Lubawa

Lubawa
Herb Lubawy Flaga Lubawy
Lubawa. Centrum miasta. Fot. Hiuppo. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Lubawa
Liczba ludności (2012)	10 633
Kod pocztowy	14 - 260
Tablice rejestracyjne	NIL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Lubawa
Położenie na mapie Polski Lubawa
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Lubawa (niem. Löbau in Westpreußen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą gminy. Miejscowość w 2012 roku liczyła 10 633 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Maciej Radtke .

Zabytkowy dom na ul. Krupnera w Lubawie. Fot. Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie. Fot. Rimantas Lazdynas. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]

Kościół pw. św. Anny w Lubawie. Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [dostęp: 10.12.2014]

Położenie

Lubawa położona jest w odległości 16 km od Nowego Miasta Lubawskiego i 18 km od Iławy. Przez miasto przepływa rzeka Sandela.

Historycznie miasto znajduje się na ziemi lubawskiej, stanowiącej część ziemi chełmińskiej. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Lubawa położona jest na Garbie Lubawskim.

Dzieje miejscowości

Nazwa miasta wywodzi się najprawdopodobniej od imienia jednego z pruskich władców grodu; być może nawiązuje do imienia Lubwe.

Lubawa została założona na obszarze osadnictwa pruskiego (plemię Sasinów), przez który przebiegały dwa szlaki handlowe: jeden prowadzący nad Bałtyk, a drugi przez Wołyń nad Morze Czarne. Pierwsza zachowana wzmianka o istniejącym na tym terenie grodzie pruskim pochodzi z 1216 roku. Obszary te określone zostały w bulli papieża Innocentego III mianem Ziemi Lubawskiej. Granice tego terenu powiększały się wraz z postępującym rozwojem akcji chrystianizacyjnej.

Lubawa zaczęła pełnić funkcję siedziby biskupiej, co bezpośrednio wpłynęło na rozwój osady oraz jej rozbudowę. Uzyskała wówczas status osady miejskiej. Jednak w latach 20. XIII wieku doszło do zajęcia miasta przez Prusów. Działania odwetowe, zarówno ze strony biskupa, jak i Prusów ciągnęły się przez kolejne lata, powstrzymując rozwój Lubawy. W 1239 roku Lubawa została objęta opieką administracyjną zakonu krzyżackiego. Jednak od 1257 roku ponownie podlegała kolejnym biskupom. Nowa fala konfliktów z Prusami doprowadziła do spustoszenia Lubawy i okolic. W związku z tym w roku 1269 roku biskupstwo podjęło decyzję o ponownym wystawieniu lokacji dla ośrodka.

W XIV stuleciu Lubawa stała się siedzibą i centrum administracyjnym klucza biskupich dóbr lubawskich. Obszar dóbr zasiedlali polscy osadnicy przybywający z ziemi chełmińskiej. W tym samym okresie doszło do przeobrażeń w lubawskich organach samorządowych. Miejsce dotychczasowego sołtysa zajął burmistrz i wspierający go radni miejscy. W 1260 roku w Lubawie istniał już zamek, a w XIV wieku wzniesiono ceglano-granitowe mury otaczające miasto. Do Lubawy prowadziły trzy miejskie bramy: Bratiańska, Polska oraz Iławska. Od 1301 przez kolejne sto lat trwała budowa murowanego zamku, siedziby biskupów w Lubawie. Za sprawą roli jaką odgrywała, Lubawa stała się centrum lokalnego życia gospodarczego, administracyjnego, handlowego i kulturalnego. Miasto stało się konkurencją dla krzyżackich ośrodków. Zaniepokojony Zakon podjął kroki zmierzające do ograniczenia monopolu Lubawy. Efektem tych działań stało się założenie Nowego Miasta Lubawskiego (1325).

