Galiny

Galiny
Brama Zespołu Pałacowego w Galinach. Fot. Mirosław Garniec
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Bartoszyce
Liczba ludności (2010)	768.
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Galiny
Położenie na mapie Polski Galiny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kościół w Galinach
Fot.: © Mieczysław Wieliczko

Galiny (niem. Gallingen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bartoszyce. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 768 mieszkańców (łącznie z Tyngą). W skład sołectwa wchodzą wsie Galiny, Borki Sędrowskie i Ciemna Wola. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Marcin Przybysz.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Sępopolskiej, nad rzeką Pisą, 10,5 km na południe od Bartoszyc; przebiega przez nią droga krajowa nr 57 w kierunku Bisztynka. Na północny wschód od wsi znajduje się Kadykowa Góra (107 m n.p.m.), na wschód niewielkie (2,5 ha) Jezioro Martwe i Ruda Góra (112 m n.p.m.), na zachód góra Wieżówka (122 m n.p.m.), zaś na północny wschód Zielona Góra (179 m n.p.m.).

W pobliżu wsi znajduje się florystyczny Rezerwat Jezioro Martwe.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z lat 1332–1336, gdy zakon utworzył tu majątek szlachecki, przy którym powstała wieś szlachecka. W następnych stuleciach, od połowy XV aż do 1945 roku, dzieje Galin nieprzerwanie były związane z rodem Eulenburgów, którzy od 1709 roku posiadali tytuł baronowski, a od 1786 roku – hrabiowski. W skład klucza dóbr wchodziły również folwarki: Galinki, Kadyki i Tynga, a łącznie majątek obejmował (w 1889 roku) 1260 ha i zaliczał się tym samym do największych w powiecie.

Pierwszy dwór wzniesiono w Galinach pod koniec XVI wieku, na pagórku, w zakolu rzeki z przeprowadzoną fosą i mostem zwodzonym. Obecny pałac w Galinach (niem. Schloss Galingen) powstał w wyniku gruntownej przebudowy poprzedniej budowli w połowie XVIII wieku. W tym samym czasie wybudowano zamykające dziedziniec zabudowania gospodarcze: stajnię, wozownię i budynek bramy, a także spichlerz usytuowany przy wjeździe do zespołu pałacowego. Kolejne przebudowy miały miejsce w 1839 (po pożarze) oraz w 1921 roku. Zabudowania podwórza gospodarczo-inwentarskiego pochodzą głównie z przełomu XIX i XX wieku.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny wybudowano tu już w drugiej połowie XIV wieku. Spłonął on w 1414 roku w czasie wojny polsko-krzyżackiej. Podczas odbudowy około 1500 roku znacznie poszerzono wieżę. Świątynia znajdowała się pod patronatem Eulenburgów, którzy ufundowali znaczną część wyposażenia (m.in. ołtarz z 1740 roku), a także bibliotekę parafialną nad zakrystią (1726). Do 1945 roku była to siedziba parafii ewangelickiej w Galinach, a następnie rzymskokatolickiej parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny).

Szkoła przykościelna powstała wkrótce po 1525 roku. W 1737 roku oddano ją pod nadzór państwa. W 1935 roku uczęszczało do niej 130 uczniów, a zatrudnionych było trzech nauczycieli. Po II wojnie światowej uruchomiono ją ponownie w 1946 roku; pierwszym kierownikiem był Marian Maciąg.

W 1945 roku pałac został splądrowany, a ostatni właściciel, hrabia Botho Wend zu Eulenburg, został wywieziony na Syberię (zmarł podczas transportu). Mimo to pałac już latem 1946 roku gościł dzieci przybyłe na kolonie z Warszawy. Następnie na bazie majątku utworzono PGR Galiny, a także dwa inne gospodarstwa: PGR Kadyki i PGR Ciemna Wola.

Już w sierpniu 1945 roku Galiny stały się siedzibę gminy. Pierwszymi wójtami byli: Stanisław Lisiak (1945–1946), Aleksander Brygoła (1946–1947), a po nim Wacław Kulesza. W 1945 roku uruchomiono tutejszy młyn wodny, a w roku następnym piekarnię i spółdzielnię rolniczo-handlową. W ramach kolejnych reform administracyjnych Galiny były kolejno siedzibą gromady (1954–1972) i ponownie gminy, którą w 1977 roku wcielono do gminy Bartoszyce.

Według spisu powszechnego z 1983 roku w Galinach istniało 100 budynków mieszkalnych. Wieś liczyła 88 indywidualnych gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 754 ha. Znajdowały się tu wówczas: kino na 100 miejsc, filia biblioteczna, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, urząd pocztowy, siedziba leśnictwa, posterunek milicji, gminna spółdzielnia Samopomoc Chłopska, państwowy ośrodek maszynowy, punkt weterynaryjny, dwa sklepy wielobranżowe, dwa sklepy maszynowe, zakład gastronomiczny na 60 miejsc, kuźnia, stolarnia, młyn, oczyszczalnia zbóż, piekarnia i zakład fryzjerski. Wieś miała boisko sportowe, elektryczne oświetlenie ulic oraz sieć wodociągową na odcinku 2500 m.

Pałac wraz z parkiem i zabudowaniami gospodarczo-inwentarskimi od 1995 roku jest własnością prywatną. Poddany został gruntownemu remontowi i rewaloryzacji.

Liczba mieszkańców wynosiła w następujących latach:

• 1857 – 443 osoby
• 1933 – 814 osób
• 1939 – 800 osób
• 1983 – 765 osób

Edukacja

• Szkoła Podstawowa im. Leśników Polskich w Galinach

Kultura

• We wsi mieści się Gminna Biblioteka Publiczna w Galinach.

• W 2000 i 2001 roku w miejscowości odbył się Plener Plastyki Nieprofesjonalnej.

• 15 października 2015 r. w Galinach realizowane były zdjęcia do filmu "Kamerdyner" Filipa Bajona.

Turystyka

We wsi znajdują się gospodarstwa agroturystyczne należące do Bartoszyckiego Stowarzyszenia Agroturystyki "Warmiacy".

Ludzie związani z miejscowością

• Gottfried Heinrich zu Eulenburg (1670–1734) – kanonik warmiński, fundator kaplic we Fromborku i Wozławkach; właściciel Galin

Zabytki

• pałac w Galinach oraz park
• zespół folwarczny (osiem budynków)
• spichlerz
• czworaki
• leśniczówka "Czarny Las"
• kościół pw. Wniebowzięcia NMP wraz z plebanią
• cmentarz przykościelny z mauzoleum Eulenburgów z XIX wieku (obecnie sala katechetyczna)

Zobacz też

• Galiny (gmina Górowo Iławeckie) (Galiny Iławeckie)

Bibliografia

Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1999.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
ciekawemazury.pl [05.03.2014]
polskaniezwykla.pl [05.03.2014]