Krutyń: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>'''Krutyń'''</big> (niem. Krutinnen) – [[wieś sołecka]] w Polsce w [[ | + | <big>'''Krutyń'''</big> (niem. Krutinnen) – [[wieś sołecka]] w Polsce w [[Województwo warmińsko - mazurskie |województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[Piecki (gmina wiejska)|gminie Piecki]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest [[Leszek Krysiak]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[ | + | Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[Powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii [[Lipowo]] - [[Kosewo]] - [[Baranowo (gmina Mikołajki)|Baranowo]] - [[Cudnochy]] to obszar wyniesień [[Pojezierze Mrągowskie |Pojezierza Mrągowskiego]]; część wschodnia to [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich]], stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie [[Piecki (gmina wiejska)| gminy Piecki]], której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na [[Wyniesienie mazursko - suwalskie |wyniesieniu mazursko–suwalskim]]. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 45: | Linia 45: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w [[Prusy Wschodnie |Prusach Wschodnich]] dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie [[Prusy |Prus]] autorstwa [[Hannenberg |Hennenbergera]] (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie [[ | + | Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w [[Prusy Wschodnie |Prusach Wschodnich]] dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie [[Prusy |Prus]] autorstwa [[Hannenberg |Hennenbergera]] (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie [[Starostwo sześcieńskie |starostwa sześcieńskiego]]. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych. |
<br/> | <br/> | ||
| − | W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do [[ | + | W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do [[Parafia w Nawiadach |parafii w Nawiadach]], a od 1846 do [[Ukta |Ukty]]. |
Liczba ludności i [[dym |dymów]] w kolejnych latach: | Liczba ludności i [[dym |dymów]] w kolejnych latach: | ||
| Linia 66: | Linia 66: | ||
===Gospodarka=== | ===Gospodarka=== | ||
| − | W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz [[stanica wodna PTTK w Krutyni]]. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość | + | W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz [[Stanica wodna PTTK w Krutyni |stanica wodna PTTK w Krutyni]]. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną. |
<br/> | <br/> | ||
===Kultura=== | ===Kultura=== | ||
| + | Od 1990 r. w Krutyni organizowane są [[lkwim:Rozmowy Mazurskie|Rozmowy Mazurskie]] - seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest [[Muzeum Ziemi Warmińskiej w Krutyni|Muzeum Ziemi Warmińskiej]], które mieści się w starej XIX w. stodole. | ||
| − | + | <br/> | |
| + | |||
| + | === Religia === | ||
| + | We wsi znajduje się stacja kaznodziejska [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Mrągowie |parafii ewangelicko-augsburskiej w Mrągowie]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
===Edukacja=== | ===Edukacja=== | ||
| − | + | Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z [[Krutyński Piecek |Krutyńskiego Piecka]] i [[Zielony Lasek| Zielonego Lasku]]. | |
| − | Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała | + | Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu [[Szkoła Podstawowa w Krutyni |szkoła podstawowa]], która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym [[lkwim:Cudaczek-Krutyniaczek |Cudaczek-Krutyniaczek]]. |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
===Turystyka=== | ===Turystyka=== | ||
| − | Krutyń położona jest nad rzeką [[ | + | Krutyń położona jest nad rzeką [[Rzeka Krutynia| Krutynią]] i znajduje się na [[Szlak wodny Krutyni| szlaku wodnym Krutyni]], który zaliczany jest do [[klasa CL |klasy CL]] - dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez [[Mazurski Park Krajobrazowy]], w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: [[Rezerwat Zakręt|"Zakręt"]] i [[Rezerwat rzeki Krutyni]]. |
| + | |||
| + | [[Szlak wodny Krutyni]] liczy ponad 100 km. Rozpoczyna się w [[Sorkwity| Sorkwitach]] i kończy w [[Ruciane-Nida| Rucianem-Nida]]. W skład szlaku wchodzi kilkanaście jezior połączonych strugami. Najdłuższy odcinek szlaku wodnego Krutyni stanowi rzeka [[Rzeka Krutynia|Krutynia]] - 26 km. Spływy szlakiem wodnym Krutyni można odbywać następującymi odcinkami: [[Sorkwity]] - [[Bieńki]], [[Cierzpięty]] - Krutyń, Krutyń - [[Ukta]], [[Ukta]] - [[Iznota]], [[Bieńki]] - [[Babięta]], [[Spychowo]] - Krutyń, [[Iznota]] - [[Ruciane-Nida]]. Nazwa szlaku przyjęła się od rzeki Krutynia. Wzdłuż szlaku rozmieszczonych jest 10 stanic PTTK. Odległości między nimi pozwalają na swobodne pokonywanie szlaku. Każda ze stanic oferuje usługi gastronomiczno-hotelowe. <br> W miejscowości ma swój początek [[Szlak im. Karola Małłka: Krutyń - Pranie]] | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 95: | Linia 99: | ||