Lubawa w 1440 roku przystąpiła do Związku Pruskiego. Wzięła udział w wojnie trzynastoletniej z Zakonem. Od 1466 do 1772 roku znajdowała się w granicach państwa polskiego. Epidemia dżumy, która nawiedziła Lubawę na początku XVIII wieku, oraz przerwanie kontaktów handlowych z Polską po rozbiorach doprowadziło do zapaści gospodarczej i spadku znaczenia miasta. W Lubawie ulokowany został pruski garnizon, a do dawnego klucza dóbr lubawskich zaczęli napływać niemieccy osadnicy. Regres gospodarczy miasta pogłębiło stacjonowanie w 1807 wojsk francuskich - 40-tysięcznego korpusu. Pobyt wojska, nakładane kontrybucje i samowola francuskich żołnierzy wyniszczyły Lubawę.

W 1818 roku miasto stało się siedzibą władz powiatowych, co sprawiło, że Lubawa zaczęła powoli odzyskiwać pozycję lokalnego centrum rzemieślniczo-handlowego. W roku 1844 uruchomiona została polska drukarnia, a cztery lata później ukazał się pierwszy numer gazety Lokalblatt. W 1865 roku powstało miejscowe Towarzystwo Rolnicze, a pięć lat później Spółka Pożyczkowa - Bank Ludowy. W 1887 roku rozpoczęło działalność polskie towarzystwo społeczno-kulturalne "Wiara". W 1892 roku powstał Związek Kupców. W 1896 roku w Lubawie założono gniazdo "Sokoła".

W 1911 roku księgarz Bolesław Szczuka założył pierwszą polską księgarnię w mieście. Ogromną rolę w życiu społecznym i narodowym odegrało powołane do życia w 1874 roku seminarium nauczycielskie, którego absolwentami byli liczni działacze polscy.

W drugiej połowie XVIII wieku w mieście wybudowano synagogę, która uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W tym samym stuleciu otwarto kirkut (stary cmentarz) na Wzgórzu Fijewskim. Nekropolia została zdewastowana w latach 1939-1945. Do czasów obecnych zachowało się osiem nagrobków. Nowy cmentarz, po którym nie pozostał już żaden ślad, otwarto w roku 1860 przy drodze prowadzącej do wsi Dąbrówko. Ostatni pochówek miał miejsce w 1939 roku. W czasie wojny wszystkie nagrobki zostały zniszczone, a teren kirkutu zaorano.

Zakończenie I wojny światowej doprowadziło do ogromnych zmian; na mocy postanowień traktatu wersalskiego Lubawa wraz z powiatem została przyłączona do Polski. W okresie przedplebiscytowym z inicjatywy polskich działaczy powołany został Obywatelski Komitet Plebiscytowy. Na czele akcji polskiej w Lubawie stali dr Teofil Rzepnikowski i Stanisław Wolski. Organem prasowym polskiego ruchu był "Głos Lubawski". Miejscowi działacze wszystkim możliwymi środkami starali się wspierać agitację na rzecz wygranej Polski w głosowaniu.

W 1920 roku Lubawę odwiedził gen. Józef Haller. W 1921 roku do miasta przybył sam marszałek Józef Piłsudski. W latach 30. pojawiła się również kolejna ważna postać polskiego życia politycznego w okresie międzywojennym, inspektor Edward Rydz-Śmigły. Okres II wojny światowej był czasem eksterminacji ludności polskiej i żydowskiej, zacierania wszelkich śladów wielowiekowej kulturalnej i społecznej spuścizny. 21 stycznia 1945 roku do Lubawy wkroczyły wojska II Frontu Białoruskiego, które doprowadziły do katastrofalnych zniszczeń. Miasto utraciło niemalże 80% wszystkich budynków mieszkalnych.

W latach 1977-1989 w mieście działał Komitet Miejsko-Gminny PZPR.

W Lubawie działa obecnie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, 4 apteki, gabinety dentystyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety specjalistyczne, gabinety weterynaryjne, Miejski Ośrodek Zdrowia. Gmina Lubawa należy do Ekologicznego Związku Gmin "Działdowszczyzna", Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko", zrzeszenia LGD "Ziemia Lubawska".

Gospodarka

W mieście działają lokale gastronomiczne, sklepy spożywcze, przemysłowe, odzieżowe i wielobranżowe, hurtownie, serwisy komputerowe, auto-serwisy, zakłady cukierniczo-piekarnicze, biura księgowości, firmy meblowe, budowlane, ferma drobiu, bank, Cech Rzemiosł Różnych, Lubawska Spółdzielnia Usług Rolniczych, przedsiębiorstwa wielobranżowe, przedsiębiorstwo Szynaka Meble sp. z o.o..

