Kumielsk

Kumielsk
Kościół w Kumielsku. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Biała Piska
Liczba ludności (2010)	319
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-230
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kumielsk
Położenie na mapie Polski Kumielsk
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kumielsk (niem. Kumilsko,od 1938 r. Morgen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 319 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jan Kamiński.

Położenie

Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego wchodzącego w skład Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Miejscowość leży nad Jeziorem Kumielskim, 8 km na południowy zachód od Białej Piskiej. Około 500 m na południe od wsi leży góra Kokoszka o wysokości 175 m n.p.m.

Dzieje miejscowości

Wieś była wzmiankowana już w roku 1424, gdy o 100 łanów w tej okolicy ubiegał się niejaki Cwalina. Nazwa wsi pochodzi z języka pruskiego: kume – las. Choć przywilej dla Kumielska się nie zachował, można przyjąć, iż wieś czynszowa na prawie chełmińskim powstała tutaj w 1428 roku. Obejmowała wówczas 48 łanów, z których sześć otrzymał sołtys, a cztery kościół. Cwalinowie natomiast mieszkali w Kumielsku jeszcze w połowie XVI wieku. W 1447 roku odnotowano we wsi dwie karczmy, istniał też zapewne już wówczas młyn, który w 1499 roku odkupił niejaki Grzegorz Guzaj; w 1519 roku były już trzy karczmy, zaś w 1539 roku – pięć karczm oraz dwa młyny. W 1540 roku na 60 łanach mieszkało 30 rodzin chłopskich, 6 zagrodników i 5 szynkarzy. W drugiej połowie XVI wieku niewielki majątek w Kumielsku uzyskał pastor Jan Blumstein (dwa przywileje z 1561 i 1565). Majątek obejmował nieco ponad 2 łany, ogród i młyn. Wieś poważnie ucierpiała podczas wielkiej epidemii dżumy, która dotarła tu w czerwcu 1710 roku; zmarło wówczas 109 mieszkańców (oraz dodatkowych osiem osób w młynie w Kumielsku).

Szkołę parafialną założono w 1530 roku. W 1935 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, zaś uczęszczało 98 dzieci. Obudowana po II wojnie światowej szkoła obejmowała 4 izby lekcyjne i 4 mieszkania nauczycielskie.

W 1945 roku w Kumielsku powstał jeden z pierwszych posterunków Milicji Obywatelskiej w powiecie piskim (obok posterunków w Piszu, Drygałach, Kożuchach i Rostkach). W 1949 roku istniała we wsi gminna spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, zlikwidowana przed 1967 rokiem. W Kumielsku powstała również jedna z pierwszych po II wojnie światowej bibliotek gminnych na obszarze powiatu piskiego. W 1968 roku w PGR Kumielsk istniała jedna z dwóch państwowych owczarni w powiecie piskim (druga znajdowała się w Rożyńsku).

Parafia i kościół w Kumielsku powstały w XV wieku, zapis o nadaniu kościołowi 4 łanów znajdował się już w przywileju lokacyjnym. Parafia w XV wieku obejmowała tereny na zachód od parafii bielskiej aż po rzekę Pisę. Nowy kościół zbudowano na początku XVIII wieku, odbudowano w 1849 roku. Siedziba parafii ewangelickiej, a po II wojnie światowej – parafii rzymskokatolickiej.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 350 osób

• 1864 r. – 376 osób

• 1867 r. – 408 osób

• 1939 r. – 334 osoby

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa

Zabytki

• dawny kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki z początku XVIII wieku, odbudowany w 1849 roku
• zespół budynków szkolnych (nr 2) z okresu międzywojnia: szkoła, sala widowiskowa, budynek gospodarczy – murowane
• zespół dawnej szkoły (nr 5) z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy – murowane
• dawny cmentarz ewangelicki na południowo–zachodnim krańcu wsi
• dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, obecnie rzymskokatolicki
• murowany dom z początku XX wieku (nr 10)

W pobliżu Kumielska – w lesie między wsią a osadą Długi Kąt – znajduje się miejsce kultu Galindów. Przed 1945 rokiem była to chętnie odwiedzana atrakcja turystyczna, zwana Heidengericht (Pogańskim Sądem). Krąg kamienny o średnicy około 20 m, w którym znajdował się zapewne ołtarz w formie płaskiego głazu, został odkryty w 1925 roku przez niejakiego Skoka, nauczyciela z pobliskiej wioski Bogumiły. Dziś niestety niemal zapomniany.

Turystyka

• szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – Bełcząc – Kowalewo – Mikuty – Kumielsk – Szkody

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83–157.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90.
Bank Danych Lokalnych GUS [17.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [17.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Biała Piska [17.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [17.08.2013]
Wikipedia [28.09.2014]