Figury przydrożne
Figury przydrożne
Spis treści
Położenie
Figury przydrożne rozsiane po całym terytorium Warmii. Spotyka się je przeważnie w pobliżu kościołów i przy drogach.
Opis
Figury przydrożne na cokołach, słupach i kolumnach należą do nielicznych wśród zabytków małej sakralnej architektury na Warmii. Jeżeli już zaistniały, to ich ustawienie w przestrzeni kulturowej nie było przypadkowe. Figury stanowiły zazwyczaj kluczowe punkty krajobrazu, jego zworniki i elementy nadające głęboki sens.
Wydaje się, że na Warmii najwięcej figur przydrożnych zostało poświęconych Matce Bożej. Znajdują się one w różnych rejonach Warmii i powstały także w różnych okresach czasu. Najstarszym przykładem jest wysoka kolumna maryjna z 1709 roku, znajdująca się przed kościołem św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim. Kolejne cztery figury maryjne z XVIII wieku występują przed sanktuarium w Świętej Lipce i jej okolicy. Styl barokowy powtarza figura maryjna, znajdująca się na wewnętrznym dziedzińcu zespołu pielgrzymkowego w Stoczku Klasztornym. Całkiem odmienne stylistycznie jawią się figury maryjne powstałe już na przełomie XIX i XX wieku. Wskazać należy figury maryjne ustawione na kolumnach, cokołach w: Barczewie, Borowcu, Gietrzwałdzie, Klebarku Wielkim, Orzechowie oraz Plutach. Ponadto figury maryjne, o stylistyce barokowej, znajdowały się niegdyś w pobliżu kościoła parafialnego w Pieniężnie i w pobliżu kościoła parafialnego w Unikowie.
Mniej powszechnym tematem ikonograficznym figur występujących przydrożnie były wyobrażenia Chrystusa. Można tu wskazać motyw Chrystusa dźwigającego krzyż lub też upadającego pod jego ciężarem. Przykłady tego motywu znajdują się w: Barczewie z 1709 roku, Olsztynie po 1710 roku (z napisem „Idź za mną”) i niegdyś w Dywitach zapewne z XIX wieku. Sądzić należy, że genezą ich powstania było podziękowanie za wygaśnięcie zarazy na początku XVIII wieku. Drugim wyobrażeniem był Chrystus Sędzia tzw. Salvator Mundi, którego przykłady znajdują się w: Ełdytach Wielkich z XVIII wieku, Olsztynie z 1737 roku i Pajtuńskim Młynie z 1794 roku.
Wśród figur przydrożnych, wyobrażających inne postaci świętych, na pierwszym miejscu wskazać należy figury św. Jana Nepomucena. Czas obszedł się różnie z jego wizerunkami. Można wskazać, że w Braniewie przy kościele Krzyża Świętego figura zachowała się, we Fromborku figura jest uszkodzona, w Bisztynku niekompletna, a w Olsztynie została odtworzona w 1996 roku w miejsce utraconej. Jednostkowym przykładem innych figur jest figura św. Katarzyny Aleksandryjskiej, umieszczona na postumencie z wolut na podzamczu zamku biskupiego w Lidzbarku Warmińskim. Tak samo jednostkowe przykłady stanowią dwie figury św. Rozalii i św. Agaty, umieszczone na filarach, dawnej bramy miejskiej w Barczewie.
Bibliografia
Jasiński Janusz, Niezwykłe losy Bożejmęki z ul. Grunwaldzkiej w Olsztynie, „Posłaniec Warmiński”, 2003, nr 13.
Kopiczko Andrzej, Jeszcze o olsztyńskim Salvatorze, „Posłaniec Warmiński”, 1991, nr 9.
Kopiczko Andrzej, Kościoły i kaplice w Olsztynie, Olsztyn 2000.
Kopiczko Andrzej, J. Żołnierkiewicz, Dzieje kościoła i parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie 1903-2003, Olsztyn 2003.
Kuprjaniuk Stanisław, Mała architektura sakralna na Warmii do 1945 roku ze szczególnym uwzględnieniem kapliczek, w druku.
Lewandowska Izabela, Tajemnicza figura z Pajtuńskiego Młyna, „Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tożsamość społeczności na Ziemiach Zachodnich i Połnocnych”, 2008, nr 5.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach pruskich i Warmji z 85 ilustracjami w tekście, Lwów-Warszawa 1923.
Paszenda Jerzy, Święta Lipka, Olsztyn 1996.
Sanktuaria Archidiecezji Warmińskiej, red. J. Bosko i J. Wojtkowski, Olsztyn 2009.
Ulbrich Anton, Geschichte der Bildhauerkunst in Ostpreußen vom Ausgang des 16. bis in die 2. Hälfte des 19. Jahrhunderts, Bd. 1-2, Königsberg i. Pr. 1926-29.
Wakar Andrzej, Olsztyn dzieje miasta, Olsztyn 1997.
Wünsch Carl, Die Bau- und Kunsdenkmäler der Stadt Allenstein, Königsberg 1933.
