Gardzień: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 150<ref>Łącznie: Gardzień, | + | |liczba ludności = 150<ref>Łącznie: Gardzień, Łanioch, Sarnówek, Starzykowo Małe, Stawki i Stęgawica.</ref>. |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Gardzień ''' (niem. ''Garden'') – | + | ''' Gardzień ''' (niem. ''Garden'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[Iława (gmina wiejska)|gminie Iława]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. |
| − | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 150 mieszkańców (łącznie z osadami: [[Łanioch]], [[Sarnówek]], [[Starzykowo Małe]], [[Stawki]] i [[Stęgawica]]). W skład sołectwa wchodzą miejscowości Gardzień i Sarnówek. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Mariola Wasińska. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła mieszkańców (łącznie z osadami: [[Łanioch]], [[Sarnówek]], [[Starzykowo Małe]], [[Stawki]] i [[Stęgawica]]). W skład sołectwa wchodzą miejscowości Gardzień i Sarnówek. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje | ||
| − | |||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], na zachód od jeziora [[Jezioro Jeziorak|Jeziorak]], 8 km na północny zachód od [[Iława|Iławy]] i na północ od drogi wojewódzkiej nr 521. | Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], na zachód od jeziora [[Jezioro Jeziorak|Jeziorak]], 8 km na północny zachód od [[Iława|Iławy]] i na północ od drogi wojewódzkiej nr 521. | ||
| − | Około 4 km na wschód od Gardzienia znajduje się [[Rezerwat Buczyna na Łaniochu]] | + | Około 4 km na wschód od Gardzienia znajduje się [[Rezerwat Buczyna na Łaniochu]] obejmujący las bukowy o bogatym runie. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | + | Wieś powstała na obszarze dawnej [[Prusowie|pruskiej]] osady. Najstarsza wzmianka dotycząca miejscowości pochodzi z roku 1378. W tym czasie w Gardzieniu działał młyn wodny, w którym mielono mąkę na potrzeby załogi zamku w [[Szymbark|Szymbarku]]. Kapituła pomezańska odsprzedała go w tym czasie niejakiemu Michałowi Postelinowi. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | W 1669 oku wieś wraz z młynem stała się własnością grafa Ernsta Finck von Finckensteina, który wzniósł w Gardzieniu dwór dla zarządcy dóbr. Budowla nawiązywała stylistycznie do pałacu w Tiefurth. W 1789 roku Gardzień miał charakter folwarku szlacheckiego, składającego się z czterech budynków mieszkalnych. | |
| + | W 1826 roku zmarł bezpotomnie Karol Filip Finckenstein. Dwór wraz z majątkiem stał się wówczas własnością jego siostrzeńca Hahnefeldta. W 1830 roku Gardzień został sprzedany baronowi Wernerowi von Gustedt. Jego żona Jenny była owocem romansu króla Westfalii Hieronima Bonaparte z matką baronowej von Gustedt, arystokratką Dianą von Pappenheim. Małżonkowie zakupili Gardzień dzięki pieniądzom otrzymanym w darze ślubnym od Hieronima Bonaparte. W tym czasie do miejscowego majątku należały folwarki [[Jędrzejowice]], [[Starzykowo Wilekie]] oraz [[Starzykowo Małe]]. Z inicjatywy Jenny von Gustedt wybudowano we wsi szkołę, do której baronowa posyłała również swoje własne dzieci. Córka Hieronima Bonaparte przebudowała także pałac w Gardzieniu, inspirując się architekturą pałacu Wittum w Weimarze. Założyła również pałacowy park, w którym poleciła wznieść domek herbaciany. W 1850 roku Werner von Gustedt otrzymał nominację na stanowisko landrata powiatu suskiego. Rodzina przeprowadziła się do [[Susz|Susza]], a pałac służył jako ochronka dla sierot i dzieci z najuboższych rodzin chłopskich. W 1864 roku, po śmierci męża, Jenny von Gustedt sprzedała Gardzień kupcowi z Berlina, niejakiemu Jonasowi. W 1884 roku majątek wykupił Zidowitz. W 1900 roku Gardzień ponownie stał się własnością rodu Finck von Finckenstein. | ||
