Bractwa warmińskie
Bractwa na Warmii - świeckie towarzystwa zrzeszające katolików, których głównym celem była działalność charytatywna oraz pogłębianie świadomości religijnej.
Podstawowym obowiązkiem członków bractw było uczestniczenie w mszach i specjalnych nabożeństwach, które odprawiano w wyznaczonym dniu tygodnia. W wypadku śmierci jednego ze współbraci wszyscy byli zobowiązani do uczestnictwa w pogrzebie. Roztaczano również opiekę nad rodziną zmarłego. Bractwa powstawały w parafiach i z reguły na ich czele stawał miejscowy duchowny. Członkowie bractwa wpłacali obowiązkowe oraz dobrowolne składki, które przeznaczano na pomoc charytatywną, wsparcie rodzin zmarłych współbraci, jak również na budowę własnej przykościelnej kaplicy lub przynajmniej ołtarza. W przypadku złamania statutu towarzystwa, członkowie ponosili karę pieniężną.Po wypełnieniu określonych przez bractwo warunków, istniała także możliwość otrzymania odpustu.
Obowiązki i zakazy statutowe obejmowały stosunkowo szeroki zakres zachowań, postaw i czynności. Karano zarówno za stłuczenie kufla, nieobecność na pogrzebie zmarłego członka, przeklinanie w miejscach publicznych czy opuszczenie procesji Bożego Ciała.
Bractwa dzieliły się na kilka typów. Istniały bractwa maryjne (38 towarzystw) i stanowe. Wśród 29 towarzystw stanowych wyróżniano: bractwa kapłańskie (8), ubogich (9) i strzeleckie - czyli bractwa Bożego Ciała (12). Działały również bractwa czczące konkretnego świętego, jak bractwo św. Józefa (9 towarzystw), św. Jakuba (5) czy św. Anny (3). Przed 1772 rokiem towarzystwa świeckie były rzadkością na wsi. Specyfika działalności bractw najszybciej została zaadoptowana w ośrodkach miejskich.
Liczba bractw funkcjonujących w poszczególnych ośrodkach przez 1772 rokiem:
- Olsztyn - 8
- Lidzbark Warmiński - 8
- Orneta - 9
- Barczewo - 7
- Pieniężno - 7
- Jeziorany - 6
- Frombork - 5
- Reszel - 5
- Dobre Miasto - 5
- Bisztynek - 4
Równie popularne były towarzystwa skupiające przedstawicieli określonych zawodów, np. rybaków. Tego typu bractwa działały we Fromborku , Braniewie, Nowej Pasłęce. Bractwo fromborskie zrzeszało w 1723 roku 15 rybaków i dwie wdowy; w kolejnym stuleciu (1842), należało do niego 14 członków.
Kolejnym typem bractw były sodalicje mariańskie. W 1571 roku bractwo tego typu zostało założone w Braniewie. Członkowie posiadali własny dom modlitwy, a ze składek, zapisów i darowizn wystawiona została kaplica. Statuty sodalicji mariańskich dużą wagę przykładały do praktyk ascetycznych i dewocyjnych. Członków obowiązywał specjalny post, nakaz uczestnictwa w codziennej mszy, przystępowanie do spowiedzi co 14 dni. Natomiast historia pierwszych zrzeszeń kapłańskich sięga XV wieku. Około 1400 roku pierwsze towarzystwa kapłańskie powstały w Reszlu, a w 1402 roku w Ornecie. Kolejne zostały założone w Braniewie (1420), Olsztynie (1450), Fromborku (1450) i Barczewie (1450). Po pewnym czasie do bractw kapłańskich mogli również wstępować świeccy fundatorzy beneficjów.
Na przestrzeni XIX i XX wieku sporą popularność zdobyły towarzystwa i zrzeszenia przykościelne (m.in. kapłańskie, śpiewacze, charytatywne, bractwa trzeźwości). Spośród nich można wymienić Towarzystwo Wspomagające Sieroty, Towarzystwo św. Wincentego. W Olsztynie na przełomie XIX i XX wieku działało:
- Towarzystwo Najświętszego Sakramentu
- Bractwo kapłanów
- Trzeci zakon
- Związek Robotników Katolickich
- Bractwo Krzyża Świętego
- Związek Matek
- Towarzystwo Wstrzemięźliwości od Palonych Napojów w Diecezji Warmińskiej
- Polsko-Katolickie Towarzystwo Ludowe "Zgoda" pw. św. Kazimierza
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
- Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
- Chwalba Andrzej, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.
- Jasiński Janusz, Między Prusami a Polską. Rozprawy z dziejów Warmii i Mazur w XVIII-XX wieku, Olsztyn 2003.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Obłąk Jan, Życie religijne polskiej ludności katolickiej w Olsztynie na przełomie wieków XIX i XX, Studia Warmińskie, t. XVIII, 1981, s. 267-284.
- Traba Robert, Niemcy, Warmiacy, Polacy 1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach, Olsztyn 1994.
Przypisy
