Krutyń: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
− | '''Krutyń''' (niem. ''Krutinnen'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie |województwie | + | '''Krutyń''' (niem. ''Krutinnen'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie |województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[Piecki (gmina wiejska)|gminie Piecki]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 270 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni [[Leszek Krysiak]]<ref>[http://www.wrota.warmia.mazury.pl/piecki.../Plan%20Odnowy%20Głogno.doc/ Wrota Warmii i Mazur] [10.09.2014]</ref>. |
− | |||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
− | == | + | == Położenie == |
− | Miejscowość położona jest | + | Miejscowość położona jest w centrum [[Mazurski Park Krajobrazowy| Mazurskiego Parku Krajobrazowego]] nad rzeką [[Rzeka Krutynia |Krutynią]], w odległości ok. 9 km od [[Ruciane-Nida |Rucianego-Nidy]]. |
− | |||
<br/> | <br/> | ||
− | + | == Dzieje miejscowości == | |
− | Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych [[Prusowie| Prusów]]. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą. | + | Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych [[Prusowie| Prusów]]. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą. |
− | + | Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę [[Albrecht Hohenzollern |Albrecht]] w czasie panującej w [[Prusy Wschodnie |Prusach Wschodnich]] dżumy. Mimo iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie [[Prusy Książęce |Prus]] z 1576 r., to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski – Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie [[Starostwo sześcieńskie |starostwa sześcieńskiego]]. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych. | |
− | |||
− | |||
− | Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w [[Prusy Wschodnie |Prusach Wschodnich]] dżumy. Mimo | ||
− | |||
− | |||
W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do [[Parafia w Nawiadach |parafii w Nawiadach]], a od 1846 do [[Ukta |Ukty]]. | W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do [[Parafia w Nawiadach |parafii w Nawiadach]], a od 1846 do [[Ukta |Ukty]]. | ||
− | |||
− | |||
− | + | Liczba ludności i [[Dym |dymów]] w poszczególnych latach: | |
− | + | *1785 r. – 16 dymów | |
− | + | *1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców | |
− | + | *1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców | |
− | + | *1939 r. – 436 mieszkańców | |
− | + | ==Kultura== | |
− | + | Od 1990 r. w Krutyni organizowane są [[lkwim:Rozmowy Mazurskie|Rozmowy Mazurskie]] – seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest [[Muzeum Ziemi Warmińskiej w Krutyni|Muzeum Ziemi Warmińskiej]], które mieści się w XIX-wiecznej stodole. | |
− | + | [[File:Krutyń2.jpg|290px|thumb|Spływ kajakowy rzeką Krutynią [http://www.krutyn.com.pl/ Strona Krutyni] [14.11.2013]]] | |
− | + | [[File:Krutyń3.jpg|280px|thumb|Drewniana zabudowa w Krutyni [http://www.mojemazury/ Moje Mazury] [14.11.2013]]] | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | Od 1990 r. w Krutyni organizowane są [[lkwim:Rozmowy Mazurskie|Rozmowy Mazurskie]] | ||
+ | == Religia == | ||
+ | We wsi znajduje się stacja kaznodziejska [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Mrągowie |parafii ewangelicko–augsburskiej w Mrągowie]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
− | + | ==Szkolnictwo== | |
− | |||
− | |||
− | |||
− | == | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z [[Krutyński Piecek |Krutyńskiego Piecka]] i [[Zielony Lasek| Zielonego Lasku]]. | Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z [[Krutyński Piecek |Krutyńskiego Piecka]] i [[Zielony Lasek| Zielonego Lasku]]. | ||
− | Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu [[Szkoła | + | Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu [[Szkoła podstawowa w Krutyni |szkoła podstawowa]], która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym [[lkwim:Cudaczek-Krutyniaczek |Cudaczek-Krutyniaczek]]. |
− | + | [[File:Krutyń1.jpg|290 px |thumb|Krutyń na starych pocztówkach [http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm/ OSP Krutyń] [12.09.2013]]] | |
− | |||
− | [[File:Krutyń1.jpg| | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
+ | ==Turystyka== | ||
+ | W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz [[Stanica wodna PTTK w Krutyni |stanica wodna]]. Krutyń już przed [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach |II wojną światową]] należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas znajdowały się tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną, leży na [[Szlak wodny Krutyni| szlaku wodnym Krutyni]], który zalicza się do klasy CL, czyli jest dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: [[Rezerwat Zakręt|"Zakręt"]] i [[Rezerwat Krutynia |Rezerwat rzeki Krutyni]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