Kultura

• Miejska Biblioteka Publiczna im. Teofila Ruczyńskiego
• Miejski Ośrodek Kultury
• Kino "POKÓJ"
• Wojewódzki Plener Plastyki Nieprofesjonalnej Lubawa ’87
• Punk Rock Reggae Festival – Lubawa 2010
• Punk Rock Reggae Festival – Lubawa 2011
• Dni Lubawy 2010
• Festiwal Piosenki Innej w Lubawie 2008
• Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009
• Amatorski chór mieszany "Appasjonata", założony w 2000 roku

Organizacje i stowarzyszenia

• Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
• Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu
• Świetlica Środowiskowa Caritas

Religia

• Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia
• Parafia Rzymsko-Katolicka św. Jana i Michała Archanioła
• Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny

Ludzie związani z miejscowością

• Tiedemann Giese (1480-1550) – biskup warmiński, wybitny uczony; rezydował w Lubawie, gdzie zasłynął jako mecenas sztuki; Gise przyjaźnił się z Mikołajem Kopernikem, który odwiedził go w Lubawie w latach 1533, 1538, 1539
• Brunon Bem (1898-1956) – polski działacz plebiscytowy, nauczyciel, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
• Alfons Barczewski (1910-1971) – działacz kulturalno-oświatowy, adwokat, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
• Jacek Fafiński (ur. 1970) – urodzony w Lubawie zapaśnik stylu klasycznego, zdobywca srebrnego medalu olimpijskiego
• Marian Truszczyński (ur. 1929) – urodzony w Lubawie lekarz weterynarii, członek Prezydium Polskiej Akademii Nauk
• Teofil Ruczyński (1896-1979) – działacz polonijny, poeta, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
• Grzegorz Gwiazdowski(ur.1974) – urodzony w Lubawie kolarz szosowy, reprezentant Polski
• Janusz Pasierb (1929-1993) – urodzony w Lubawie duchowny katolicki, poeta, historyk i historyk sztuki
• Walenty Żebrowski (zm. 1765) – urodzony w Lubawie malarza, polichromista, bernardyn

Sport

• Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu
• MLKS "Motor"
• Ośrodek Sportu i Rekreacji
• LUKS Copernicus Lubawa

Edukacja

• Gimnazjum
• Przedszkole Miejskie
• Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika
• Zespół Szkół
• Zespół Szkół - Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego

Turystyka

• Rezerwat przyrody Jezioro Francuskie, położony w odległości 23 km na północny wschód od Lubawy
• trasa rowerowa o długości 37 km – przebieg trasy: Lubawa – Lipy – Napromek – Wygoda – Klonowo – Wygoda – Napromek – Lipy – Lubawa

Zabytki

• Kościół pw. św. Anny wzniesiony w pierwwszej połowie XIV wieku
• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela wybudowany na początku XVII wieku
• Pozostałości murów obronnych z XIV-XVI wieku
• Ruiny zamku wzniesionego w wieku XIV
• Układ przestrzenny starego miasta z XIII wieku
• Zespół klasztorny bernardynów z XIV wieku, rozbudowanego w XVII-XVIII stuleciu
• Zespół szpitala miejskiego (szpital, kaplica, klasztor) pw. św. Jerzego z 2. połowy XIX wieku
• Zabudowania mieszkalne z XIX oraz z przełomu XIX i XX wieku
• Stary cmentarz żydowski założony w XVIII wieku; do czasów współczesnych zachowało się relikty ośmiu kamiennych nagrobków

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, Iława i okolice, Poznań 1971.
Knercer Wiktor, Cmentarze żydowskie na terenie województwa olsztyńskiego. Historia, stan obecny, [w:] Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, red. Jan Andrzej Choroszy i in., t. II, Wrocław 1995.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Iława 2006. Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Iława 2008.
Niesiobędzki Wiesław, Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy, Iława 2003. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Ludność. Stan i struktura [24.11.2014]
lubawa.pl [24.11.2014]
Miejski Ośrodek Kultury w Lubawie [24.11.2014]
Baza Informacji Lokalnej [24.11.2014]