Ruciane-Nida: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| (Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Ruciane-Nida | |nazwa = Ruciane-Nida | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Rucianego-Nidy | |dopełniacz wsi = Rucianego-Nidy | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = miasto | |rodzaj miejscowości = miasto | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 31: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | + | ''' Ruciane-Nida''' ( ''Rudschanny'', ''Niedersee'', ''Nieden'') – miasto w Polsce położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat piski|powiecie piskim]]. Siedziba [[Ruciane-Nida (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej Ruciane-Nida]]. Składa się z dwóch głównych części: Rucianego i Nidy oraz kilku mniejszych: [[Guzianka|Guzianki]], [[Dybówko I|Dybówka I]], [[Dybówko II|Dybówka II]] i [[Kowalik|Kowalika]]. | |
| − | W latach | + | W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. Aktualnie funkcję burmistrza pełni [[Piotr Ryszard Feliński]]<ref>[http://bip.ruciane-nida.pl/index.php?k=2 ruciane-nida.pl]</ref>. |
| − | <br/> | + | <br/><br/> |
| − | |||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Miejscowość położona nad jeziorami [[Jezioro Guzianka Mała|Guzianka Mała]] | + | Miejscowość położona jest nad jeziorami [[Jezioro Guzianka Mała|Guzianka Mała]] i [[Jezioro Guzianka Wielka|Guzianka Wielka]] oraz nad [[Jezioro Nidzkie|Jeziorem Nidzkim]]. Miasto leży na [[Mazury|Mazurach]], na [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierzu Mazurskim]], otoczone lasami [[Puszcza Piska|Puszczy Piskiej]]. Jeziora Nidzkie i Guzianka Wielka połączone są [[Kanał Nidzki|Kanałem Nidzkim]], jeziora Guzianka Mała i [[Jezioro Bełdany|Bełdany]] łączy śluza Guzianka. Przez miasto przepływa rzeka [[rzeka Nidka|Nidka]]. |
| − | |||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | W miejscu, na którym rozwinęło się Ruciane w wieku XVIII znajdowała się gajówka. Już w XIV wieku działały w okolicy smolarnie, wypalarnie węgla drzewnego. | + | W miejscu, na którym rozwinęło się Ruciane, w wieku XVIII znajdowała się gajówka. Już w XIV wieku działały w okolicy smolarnie, wypalarnie węgla drzewnego. Tradycje przetapiania rudy darniowej miały być przekazywane z pokolenia na pokolenie, stąd nazwa pochodząca od terminu "ruda". W XIX stuleciu powstała leśniczówka i osada leśna. Do 1898 roku była kolonią majątku leśnego Guzianki. W 1899 roku utworzono osobną gminę - Rudczany. W drugiej połowie XIX wieku doszło do rozwoju i rozbudowy sieci komunikacyjnej. Powstał odcinek szosy Ruciane-[[Pisz]], uruchomiono linię kolejową [[Olsztyn]]-[[Ełk]] ze stacją w Rucianem. Na przełomie XIX i XX wieku w Rucianem powstała szkoła. W 1935 roku uczęszczało do niej 176 uczniów . |
W 1933 roku w miejscowość liczyła 731 osób. | W 1933 roku w miejscowość liczyła 731 osób. | ||
| − | Pod koniec XIX wieku wybudowano wyłuszczarnię nasion i tartak. W 1907 roku powstała parafia, w latach 1909-1910 wybudowano kościół. Przed wybuchem I wojny światowej | + | |
| − | + | Pod koniec XIX wieku wybudowano [[wyłuszczarnia nasion w Rucianem-Nidzie|wyłuszczarnię nasion]] i [[Tartak w Rucianem-Nidzie|tartak]]. W 1907 roku powstała parafia, w latach 1909-1910 wybudowano kościół. Przed wybuchem I wojny światowej osada Rudschanny zamieniła się w popularny kurort. Symbolem tego okresu był dworzec gościnny należący do Güntera Siegmunda, posiadający restaurację, cukiernię, przystań i plażę. W okresie międzywojennym przebywało tu ok. 12 000 turystów rocznie. | |