− | == | + | == Ludzie związani z miejscowością== |
− | + | *[[lkwim:Karol Małłek |Karol Małłek]] (1898–1969) – nauczyciel, działacz społeczny, pisarz i folklorysta | |
− | + | *[[lkwim:Tadeusz Willan |Tadeusz Willan]] (ur. 1932) – dziennikarz, prozaik i tłumacz, redaktor naczelny biuletyny [[lkwim:Masurische Storchenpost |"Masurische Storchenpost"]], prezes [[Stowarzyszenie Mazurskie |Stowarzyszenia Mazurskiego]] | |
+ | *w 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista [[John Steinbeck]] | ||
+ | *w 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz – wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka" | ||
− | + | == Zabytki== | |
+ | *drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w | ||
+ | *w pobliżu miejscowości znajdują się pomniki przyrody [[Pomnik przyrody "Zakochana Para" |para drzew "Zakochana Para"]] i [[Pomnik przyrody "Mazurski Dąb Bartny" |"Mazurski Dąb Bartny"]] | ||
− | ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883 | + | == Bibliografia== |
+ | #Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006. | ||
+ | #''Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic'', pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975. | ||
+ | #''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883. | ||
+ | #[http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm/ Strona OSP Krutyń] [12.09.2013] | ||
+ | #[http://www.krutyn.com.pl/ Strona Krutyni] [14.11.2013] | ||
+ | #[http://www.mojemazury/ Moje Mazury] [14.11.2013] | ||
+ | #[http://www.wrota.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [10.09.2014] | ||
+ | #[http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [10.09.2014] | ||
− | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
[[Kategoria: Powiat mrągowski]] | [[Kategoria: Powiat mrągowski]] |
Wersja z 20:51, 10 wrz 2014
Krutyń | |
| |
Panorama wsi Strona OSP Krutyń [12.09.2013]
| |
Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
Państwo | Polska |
Województwo | warmińsko-mazurskie |
Powiat | mrągowski |
Gmina | Piecki |
Sołectwo | Krutyń |
Liczba ludności (2010) | 270 |
Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
Tablice rejestracyjne | NMR |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} |
Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 270 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Leszek Krysiak[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona jest w centrum Mazurskiego Parku Krajobrazowego nad rzeką Krutynią, w odległości ok. 9 km od Rucianego-Nidy.
Dzieje miejscowości
Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą. Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie Prus z 1576 r., to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski – Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.
W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, a od 1846 do Ukty.
Liczba ludności i dymów w poszczególnych latach:
- 1785 r. – 16 dymów
- 1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców
- 1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców
- 1939 r. – 436 mieszkańców
Kultura
Od 1990 r. w Krutyni organizowane są Rozmowy Mazurskie – seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej, które mieści się w XIX-wiecznej stodole.
Religia
We wsi znajduje się stacja kaznodziejska parafii ewangelicko–augsburskiej w Mrągowie.
Szkolnictwo
Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku. Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu szkoła podstawowa, która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym Cudaczek-Krutyniaczek.
Turystyka
W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas znajdowały się tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną, leży na szlaku wodnym Krutyni, który zalicza się do klasy CL, czyli jest dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: "Zakręt" i Rezerwat rzeki Krutyni.
Ludzie związani z miejscowością
- Karol Małłek (1898–1969) – nauczyciel, działacz społeczny, pisarz i folklorysta
- Tadeusz Willan (ur. 1932) – dziennikarz, prozaik i tłumacz, redaktor naczelny biuletyny "Masurische Storchenpost", prezes Stowarzyszenia Mazurskiego
- w 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista John Steinbeck
- w 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz – wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka"
Zabytki
- drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w
- w pobliżu miejscowości znajdują się pomniki przyrody para drzew "Zakochana Para" i "Mazurski Dąb Bartny"
Bibliografia
- Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006.
- Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883.
- Strona OSP Krutyń [12.09.2013]
- Strona Krutyni [14.11.2013]
- Moje Mazury [14.11.2013]
- Wrota Warmii i Mazur [10.09.2014]
- Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2014]
Przypisy
- ↑ Wrota Warmii i Mazur [10.09.2014]