=== Ludzie związani z miejscowością=== | === Ludzie związani z miejscowością=== | ||
| + | *[[lkwim:Karol Małłek |Karol Małłek]] (1898-1969) - nauczyciel, działacz społeczny, pisarz i folklorysta | ||
| + | *[[lkwimTadeusz Willan |Tadeusz Willan]] (ur. 1932) - dziennikarz, prozaik i tłumacz, redaktor naczelny biuletyny [[lkwim:Masurische Storchenpost |"Masurische Storchenpost"]], prezes [[Stowarzyszenie Mazurskie |Stowarzyszenia Mazurskiego]] | ||
| − | + | W 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista [[John Steinbeck]]. W 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz. Wańkowicz wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka". | |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 115: | Linia 121: | ||
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss. | ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss. | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 125: | Linia 130: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria:Powiat mrągowski]][[Kategoria: | + | [[Kategoria: Powiat mrągowski]] |
| − | [[ | + | [[Kategoria: Piecki (gmina wiejska)]] |
| + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | ||
| + | [[Kategoria: 1401-1500]] | ||
Wersja z 09:01, 17 lip 2014
| Krutyń | |
| | |
 Panorama wsi źródło: OSP Krutyń,12.09.2013.
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | mrągowski |
| Gmina | Piecki |
| Sołectwo | Krutyń |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Tablice rejestracyjne | NMR |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Krutyń | |
| Położenie na mapie Polski  Krutyń | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Leszek Krysiak.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie gminy Piecki, której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na wyniesieniu mazursko–suwalskim. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej.
Dzieje miejscowości
Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą.
Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie Prus autorstwa Hennenbergera (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.
W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, a od 1846 do Ukty.
Liczba ludności i dymów w kolejnych latach:
1785 r. - 16 dymów
1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców
1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców
1939 r. – 436 mieszkańców
Gospodarka
W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna PTTK w Krutyni. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną.
Kultura
Od 1990 r. w Krutyni organizowane są Rozmowy Mazurskie - seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej, które mieści się w starej XIX w. stodole.
Religia
We wsi znajduje się stacja kaznodziejska parafii ewangelicko-augsburskiej w Mrągowie.
Edukacja
Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku.
Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu szkoła podstawowa, która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym Cudaczek-Krutyniaczek.
Turystyka
Krutyń położona jest nad rzeką Krutynią i znajduje się na szlaku wodnym Krutyni, który zaliczany jest do klasy CL - dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: "Zakręt" i Rezerwat rzeki Krutyni.
Szlak wodny Krutyni liczy ponad 100 km. Rozpoczyna się w Sorkwitach i kończy w Rucianem-Nida. W skład szlaku wchodzi kilkanaście jezior połączonych strugami. Najdłuższy odcinek szlaku wodnego Krutyni stanowi rzeka Krutynia - 26 km. Spływy szlakiem wodnym Krutyni można odbywać następującymi odcinkami: Sorkwity - Bieńki, Cierzpięty - Krutyń, Krutyń - Ukta, Ukta - Iznota, Bieńki - Babięta, Spychowo - Krutyń, Iznota - Ruciane-Nida. Nazwa szlaku przyjęła się od rzeki Krutynia. Wzdłuż szlaku rozmieszczonych jest 10 stanic PTTK. Odległości między nimi pozwalają na swobodne pokonywanie szlaku. Każda ze stanic oferuje usługi gastronomiczno-hotelowe.
W miejscowości ma swój początek Szlak im. Karola Małłka: Krutyń - Pranie
Ludzie związani z miejscowością
- Karol Małłek (1898-1969) - nauczyciel, działacz społeczny, pisarz i folklorysta
- Tadeusz Willan (ur. 1932) - dziennikarz, prozaik i tłumacz, redaktor naczelny biuletyny "Masurische Storchenpost", prezes Stowarzyszenia Mazurskiego
W 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista John Steinbeck. W 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz. Wańkowicz wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka".
Zabytki
We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w.
Bibliografia
Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006, 448 ss.
Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss.
