Nowa Wieś

Nowa Wieś
Nowa Wieś Fot. S. Czachorowski. Źródło: Commons Wikimedia [05.10.2014]
Rodzaj miejscowości	wies sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	443 (łącznie Nowa Wieś i Nowy Ramuk)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nowa Wieś
Położenie na mapie Polski Nowa Wieś
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Nowa Wieś (niem. Neu Bartelsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku liczyła 443 mieszkańców . Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Dorota Tetmer.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 5 km na północny wschód od Butryn.

Dzieje miejscowości

Osada została założona przez zarząd lasów królewskich na karczowisku leśnym, w drodze dzierżawy wieczystej gruntów. Zawarto kontrakty z osadnikami z ówczesnych powiatów mazurskich – nidzickiego i szczycieńskiego. Protokoły związane z założeniem wsi datowane są na 1801 i 1802 rok.

Pierwszym sołtysem był Mazur spod Jedwabna – Tomasz Dominik. Dominik dopiero w 1816 roku złożył po polsku przysięgę sołecką. Społeczność Nowej Wsi stanowiła mozaikę. Osiedlili się tutaj ewangelicy, katolicy zarówno polscy, jak i niemieccy. We wsi działała ewangelicka szkoła wyznaniowa, którą zbudowano w 1828 roku. Miejscowi ewangelicy należeli do parafii ewangelickiej w Olsztynie, co spotkało się z negatywną reakcją mieszkańców. 13 marca 1804 roku wystosowali petycję do króla polskiego, aby zezwolił na połączenie Nowej Wsi z parafią w Jedwabnie. Najważniejszym argumentem, jaki podniesiono, był fakt, iż w parafii jedwabieńskiej posługiwano się językiem mazurskim, a nie niemieckim. W 1820 roku Nowa Wieś była królewską wsią chłopską, liczącą 35 domów i 178 mieszkańców. W 1825 roku wieś była zamieszkana przez 221 osób.

W 1871 roku doszło do likwidacji huty szkła w pobliskim Jełguniu. Zatrudnieni w hucie licznie przenosili się do Nowej Wsi. Wśród nich znalazła się duża liczba Mazurów. W tym czasie podjęto starania o założenie parafii w miejscowości. Zamiar udało się zrealizować, ale kolejni proboszczowie dojeżdżali do parafii z Olsztyna. Pierwszy proboszcz rozpoczął budowę plebanii. W 1883 roku proboszcz Hassenstein położył kamień węgielny pod budowę kościoła. Budowę świątyni zakończono w 1888 roku. Parafia otrzymała pierwszego proboszcza, który przebywał na miejscu. W tym czasie założono również cmentarz ewangelicki. Dobudowano wieżę kościelną.

W 1902 roku w miejscowości uruchomiono wiejską bibliotekę oraz nową szkołę. Rok później otwarty został urząd pocztowy. W 1907 roku zaczęła działać osobna szkoła z klasami początkowymi, w której uczono religii ewangelickiej i katolickiej. We wsi istniała leśniczówka i tartak.

W miejscowości działa remiza Ochotniczej Straży Pożarnej, punkt pocztowy, przychodnia lekarska. Funkcjonują dwa sklepy, klub i boisko sportowe.

Gospodarka

Na terenie wsi znajduje się siedziba leśnictwa, należącego do Nadleśnictwa Olsztyn.

Kultura

Działa tutaj biblioteka, będąca filią Gminnej Biblioteki Publicznej w Purdzie. W miejscowym kościele odbywały się koncerty w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie.

Zabytki

• średniowieczne umocnienia liniowe
• neogotycki kościół wzniesiony w latach 1883-1888
• stary cmentarz ewangelicki z przełomu XIX i XX wieku, zlokalizowany na końcu si po lewej stronie w kierunku wsi Łajs
• nowy cmentarz ewangelicki z początku XX wieku; za sprawą jednego z mieszkańców został przywrócony do użytku
• kapliczka przydrożna
• budynek dawnej szkoły
• tradycyjne chałupy wraz z zabudową gospodarczą

Turystyka

• niebieski szlak rowerowy o długości 27 km – przebieg trasy: Olsztyn – Stary Olsztyn – Linowo – Trękus – Kaborno – Nowa Wieś – Przykop – Butryny
• czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km – przebieg trasy: Olsztyn – Szczęsne – Klewki – Kaborno – Nowa Wieś – Kopanki – Łajs – Małszewo

Ludzie związani z miejscowością

• Albert Sapatka (1836–1909) – ksiądz ewangelicki, duszpasterz w Nowej Wsi, nauczyciel
• Franciszek Jujka (1906–1944) – nauczyciel w miejscowej szkole w latach 1930–1933
• Jerzy Laskowski (ur. 1959) – dyrektor szkoły w Nowej Wsi, samorządowiec, wójt gminy Purda
• Robert Gransicki (1900-1939) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech

Bibliografia

Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Strona Gminy Purda [12.11.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]