Kętrzyn: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Ludzie związani z Kętrzynem) |
|||
| (Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | '''Kętrzyn''' (niem. ''Rastenburg'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], siedziba [[Powiat kętrzyński|powiatu]] i [[Kętrzyn (gmina wiejska)|gminy]]. W 2012 miasto liczyło 28 256 mieszkańców. | + | {{Wieś infobox |
| − | + | |nazwa = Kętrzyn | |
| + | |herb wsi = | ||
| + | |flaga wsi = | ||
| + | |herb artykuł = | ||
| + | |dopełniacz wsi = Kętrzyna | ||
| + | |zdjęcie = k-z.jpg | ||
| + | |opis zdjęcia = Zamek w Kętrzynie<br> Fot. Mieczysław Kalski | ||
| + | |rodzaj miejscowości = | ||
| + | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| + | |powiat = kętrzyński | ||
| + | |gmina = Kętrzyn | ||
| + | |miejscowość podstawowa = | ||
| + | |sołectwo = | ||
| + | |wysokość = | ||
| + | |liczba ludności = 28256 | ||
| + | |rok = 2014 | ||
| + | |strefa numeracyjna = | ||
| + | |kod pocztowy =11-400 | ||
| + | |tablice rejestracyjne =NKE | ||
| + | |SIMC = | ||
| + | |mapa wsi = | ||
| + | |kod mapy = PL-WN | ||
| + | |stopniN = 54 |minutN = 04 |sekundN = 37 | ||
| + | |stopniE = 21 |minutE = 22 |sekundE = 30 | ||
| + | |commons = | ||
| + | |wikipodróże = | ||
| + | |wikisłownik = | ||
| + | |www = | ||
| + | }} | ||
| + | '''Kętrzyn''' (niem. ''Rastenburg'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], siedziba [[Powiat kętrzyński|powiatu]] i [[Kętrzyn (gmina wiejska)|gminy]]. W 2012 miasto liczyło 28 256 mieszkańców. <ref>https://wybory2018.pkw.gov.pl/pl/geografia/280801#results_vote_elect_mayor_round_2</ref>W Wyborach Samorządowych 2024 mandat burmistrza uzyskał Karol Lizurej. | ||
| + | [[Plik:ratusz-k.jpg|thumb|290px|right|Ratusz <br>Fot. Mieczysław Kalski]] | ||
| + | [[Plik:ke-k.jpg|thumb|290px|right|Kościół ewangelicki <br>Fot. Mieczysław Kalski]] | ||
| + | [[Plik:miasta_ketrzyn.jpg|thumb|290px|right|Kętrzyn<br>Fot. Marek Czasnojć]] | ||
| + | [[image:ketrzynk.jpg|thumb|right|290px|Kościół św. Jacka w Kętrzynie<br>Fot.: © Mieczysław Wieliczko]] | ||
| + | [[image:ketrzynk2.jpg|thumb|right|290px|Kościół św. Katarzyny w Kętrzynie<br>Fot.: © Mieczysław Wieliczko]] | ||
| + | [[image:ketrzyn kdp.jpg|thumb|right|290px|Kętrzyn i okolice na mapie z XIX w.<br>Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.]] | ||
==Nazwa== | ==Nazwa== | ||
| − | + | Dawna niemiecka nazwa ''Rastenburg'' nawiązuje do pruskiego grodu ''Rast'', który został zniszczony w czasie walk prusko-krzyżackich. Polscy osadnicy spolszczyli nazwę na ''Rastembork''. Po II wojnie światowej nazwą miasta uhonorowano [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciecha Kętrzyńskiego]], który uczęszczał do miejscowego gimnazjum, chociaż rozważano także inne formy, zbliżone do dawnej nazwy niemieckiej – Raściborz lub Raścibórz. | |
| − | Dawna niemiecka nazwa ''Rastenburg'' nawiązuje do pruskiego grodu ''Rast'', który został zniszczony w czasie walk prusko-krzyżackich. Polscy osadnicy spolszczyli nazwę na ''Rastembork''. Po II wojnie światowej nazwą miasta uhonorowano [[Wojciech Kętrzyński|Wojciecha Kętrzyńskiego]], który uczęszczał do miejscowego gimnazjum, chociaż rozważano także inne formy, zbliżone do dawnej nazwy niemieckiej – Raściborz lub Raścibórz. | ||
==Położenie== | ==Położenie== | ||
| − | + | Kętrzyn leży nad [[rzeka Guber|rzeką Guber]], we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w odległości (w linii prostej) 67 km od [[Olsztyn|Olsztyna]] i 60 km od przejścia granicznego z Rosją w [[Bezledy|Bezledach]]. Geograficznie jest to styk [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], Pojezierza Mrągowskiego i Niziny Sępopolskiej. | |
| − | Kętrzyn leży nad rzeka Guber, we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w odległości (w linii prostej) 67 km od [[Olsztyn]] | ||
==Dzieje== | ==Dzieje== | ||