| − | Przed wybuchem | + | |
| − | W styczniu 1945 w obliczu zbliżającej się ofensywy | + | Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy utrzymywali się z pracy w wyłuszczarni nasion, tartaku i robót leśnych. Założony pod koniec XIX wieku tartak należał do największych tego typu zakładów na obszarze Pojezierza Mazurskiego. W 1939 roku Ruciane zamieszkiwały 772 osoby. |
| + | |||
| + | Ze względu na swoje położenie miejscowość miała w czasie II wojny światowej duże znaczenie strategiczne. W 1944 roku Niemcy zbudowali sieć umocnień. Do czasów obecnych zachowały się dwa bunkry położone na zachodnim brzegu jeziora Guzianka Wielka. Zarówno Ruciane, jak i Nida weszły w skład ufortyfikowanego [[rejon fortyfikacji Wielkich Jezior Mazurskich|rejonu Wielkich Jezior Mazurskich]] na linii Ruciane-[[Mikołajki]]-[[Giżycko]]-[[Węgorzewo]]. W styczniu 1945 w obliczu zbliżającej się ofensywy Armii Czerwonej zarządzono ewakuację mieszkańców Prus Wschodnich w głąb Rzeszy. Ruciane i Nida, liczące wówczas łącznie 1300 osób, prawie całkiem opustoszały. | ||
W 1958 roku miejscowość uzyskała prawa miejskie. | W 1958 roku miejscowość uzyskała prawa miejskie. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Sąsiadująca z Rucianem Nida istniała już w wieku XVI. W źródłach pojawia się już w 1595 roku. W 1679 roku nad rzeką Nidką wybudowano młyn. Nazwę miejscowość zaczerpnęła od nazwy jeziora. Pod koniec XIX wieku w Nidzie powstała szkoła. W 1935 roku uczęszczało do niej 107 uczniów. U progu II wojny światowej zamieszkiwało ją 150 osób. W 1950 roku został otwarty Zakład Płyt Pilśniowych i Wiórowych, obok którego wybudowano dzielnicę mieszkaniową. | |
| − | + | ||
| − | + | 1 stycznia 1966 roku Ruciane i Nidę połączono w jeden organizm, nadając jednocześnie prawa miejskie. | |
===Gospodarka=== | ===Gospodarka=== | ||
| + | Lokalna gospodarka rozwija się w kilku kierunkach: usług i handlu, gastronomii, turystyki, budownictwa, przetwórstwa drewna. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[File:Zabytkowy cmentarz przy ulicy Cichej.jpg|thumb|300px|Zabytkowy cmentarz przy ulicy Cichej]] | + | [[File:Zabytkowy cmentarz przy ulicy Cichej.jpg|thumb|300px|Zabytkowy cmentarz przy ulicy Cichej. Fot. Mieczysław Kalski.]] |
===Kultura=== | ===Kultura=== | ||
| − | W mieście działa [[Dom Kultury w Rucianem-Nidzie|Dom Kultury]]<ref>http://www.dkruciane.pl/ [ | + | W mieście działa [[lkwim:Dom Kultury w Rucianem-Nidzie|Dom Kultury]]<ref>[http://www.dkruciane.pl/ Dom Kultury w Rucianem-Nidzie] [10.09.2013]</ref> oraz [[lkwim: Biblioteka w Rucianem-Nidzie|Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna]]<ref>[http://biblioteka.dkruciane.pl/ Dom Kultury w Rucianem-Nidzie] [10.09.2013]</ref>. |
| − | |||
| − | |||
===Sport=== | ===Sport=== | ||
Latem w Rucianem-Nidzie odbywa się jeden z etapów cyklicznej imprezy [[Żeglarskie Grand Prix Mazur o Puchar 7 Cudów Mazur]]. Na stadionie miejskim mecze rozgrywa drużyna piłki nożnej [[MKS Ruciane-Nida]]. | Latem w Rucianem-Nidzie odbywa się jeden z etapów cyklicznej imprezy [[Żeglarskie Grand Prix Mazur o Puchar 7 Cudów Mazur]]. Na stadionie miejskim mecze rozgrywa drużyna piłki nożnej [[MKS Ruciane-Nida]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
===Szkolnictwo=== | ===Szkolnictwo=== | ||
| − | W mieście funkcjonuje [[ | + | W mieście funkcjonuje: |
| − | + | *Przedszkole Miejskie w Rucianem-Nidzie | |
| − | [[File: Ruciane-Nida. Schron bojowy koło Kanału Nidzkiego.jpg|thumb| | + | *[[Szkoła Podstawowa nr 1 w Rucianem-Nidzie]] |
