Jelonki

Jelonki
Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa w Jelonkach. Fot. Jerzy Zaśkiewicz. Źródło: / ciekawemazury.pl [21.07.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Rychliki
Liczba ludności (2010)	651
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jelonki
Położenie na mapie Polski Jelonki
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jelonki (niem. Hirschfeld) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Rychliki. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 651 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Iwona Cichocka.

Położenie

Wieś położona jest w północno–zachodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, na południowy zachód od Pasłęka.

Dzieje miejscowości

Niemiecka nazwa wsi wywodzi się od rzeczownika hirse (proso) i velt (pole). Ostatecznie nazwa wsi przybrała formę Hirschfeld (Jelenie Pole). Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1304 roku. Wówczas kapituła warmińska przekazała Jakubowi z Jelonek plac na prawie chełmińskim pod budowę młyna, położonego nad potokiem (obecna rzeka) Jelonka. W 1312 roku wielki mistrz Karol z Trewiru potwierdził urzędowo sprzedaż pobliskiej Marwicy proboszczowi z Jelonek.

Najprawdopodobniej same Jelonki były lokowane przez 1304 rokiem. Wieś od początku była zaliczana do większych miejscowości; w 1408 roku obejmowała obszar 63 łanów. Od końca XIV i przez cały XV wiek osiedlali się w Jelonkach przybysze z Niemiec, Nadrenii, Bawarii i Holandii.

Na początku XVI wieku osiedliła się tu rodzina rycerska Lewaldt (Lehwald), przybyła prawdopodobnie z Łużyc. Lewaldowie byli tu do połowy XVIII wieku. Sprawowali przejęty z rąk książęcych patronat nad tutejszym kościołem, kontynuowany następnie przez ród von Bodecków i von der Groebenów z pobliskiej Barzyny. Jeden z przedstawicieli rodu, Erich Lewaldt, (1734) miał rozległe włości w okolicy; posiadał Wysoką, Stankowo i Kopinę, pełnił także funkcję radcy trybunału i starosty w Przezmarku koło Dzierzgonia.

W czasie pierwszej wojny polsko–szwedzkiej (1626–1635) Jelonki zostały dotkliwie zniszczone. Kolejnymi właścicielami Jelonek byli von Bodeckowie, generał major von Hülsen oraz baron von Sanden.

Za sprawą budowy Kanału Elbląskiego życie gospodarcze gwałtownie się ożywiło. Wiele osób z Jelonek i okolic znalazło pracę przy budowie. W tym czasie wybudowano liczne obiekty, wykorzystujące istnienie wodnego szlaku. Powstał plac przeładunkowy, przystań, gospoda. W sezonie, między Jelonkiem a Elblągiem, pływały stateczki pasażerskie. W okresie międzywojennym przy obsłudze kanału pracowało 4 robotników. W 1896 roku wybudowano – w bezpośrednim sąsiedztwie kanału – cukrownię, która była pierwszą tego typu inwestycją w prowincji wschodniopruskiej. Niestety, mimo wsparcia ze strony państwa cukrownia splajtowała po kilku latach. Jednak za sprawą tej inicjatywy Jelonki uzyskały w 1896 roku połączenie telefonicznie poprzez centralę w Rychlikach. Część obiektów dawnej cukrowni uległa zniszczeniu w 1945 roku.

W tym czasie w Jelonkach działała również cegielnia, a na kolonii w kierunku Drużna funkcjonował młyn. W centrum wsi znajdowała się mleczarnia należąca do Johanna Drehera. W 1913 roku we wsi uruchomiono nową szkołę. Prawdopodobnie po zakończeniu I wojny światowej część Jelonek znalazła się w rękach Emila i Walter Kriegów. Dwór rodziny uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych w 1945 roku.

Do majątku Kriegów należały folwarki: Budki, Krzak, a do 1929 roku również Marwica. W Jelonkach działała również specjalna konna podwoda, którą chętni mogli w miarę szybko dostać się do stacji kolejowej w Bogaczewie lub Starym Dolnie. Przed 1945 rokiem do gminy i parafii ewangelickiej w Jelonkach należały: Mała Marwica, Budki, Śliwice, Dłużyna, Druzno, Krasin, Sokółka, Stare i Nowe Kusy.

Jelonki zostały zdobyte w 23 stycznia 1945 roku przez pododdział zwiadu pancernego 29 Korpusu Armii Czerwonej. Spalono gospodę, dwór Kriegów, zajazd. Ostatnim pastorem był Ulrich Braun, który pozostał we wsi po wkroczeniu Sowietów. Został zastrzelony, gdy stanął w obronie gwałconej przez żołnierzy kobiety. Po drugiej stronie wsi, w kierunku Sokółki, znajdowało się lotnisko polowe Wehrmachtu, którego początek jeszcze do dzisiaj wyznacza linia wyciętych przydrożnych lip. Po wojnie Jelonki nie odzyskały już swego znaczenia i zamożności.

Religia

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jelonkach jest siedzibą miejscowej parafii.

Ludzie związani z miejscowością

• August Madsack (1856–1933) – urodzony w Jelonkach znany założyciel i wydawca "Kuriera Hanowerskiego". W 1930 roku ufundował renowację organów kościelnych w tutejszym kościele. W uznaniu zasług dla Prus Wschodnich, Uniwersytet w Królewcu przyznał mu tytuł honorowy
• Henriette Bóhnke (1879–?) – lokalna poetka, laureatka honorowej nagrody powiatu, którą 24 grudnia 1936 roku otrzymała z rąk landrata Joachima Schulza

Zabytki

• kościół z XIV wieku
• trzy zabytkowe domy podcieniowe
• pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej w formie głazu narzutowego

Bibliografia

Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
Strona Gminy Rychliki [12.11.2013]
Wojewódzka ewidencja zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Ciekawe Mazury [21.07.2014]