Okartowo

Okartowo
Okartowo Wikipedia [14.10.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Liczba ludności (2010)	576 (łącznie Okartowo, Okartowo-Przystanek, Okartowo-Tartak, Tuchlin, Wężewo)
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Okartowo
Położenie na mapie Polski Okartowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Okartowo (niem. Eckersberg) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego na pograniczu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierza Ełckiego. Wieś leży na przesmyku między jeziorami Śniardwy i Tyrkło, przy drodze krajowej nr 16, 6 km na zachód od Orzysza. Znajduje się tu stacja kolejowa na linii Ełk – Mrągowo – Olsztyn.

Dzieje miejscowości

W pobliżu wsi, nad jeziorem Tyrkło, znajdują się ślady po wczesnośredniowiecznym grodzisku pruskim. Około 1340-1345 roku Krzyżacy wznieśli tu drewnianą strażnicę, a w drugiej połowie wybudowali murowany zamek. Położony on był na przesmyku między jeziorami Śniardwy i Tyrkło i bronił jedynego tu przejścia ze wschodu na zachód. W lutym 1361 roku nad rzeką Orzyszą załoga zamku w Okartowie zaskoczyła oddział litewski podczas przeprawy i wzięła do niewoli Kiejstuta i jego syna. Kiejstut, któremu szybko udało się zbiec z niewoli, jeszcze dwukrotnie atakował strażnicę okartowską i niszczył ją. Po pierwszym ataku zamek został odbudowany, po drugim – w 1378 roku, gdy cała załoga dostała się do niewoli – odbudowy zaniechano (również ze względu na zawarty w 1379 roku pokój z Litwą). W 1437 roku wymieniany jest w źródłach młyn w Okartowie, przed wojną trzynastoletnią istniała tu również karczma. W 1456 roku istniała gmina Okartowo, zaś pierwszy znany przywilej pochodzi z 1492 roku, kiedy to jeden z zagrodników Mikołaj Garnmeister otrzymał 12 morgów roli w ogrodzie okartowskim i 23 morgi roli. Można przyjąć, że na przełomie XV i XVI wieku była to osada zagrodników z prawem chełmińskim. W 1540 roku Okartowo występuje jako wieś czynszowa, ale nie było tu sołtysa, natomiast w 1631-1632 roku nie było tu również chłopów czynszowych – była to osada kościelna z proboszczem, karczmarzem i zagrodnikami. Jesienią 1656 roku, podczas wojen szwedzkich, Tatarzy spalili w Okartowie kościół, most i inne budynki oraz uprowadzili w jasyr pięć osób (w tym trzy kobiety). Kolejną klęskę przyniosła wielka epidemia dżumy, w wyniku której w 1709-1710 wieś niemal opustoszała; wśród zmarłych był miejscowy proboszcz Jan Orlovius.

Okartowo było siedzibą parafii od około 1487-1499 roku. Początkowo znajdowała się tu kaplica na zamku, zaś kościół istniał już w drugiej połowie XV wieku, wzniesiony prawdopodobnie na fundamentach zamku. Do parafii ewangelickiej w Okartowie po 1538 roku, czyli po wyodrębnieniu się parafii w Orzyszu, należały: Okartowo, Dziubiele, Drozdowo, Chmielewo, Nowe Guty, Cierzpięty, Łysonie, Grzegorze, Dąbrówka, Kwik, Nipy, Wężewo, Tuchlin, Zastrużne i Szeroki Ostrów. Parafia ewangelicka istniała do lat 70. XX wieku. Nowy kościół został zbudowany w 1799 roku. Zniszczony podczas I wojny światowej, został odbudowany w 1920 roku. W 1981 roku został przejęty przez Kościół katolicki; obecnie jest to siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca NMP. Szkoła parafialna powstała na przełomie XV i XVI wieku. W 1935 roku w tutejszej szkole podstawowej uczyło się 50 dzieci pod kierunkiem jednego nauczyciela.

Wieś została częściowo zniszczona podczas bitew nad Jeziorami Mazurskimi w 1914 i 1915 roku. W 1946 roku naprawiono zniszczenia w tartaku okartowskim i mógł przystąpić on do pracy. Nad brzegiem Jeziora Śniardwy znajduje się Stacja Ratownictwa Wodnego, główna baza Mazurskiej Służby Ratowniczej, założona w 1978 roku. We wsi i jej najbliższej okolicy znajduje się kilka pól biwakowych nad jeziorami Tyrkło i Śniardwy; w szkole podstawowej działa latem schronisko młodzieżowe. Jest tu również gospodarstwo rybackie, restauracja oraz sklep spożywczy.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Antoni Włodkowski.

Liczba mieszkańców

1857 – 175 osób

1939 – 234 osoby

Edukacja

We wsi funkcjonuje Szkoła Podstawowa im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Kultura

W miejscowości odbywały się imprezy towarzyszące w ramach Plenerów Wielkich Jezior - Festiwal Mazurski

Zabytki:

• Kościół z końca XVIII wieku, zniszczony w 1914 roku, odbudowany w 1920 roku, z wieżą murowano-drewnianą, barokowy ołtarz i ambona
• Dawny cmentarz ewangelicki z pierwszej połowy XIX wieku. Znajduje się tu kwatera wojenna z okresu I wojny światowej, w której pochowanych jest 3 żołnierzy i 1 pracownik cywilny armii niemieckiej oraz 1 żołnierz armii rosyjskiej. Nekropolia była użytkowana jeszcze w latach 70. XX wieku, obecnie częściowo zdewastowana
• Zespół dworca kolejowego z drugiej dekady XX wieku: budynek dworca, dwa budynki gospodarcze, pozostałości magazynu
• Kilka przykładów budownictwa murowanego z pierwszej ćwierci XX wieku, m.in. domy nr 10, 15

Turystyka

• Szlak rowerowy o długości 85 km - przebieg trasy: Mikołajki - Wierzba - Wejsuny - Niedźwiedzi Róg - Karwik - Jeglin - Zdory - Kwik - Nowe Guty - Okartowo - Suchy Róg - Dziubiele - Łuknajno - Mikołajki.

Ludzie związani z miejscowością

• Andrzej Bałdyga (1963-1998) – nauczyciel, pedagog, poeta

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
2. Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
3. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
4. Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, s. 83-157.
5. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
6. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
7. Łapo Jerzy M., O tajemniczym stanowisku archeologicznym w Okartowie, Znad Pisy, nr 11, 2002, s. 24-31.
8. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
9. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
10. Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, s. 49-69.
11. Pawlicki Ryszard Wojciech, Sikorski Piotr, Wierzba Marek, Ziemia Orzyska. Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Orzysz 2004.
12. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
13. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
14. Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
15. Bank Danych Lokalnych GUS: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 15.08.2013]
16. Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/johannisburg.html [data dostępu: 15.08.2013]
17. Gminna Ewidencja Zabytków http://www.orzysz.pl/index.php?k=631&p=9 [data dostępu: 15.08.2013]
18. Wojewódzka Ewidencja Zabytków http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 15.08.2013]

Przypisy