| − | + | W czasie I wojny światowej w pałacu działała szkoła dokształcająca i kwatera dla uchodźców. Po 1918 roku rezydowała w nim wdowa po grafie. W 1932 roku Organizacja Gdańska S.A. prowadziła w pałacu szkołę sportową. Przed 1939 roku Finckenstein przekazał pałac swojemu nadleśniczemu, który urządził w nim siedzibę zarządu dóbr leśnych obejmujących teren rozciągający się od Iławy do [[Wikielec|Wikielca]] i [[Stradomno|Stradomna]] wzdłuż [[Jezioro Jeziorak|Jezioraka]] aż po [[Siemiany]]. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | Pałac i zabudowania dworskie przetrwały zawieruchę II wojny światowej. W samym pałacu aż do końca lat 60. XX w. mieszkały rodziny robotników leśnych. Po wybudowaniu dla nich specjalnej osady w okolicach Gardzienia pałac opustoszał i zaczął popadać w ruinę. Do dewastacji obiektu przyczyniły się grabieże i bezprawne rozbiórki. | |
| − | 1864 | + | Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła: |
| − | + | *1817 – 32 osoby, 3 budynki | |
| − | 1871 | + | *1831 – 92 osoby, 2 budynki |
| − | + | *1864 – 214 osób, 11 budynków | |
| − | 1885 | + | *1871 – 177 osób, 10 budynków |
| − | + | *1885 – 176 osób, 10 budynków | |
| − | 1895 | + | *1895 – 206 osób, 12 budynków |
| − | + | *1905 – 148 osób, 10 budynków | |
| − | 1905 | ||
| + | == Religia == | ||
| + | Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Zesłania Ducha Świętego w Ząbrowie|parafii rzymskokatolickiej pw. Zesłania Ducha Świętego w Ząbrowie]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *dawny park dworski z przełomu XVIII i XIX wieku o powierzchni ok. 7 ha |
| − | * | + | *pozostałości [[lkwim:Pałac w Gardzieniu|pałacu]] |
| − | < | + | {{Przypisy}} |
| − | + | <references/> | |
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | ''Iława. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.<br/> | |
| − | + | Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne'', wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.<br/> | |
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier'', Danzig und Elbing 1858.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Iława 2003, [http://gmina-ilawa.mpzp.org/| gmina-ilawa.mpzp.org, Uchwała Nr XIII/108/2003 z dnia 3 grudnia 2003] [5.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://bip.warmia.mazury.pl/ilawa_gmina_wiejska/76/172/STRATEGIA_ROZWOJU_GMINY_ILAWA_2000-2015/| bip.warmia.mazury.pl, Strategia rozwoju gminy Iława 2000-2015] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | |
| − | |||
| − | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: Iława (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria:1301-1400]] |
Aktualna wersja na dzień 08:23, 13 maj 2020
| Gardzień | |
| | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | iławski |
| Gmina | Iława |
| Liczba ludności (2010) | 150[1]. |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Gardzień | |
| Położenie na mapie Polski  Gardzień | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Gardzień (niem. Garden) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 150 mieszkańców (łącznie z osadami: Łanioch, Sarnówek, Starzykowo Małe, Stawki i Stęgawica). W skład sołectwa wchodzą miejscowości Gardzień i Sarnówek. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Mariola Wasińska.
Położenie
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, na zachód od jeziora Jeziorak, 8 km na północny zachód od Iławy i na północ od drogi wojewódzkiej nr 521.
Około 4 km na wschód od Gardzienia znajduje się Rezerwat Buczyna na Łaniochu obejmujący las bukowy o bogatym runie.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała na obszarze dawnej pruskiej osady. Najstarsza wzmianka dotycząca miejscowości pochodzi z roku 1378. W tym czasie w Gardzieniu działał młyn wodny, w którym mielono mąkę na potrzeby załogi zamku w Szymbarku. Kapituła pomezańska odsprzedała go w tym czasie niejakiemu Michałowi Postelinowi.