| + | *[[Szkoła Podstawowa nr 2 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Rucianem-Nidzie]] | ||
| + | *[[Zespół Szkół Leśnych im. Unii Europejskiej w Rucianem-Nidzie]] - technikum leśne | ||
| + | *[[Zespół Szkół Samorządowych im. Agnieszki Osieckiej w Rucianem-Nidzie]] - [[Publiczne Gimnazjum w Rucianem Nidzie| Publiczne Gimnazjum]], [[Liceum Ogólnokształcące w Rucianem Nidzie| Liceum Ogólnokształcące]] | ||
| + | [[File: Ruciane-Nida. Schron bojowy koło Kanału Nidzkiego.jpg|thumb|right|300px|Ruciane-Nida. Schron bojowy koło Kanału Nidzkiego. Fot. Duży Bartek. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ruciane_Nida_-_Bunkier.01.jpg Commons Wikimedia] ]] | ||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
| − | *[[Cmentarz katolicki w Rucianem-Nidzie|Cmentarz]] przy ulicy Cichej | + | *[[Cmentarz katolicki w Rucianem-Nidzie|Cmentarz]] przy ulicy Cichej, położony w lesie przy drodze Pisz-Mrągowo do [[Wejsuny|Wejsun]]. Na cmentarzu znajdują się groby z początku XX wieku oraz nagrobki współczesne. Przy wejściu na cmentarz znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej z 16 betonowymi krzyżami |
| − | *Budynek , w którym mieszkał [[Jerzy Borejsza]] (tzw. [[Borejszówka]]),z charakterystycznym dachem w kształcie odwróconej łodzi – ul. Słowiańska | + | *Budynek , w którym mieszkał [[Jerzy Borejsza]] (tzw. [[Borejszówka]]), z charakterystycznym dachem w kształcie odwróconej łodzi – ul. Słowiańska. |
| − | *Kompleks fortyfikacji z przełomu XIX/XX wieku ([[Mazurska Pozycja Jeziorna]]) wchodzących w skład Węzła | + | Borejsza gościł m.in. chilijskiego poetę Pabla Nerudę |
| + | *Kompleks fortyfikacji z przełomu XIX/XX wieku ([[Mazurska Pozycja Jeziorna]]) wchodzących w skład Węzła Obronnego Ruciane | ||
*[[Śluza Guzianka]], łącząca jezioro Bełdany z jeziorem Guzianka Mała, a dalej z jeziorem Nidzkim | *[[Śluza Guzianka]], łącząca jezioro Bełdany z jeziorem Guzianka Mała, a dalej z jeziorem Nidzkim | ||
| − | *[[ | + | *[[Wyłuszczarnia nasion w Rucianem-Nidzie]] |
| − | *[[ | + | *[[Kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej w Rucianem-Nidzie]] i plebania) |
| − | + | ||
| + | === Organizacje i stowarzyszenia === | ||
| + | *[[Stowarzyszenie Nad Nidzkim w Rucianem Nidzie]] | ||
| + | *[[Stowarzyszenie Kobieta na Plus]] | ||
| + | *[[Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży w Rucianem-Nidzie]] | ||
| + | == Zobacz też == | ||
| + | *[[Referendum w Rucianem-Nidzie 2012]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| + | === Bibliografia: === | ||
| + | Bielawny Krzysztof, ''Dzieje parafii Nawiady, Ukta, Piecki i Ruciane w latach 1397-2000'', Olsztyn 2009.<br/> | ||
| + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | ||
| + | Murawska Halina, ''Ruciane-Nida : kształtowanie się społeczności uprzemysławianego miasteczka'', Olsztyn 1984. <br/> | ||
| + | ''Nasze skarby : zabytki gminy Ruciane-Nida'', Ruciane-Nida 2008.<br/> | ||
| + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | ||
| + | ''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.<br/> | ||
| + | Śliwiński Józef, ''Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic'', Olsztyn 1993.<br/> | ||
| + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
| + | ''Zabytkowa wyłuszczarnia nasion w Nadleśnictwie Maskulińskie w Rucienem Nidzie'', wstęp Wojciech Fonder, Ruciane-Nida 2008.<br/> | ||
| + | Żurkowska Tekla, ''Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie'', Olsztyn 2008.<br/> | ||
