem był Chrystus Sędzia tzw. Salvator Mundi, którego przykłady znajdują się w: Ełdytach Wielkich z XVIII w., Olsztynie z 1737 r. i Pajtuńskim Młynie z 1794 r.

Wśród figur przydrożnych, wyobrażających inne postaci świętych, na pierwszym miejscu wskazać należy figury św. Jana Nepomucena. W Braniewie przy kościele Krzyża Świętego figura zachowała się w całości, we Fromborku jest uszkodzona, w Bisztynku niekompletna. W Olsztynie została odtworzona w 1996 r. w miejsce utraconej. Jednostkowym przykładem innych figur jest figura św. Katarzyny Aleksandryjskiej, umieszczona na postumencie z wolut na podzamczu zamku biskupiego w Lidzbarku Warmińskim. Tak samo jednostkowe przykłady stanowią dwie figury św. Rozalii i św. Agaty, umieszczone na filarach dawnej bramy miejskiej w Barczewie.

Bibliografia

Jasiński Janusz, Niezwykłe losy Bożejmęki z ul. Grunwaldzkiej w Olsztynie, „Posłaniec Warmiński”, 2003, nr 13.

Kopiczko Andrzej, Jeszcze o olsztyńskim Salvatorze, „Posłaniec Warmiński”, 1991, nr 9.

Kopiczko Andrzej, Kościoły i kaplice w Olsztynie, Olsztyn 2000.

Kopiczko Andrzej, J. Żołnierkiewicz, Dzieje kościoła i parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie 1903-2003, Olsztyn 2003.

Kuprjaniuk Stanisław, Mała architektura sakralna na Warmii do 1945 roku ze szczególnym uwzględnieniem kapliczek, w druku.

Lewandowska Izabela, Tajemnicza figura z Pajtuńskiego Młyna, „Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tożsamość społeczności na Ziemiach Zachodnich i Połnocnych”, 2008, nr 5.

Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach pruskich i Warmji z 85 ilustracjami w tekście, Lwów-Warszawa 1923.

Paszenda Jerzy, Święta Lipka, Olsztyn 1996.

Sanktuaria Archidiecezji Warmińskiej, red. J. Bosko i J. Wojtkowski, Olsztyn 2009.

Ulbrich Anton, Geschichte der Bildhauerkunst in Ostpreußen vom Ausgang des 16. bis in die 2. Hälfte des 19. Jahrhunderts, Bd. 1-2, Königsberg i. Pr. 1926-29.

Wakar Andrzej, Olsztyn dzieje miasta, Olsztyn 1997.

Wünsch Carl, Die Bau- und Kunsdenkmäler der Stadt Allenstein, Königsberg 1933.

Linki zewnętrzne

Kapliczki Warmii [20.12.2013]