W 1669 oku wieś wraz z młynem stała się własnością grafa Ernsta Finck von Finckensteina, który wzniósł w Gardzieniu dwór dla zarządcy dóbr. Budowla nawiązywała stylistycznie do pałacu w Tiefurth. W 1789 roku Gardzień miał charakter folwarku szlacheckiego, składającego się z czterech budynków mieszkalnych.
W 1826 roku zmarł bezpotomnie Karol Filip Finckenstein. Dwór wraz z majątkiem stał się wówczas własnością jego siostrzeńca Hahnefeldta. W 1830 roku Gardzień został sprzedany baronowi Wernerowi von Gustedt. Jego żona Jenny była owocem romansu króla Westfalii Hieronima Bonaparte z matką baronowej von Gustedt, arystokratką Dianą von Pappenheim. Małżonkowie zakupili Gardzień dzięki pieniądzom otrzymanym w darze ślubnym od Hieronima Bonaparte. W tym czasie do miejscowego majątku należały folwarki Jędrzejowice, Starzykowo Wilekie oraz Starzykowo Małe. Z inicjatywy Jenny von Gustedt wybudowano we wsi szkołę, do której baronowa posyłała również swoje własne dzieci. Córka Hieronima Bonaparte przebudowała także pałac w Gardzieniu, inspirując się architekturą pałacu Wittum w Weimarze. Założyła również pałacowy park, w którym poleciła wznieść domek herbaciany. W 1850 roku Werner von Gustedt otrzymał nominację na stanowisko landrata powiatu suskiego. Rodzina przeprowadziła się do Susza, a pałac służył jako ochronka dla sierot i dzieci z najuboższych rodzin chłopskich. W 1864 roku, po śmierci męża, Jenny von Gustedt sprzedała Gardzień kupcowi z Berlina, niejakiemu Jonasowi. W 1884 roku majątek wykupił Zidowitz. W 1900 roku Gardzień ponownie stał się własnością rodu Finck von Finckenstein.
W czasie I wojny światowej w pałacu działała szkoła dokształcająca i kwatera dla uchodźców. Po 1918 roku rezydowała w nim wdowa po grafie. W 1932 roku Organizacja Gdańska S.A. prowadziła w pałacu szkołę sportową. Przed 1939 roku Finckenstein przekazał pałac swojemu nadleśniczemu, który urządził w nim siedzibę zarządu dóbr leśnych obejmujących teren rozciągający się od Iławy do Wikielca i Stradomna wzdłuż Jezioraka aż po Siemiany.
Pałac i zabudowania dworskie przetrwały zawieruchę II wojny światowej. W samym pałacu aż do końca lat 60. XX w. mieszkały rodziny robotników leśnych. Po wybudowaniu dla nich specjalnej osady w okolicach Gardzienia pałac opustoszał i zaczął popadać w ruinę. Do dewastacji obiektu przyczyniły się grabieże i bezprawne rozbiórki.
Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła:
- 1817 – 32 osoby, 3 budynki
- 1831 – 92 osoby, 2 budynki
- 1864 – 214 osób, 11 budynków
- 1871 – 177 osób, 10 budynków
- 1885 – 176 osób, 10 budynków
- 1895 – 206 osób, 12 budynków
- 1905 – 148 osób, 10 budynków
Religia
Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. Zesłania Ducha Świętego w Ząbrowie.
Zabytki
- dawny park dworski z przełomu XVIII i XIX wieku o powierzchni ok. 7 ha
- pozostałości pałacu
Przypisy
- ↑ Łącznie: Gardzień, Łanioch, Sarnówek, Starzykowo Małe, Stawki i Stęgawica.
Bibliografia
Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Iława 2003, gmina-ilawa.mpzp.org, Uchwała Nr XIII/108/2003 z dnia 3 grudnia 2003 [5.03.2014]
bip.warmia.mazury.pl, Strategia rozwoju gminy Iława 2000-2015 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