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/johannisburg.html verwaltungsgeschichte.de] [29.08.2013]<br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Powiat piski]] [[Kategoria: Ruciane-Nida (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: 1801-1918]] [[Kategoria:Miasta]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: | ||
| − | [[ | ||
Aktualna wersja na dzień 12:38, 8 sty 2016
| Ruciane-Nida | |||
| | |||
| |||
| Rodzaj miejscowości | miasto | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | piski | ||
| Gmina | Ruciane-Nida | ||
| Liczba ludności (2012) | 4 766 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||
| Kod pocztowy | 12-220 | ||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Ruciane-Nida | |||
| Położenie na mapie Polski  Ruciane-Nida | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Ruciane-Nida ( Rudschanny, Niedersee, Nieden) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ruciane-Nida. Składa się z dwóch głównych części: Rucianego i Nidy oraz kilku mniejszych: Guzianki, Dybówka I, Dybówka II i Kowalika.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Piotr Ryszard Feliński[1].
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona jest nad jeziorami Guzianka Mała i Guzianka Wielka oraz nad Jeziorem Nidzkim. Miasto leży na Mazurach, na Pojezierzu Mazurskim, otoczone lasami Puszczy Piskiej. Jeziora Nidzkie i Guzianka Wielka połączone są Kanałem Nidzkim, jeziora Guzianka Mała i Bełdany łączy śluza Guzianka. Przez miasto przepływa rzeka Nidka.
Dzieje miejscowości
W miejscu, na którym rozwinęło się Ruciane, w wieku XVIII znajdowała się gajówka. Już w XIV wieku działały w okolicy smolarnie, wypalarnie węgla drzewnego. Tradycje przetapiania rudy darniowej miały być przekazywane z pokolenia na pokolenie, stąd nazwa pochodząca od terminu "ruda". W XIX stuleciu powstała leśniczówka i osada leśna. Do 1898 roku była kolonią majątku leśnego Guzianki. W 1899 roku utworzono osobną gminę - Rudczany. W drugiej połowie XIX wieku doszło do rozwoju i rozbudowy sieci komunikacyjnej. Powstał odcinek szosy Ruciane-Pisz, uruchomiono linię kolejową Olsztyn-Ełk ze stacją w Rucianem. Na przełomie XIX i XX wieku w Rucianem powstała szkoła. W 1935 roku uczęszczało do niej 176 uczniów . W 1933 roku w miejscowość liczyła 731 osób.
Pod koniec XIX wieku wybudowano wyłuszczarnię nasion i tartak. W 1907 roku powstała parafia, w latach 1909-1910 wybudowano kościół. Przed wybuchem I wojny światowej osada Rudschanny zamieniła się w popularny kurort. Symbolem tego okresu był dworzec gościnny należący do Güntera Siegmunda, posiadający restaurację, cukiernię, przystań i plażę. W okresie międzywojennym przebywało tu ok. 12 000 turystów rocznie.
Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy utrzymywali się z pracy w wyłuszczarni nasion, tartaku i robót leśnych. Założony pod koniec XIX wieku tartak należał do największych tego typu zakładów na obszarze Pojezierza Mazurskiego. W 1939 roku Ruciane zamieszkiwały 772 osoby.
Ze względu na swoje położenie miejscowość miała w czasie II wojny światowej duże znaczenie strategiczne. W 1944 roku Niemcy zbudowali sieć umocnień. Do czasów obecnych zachowały się dwa bunkry położone na zachodnim brzegu jeziora Guzianka Wielka. Zarówno Ruciane, jak i Nida weszły w skład ufortyfikowanego rejonu Wielkich Jezior Mazurskich na linii Ruciane-Mikołajki-Giżycko-Węgorzewo. W styczniu 1945 w obliczu zbliżającej się ofensywy Armii Czerwonej zarządzono ewakuację mieszkańców Prus Wschodnich w głąb Rzeszy. Ruciane i Nida, liczące wówczas łącznie 1300 osób, prawie całkiem opustoszały. W 1958 roku miejscowość uzyskała prawa miejskie.
