Kurzętnik

Kurzętnik
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nowomiejski
Gmina	Kurzętnik
Liczba ludności (2010)	3 130
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kurzętnik
Położenie na mapie Polski Kurzętnik
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kurzętnik (niem. Kauernik, od 1414 r. Kurnig) – wieś gminna w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Kurzętnik. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy. Na terenie wsi mieszczą się ponadto dwa sołectwa. W 2010 roku wieś liczyła 3 130 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta pełni Adam Głowacki.

Położenie

Wieś położona jest nad rzeką Drwęcą, przy drodze krajowej nr 15, w odległości ok. 3 km od Nowego Miasta Lubawskiego.

Dzieje miejscowości

Na terenie dzisiejszej wsi istniało osadnictwo słowiańskie. Pierwsze wzmianki o Kurzętniku pochodzą z 1291 r., kiedy to biskup chełmiński Werner nadał kapitule chełmińskiej ziemie w okolicy góry Chornichium. Miejscowość występowała pod różnymi nazwami takimi jak: Chornichium (1291), Kiwernick, Kurnyk, Kurnik, Cuvwernick (1407), Kuyrnigk, Kuernick, Kawernick (1457), Kurzantnik (1466). Dopiero od 1641 r. upowszechniła się nazwa Kurzętnik. Nazwa miejscowości pochodzi od góry, u stOp której została położona. Ponadto Kurzętnik od XIV w. do 1905 r. posiadał prawa miejskie. W 1330 r. lokowano Kurzętnik, jako miasto na prawie chełmińskim. Z Niemiec sprowadzono osadników, do których należała władza oraz prawo handlu i rzemiosło. W dokumencie uposażenia parafii z 1361 r. wymieniano "miasto Kurzętnik". Herb oraz pierwsza znana do dziś pieczęć wsi pochodzą z XIV w. W herbie znajduje się wizerunek koguta.

W centrum średniowiecznego miasta znajdował się rynek na planie prostokąta, od którego rozchodziły się główne arterie – ulice. Kurzętnik należał do dóbr stołowych biskupów chełmińskich. Kanonicy utrzymywali tutaj zamek – Haus Kurnig z murami i wałami. W XV w. zamek został zniszczony.

Kurzętnik zapisał się w historii bitwy pod Grunwaldem. Wojska Władysława Jagiełły zawróciły spod niego, aby uniknąć bitwy podczas przeprawy przez Drwęcę w trakcie marszu na Malbork.

W pierwszej połowie XV w. miejscowością zarządzał rycerz Jan Kretkowski. Kurzętnik znajdował się w granicach Polski aż do I rozbioru Polski. Miasto wówczas stało się ważnym ośrodkiem targowym, w którym zajmowano się przede wszystkim handlem końmi. W 1858 r. utworzono tutaj prywatny Instytut Przygotowawczy Chłopców do Gimnazjum i Szkół Realnych, który w 1868 r. przeniesiony został do Nowego Miasta Lubawskiego.

Pod koniec XIX w. teren wsi obejmował 3993 mórg z 178 budynkami i 90 domami. W tym czasie żyło tutaj 892 katolików i 153 ewangelików. W XIX w. na terenie wsi znajdował się browar, funkcjonowała też poczta, parafia i szkoła. Odbywało się 5 jarmarków rocznie. W tym okresie znajdował się w obrębie wsi również folwark z obszarem 2283 mórg, 16 budynkami i 10 domami. Katolików było 145, a ewangelików 10. Od 1861 r. działało we wsi bractwo różańcowe i trzeźwości. Po I wojnie światowej Kurzętnik, już jako wieś, został włączony do Polski. W czasie II wojny światowej na terenie parafii mieścił się podobóz Stutthofu.

6 stycznia 2016 r. w Kurzętniku otwarto ośrodek narciarski "Kurza Góra" z jedną z najdłuższych w regionie tras zjazdowych, parkiem rozrywki dla dzieci, wypożyczalnią sprzętu i szkółką narciarską.

Gospodarka

Na terenie wsi działają przedsiębiorstwa: budowlane – kopalnie kruszywa, Alysbet, metalowe Expom, Lawpol, Prefabet, WZB Polska.

Kultura

Obecnie działają tu:

• Gminne Centrum Kultury
• zespół "Anibabki"
• Stowarzyszenie Rozwoju Gminy
• Gminna Biblioteka Publiczna
• Młodzieżowa Orkiestra Dęta
• Zespół dziecięcy "Kurczaki"
• Kabaret „Rozporek”

Organizowany jest tutaj Przegląd Kabaretów Wiejskich „Hi Hi Ha Ha!”. W 2011 r. zorganizowano Dni Kurzętnika.

Religia

W miejscowości znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. św. Marii Magdaleny.

Sport

Na terenie wsi istnieje klub piłkarski i stadion.

Przyroda

Na terenie gminy Kurzętnik znajdują się rezerwaty przyrody: Bagno Mostki, Rzeka Drwęca, Żurawie Bagno, Wyspa na Jeziorze Partęczyny Wielkie, a także Brodnicki Park Krajobrazowy. W samej miejscowości znajduje się pomnik przyrody – głaz narzutowy.

Ludzie związani z miejscowością

• Mieczysław Oelberg (1901–1973) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, kierownik szkoły polskiej w Purdzie, nauczyciel w Kurzętniku
• Hieronim Derdowski – pisarz i dziennikarz tworzący w języku kaszubskim
• Erich Dieckmann – artysta, światowej sławy wzorzysta
• Grzegorz Gwiazdowski – kolarz zawodowy
• Antoni Franciszek Hunt – ksiądz katolicki, założyciel Progimnazjum w Kurzętniku
• Zofia Andrzejewska — społecznik, samorządowiec, wójt gminy Kurzętnik (1990–2010)

Zabytki

• ruiny zamku kapituły chełmińskiej
• założenie urbanistyczne Kurzętnika
• kościół gotycki z II poł. XIV w. (wielokrotnie przebudowywany)
• zabytkowe budynki mieszkalne

Turystyka

• szlak kajakowy o długości 79 km – przebieg trasy: Idzbark – Ostróda – Samborowo – Nowe Miasto Lubawskie – Kurzętnik – Nielbark
• szlak pieszy

Bibliografia

Grabowski Stanisław,Z dziejów Kurzętnika i okolic, Warszawa 2008.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883.
Strona Gminy Kurzętnik [12.09.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.09.2014]