Sąsiadująca z Rucianem Nida istniała już w wieku XVI. W źródłach pojawia się już w 1595 roku. W 1679 roku nad rzeką Nidką wybudowano młyn. Nazwę miejscowość zaczerpnęła od nazwy jeziora. Pod koniec XIX wieku w Nidzie powstała szkoła. W 1935 roku uczęszczało do niej 107 uczniów. U progu II wojny światowej zamieszkiwało ją 150 osób. W 1950 roku został otwarty Zakład Płyt Pilśniowych i Wiórowych, obok którego wybudowano dzielnicę mieszkaniową.
1 stycznia 1966 roku Ruciane i Nidę połączono w jeden organizm, nadając jednocześnie prawa miejskie.
Gospodarka
Lokalna gospodarka rozwija się w kilku kierunkach: usług i handlu, gastronomii, turystyki, budownictwa, przetwórstwa drewna.
Kultura
W mieście działa Dom Kultury[2] oraz Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna[3].
Sport
Latem w Rucianem-Nidzie odbywa się jeden z etapów cyklicznej imprezy Żeglarskie Grand Prix Mazur o Puchar 7 Cudów Mazur. Na stadionie miejskim mecze rozgrywa drużyna piłki nożnej MKS Ruciane-Nida.
Szkolnictwo
W mieście funkcjonuje:
- Przedszkole Miejskie w Rucianem-Nidzie
- Szkoła Podstawowa nr 1 w Rucianem-Nidzie
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Rucianem-Nidzie
- Zespół Szkół Leśnych im. Unii Europejskiej w Rucianem-Nidzie - technikum leśne
- Zespół Szkół Samorządowych im. Agnieszki Osieckiej w Rucianem-Nidzie - Publiczne Gimnazjum, Liceum Ogólnokształcące
Zabytki:
- Cmentarz przy ulicy Cichej, położony w lesie przy drodze Pisz-Mrągowo do Wejsun. Na cmentarzu znajdują się groby z początku XX wieku oraz nagrobki współczesne. Przy wejściu na cmentarz znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej z 16 betonowymi krzyżami
- Budynek , w którym mieszkał Jerzy Borejsza (tzw. Borejszówka), z charakterystycznym dachem w kształcie odwróconej łodzi – ul. Słowiańska.
Borejsza gościł m.in. chilijskiego poetę Pabla Nerudę
- Kompleks fortyfikacji z przełomu XIX/XX wieku (Mazurska Pozycja Jeziorna) wchodzących w skład Węzła Obronnego Ruciane
- Śluza Guzianka, łącząca jezioro Bełdany z jeziorem Guzianka Mała, a dalej z jeziorem Nidzkim
- Wyłuszczarnia nasion w Rucianem-Nidzie
- Kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej w Rucianem-Nidzie i plebania)
Organizacje i stowarzyszenia
- Stowarzyszenie Nad Nidzkim w Rucianem Nidzie
- Stowarzyszenie Kobieta na Plus
- Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży w Rucianem-Nidzie
Zobacz też
Przypisy
- ↑ ruciane-nida.pl
- ↑ Dom Kultury w Rucianem-Nidzie [10.09.2013]
- ↑ Dom Kultury w Rucianem-Nidzie [10.09.2013]
Bibliografia:
Bielawny Krzysztof, Dzieje parafii Nawiady, Ukta, Piecki i Ruciane w latach 1397-2000, Olsztyn 2009.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Murawska Halina, Ruciane-Nida : kształtowanie się społeczności uprzemysławianego miasteczka, Olsztyn 1984.
Nasze skarby : zabytki gminy Ruciane-Nida, Ruciane-Nida 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Zabytkowa wyłuszczarnia nasion w Nadleśnictwie Maskulińskie w Rucienem Nidzie, wstęp Wojciech Fonder, Ruciane-Nida 2008.
Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
verwaltungsgeschichte.de [29.08.2013]