| − | + | Okolice współczesnego Kętrzyna do XIII wieku były ziemiami [[Prusowie|pruskiego plemienia]] [[Bartowie|Bartów]], które zostało wyparte przez [[Zakon krzyżacki|zakon]]. W miejscu dawnej osady ''Rast'' w 1329 roku Krzyżacy wznieśli strażnicę, która niebawem stała się celem najazdów litewskich pod wodzą książąt Olgierda i Kiejstuta. Mimo toczonych walk i kilkakrotnego zniszczenia strażnicy rozpoczęto wznoszenie kościoła św. Katarzyny, a w ramach starań o kontynuację nękanego osadnictwa postanowiono lokować miasto, co nastąpiło 11 listopada 1357 roku. Przywilej wydał komtur bałgijski Henning Schindekopf, zasadźcą czyniąc Henryka Padeluche. Wybudowano mury wraz z bramami Wysoką i Młyńską oraz furtą wodną. Miasto uczyniono siedzibą prokuratora, podlegającego bezpośrednio wielkiemu mistrzowi i dysponującego uprawnieniami komturskimi w dziedzinie lokowania wsi. Dwóch dawnych prokuratorów rastemborskich zostało później obranymi na urząd wielkiego mistrza. | |
| − | Okolice współczesnego Kętrzyna do XIII wieku były ziemiami pruskiego plemienia Bartów, które zostało wyparte przez Zakon | ||
| − | W połowie XV wieku doszło do otwartego konfliktu mieszczan rastemborskich z Krzyżakami, co zaowocowało najpierw przystąpieniem miasta do Związku Pruskiego (1440), a potem w dobie wojny trzynastoletniej wypowiedzeniem posłuszeństwa | + | W połowie XV wieku doszło do otwartego konfliktu mieszczan rastemborskich z Krzyżakami, co zaowocowało najpierw przystąpieniem miasta do Związku Pruskiego (1440), a potem, w dobie wojny trzynastoletniej, wypowiedzeniem posłuszeństwa (1454), zajęciem zamku i zamordowaniem prokuratora Wolfganga Sauera. Po negocjacjach zakon odzyskał kontrolę nad zamkiem i miastem, gwarantując amnestię buntownikom. Rastembork pozostał pod rządami zakonnymi po II pokoju toruńskim, odgrywając znaczącą rolę w czasie wojny z Polską 1520-1525. W kolejnych latach miasto znalazło się w granicach Prus Książęcych jako siedziba starosty, w związku z czym zamek przerobiono na rezydencję. Gościł tu kilkakrotnie książę [[Albrecht Hohenzollern]]. |
| − | Kolejne stulecia przyniosły rozwój gospodarczy miasta | + | Kolejne stulecia przyniosły rozwój gospodarczy miasta oparty głównie na rolnictwie i handlu; pewne zakłócenia przyniosły jedynie walki doby potopu szwedzkiego. W efekcie w połowie XVII wieku Rastembork był trzecim najbogatszym miastem Prus, za [[Królewiec|Królewcem]] i Kłajpedą. Miasto ze szczególną starannością dbało o mury miejskie, co przyczyniło się do uniknięcia typowego ówczesnego kataklizmu – epidemii, np. [[epidemia dżumy 1709-1711|wielka epidemia dżumy w Prusach z lat 1708-1711]] w Rastemborku kosztowała życie jedynie trzech osób. Nie ominęły natomiast miasta pożary, z których jeden (1761) doprowadził w efekcie do znaczących zmian w zabudowie i rozbiórki murów. |
Od połowy XVI wieku znacząco przybyło osadników polskich, którym zapewniono z czasem polskojęzyczną opiekę duszpasterską (ewangelicką). W XVII wieku założono m.in. przykościelną szkołę polską, działał także polski kaznodzieja. | Od połowy XVI wieku znacząco przybyło osadników polskich, którym zapewniono z czasem polskojęzyczną opiekę duszpasterską (ewangelicką). W XVII wieku założono m.in. przykościelną szkołę polską, działał także polski kaznodzieja. | ||
| − | W okresie wojen napoleońskich w Rastemborku stacjonował z dywizją poznańską Jan Henryk Dąbrowski (20-21 czerwca 1807). Dalszy rozwój przyniósł wiek XIX, w 1818 uczyniono Rastembork siedzibą władz powiatowych (okazałą siedzibę administracja otrzymała pod koniec XIX wieku), a na początku II połowy stulecia miasto zyskała połączenia kolejowe (Królewiec, Korsze, Węgorzewo). Miejscową szkołę podniesiono do rangi gimnazjum, któremu w 1896 nadano imię księcia Albrechta | + | W okresie wojen napoleońskich w Rastemborku stacjonował z dywizją poznańską Jan Henryk Dąbrowski (20-21 czerwca 1807). Dalszy rozwój przyniósł wiek XIX, w 1818 uczyniono Rastembork siedzibą władz powiatowych (okazałą siedzibę administracja otrzymała pod koniec XIX wieku), a na początku II połowy stulecia miasto zyskała połączenia kolejowe (Królewiec, [[Korsze]], [[Węgorzewo]]). Miejscową szkołę podniesiono do rangi gimnazjum, któremu w 1896 nadano imię księcia Albrechta. Dwukrotnie przenoszono jej siedzibę. Znacznie rozbudowano miejscowy garnizon wojskowy. Na przełomie XIX i XX wieku powstały nowe budynki sakralne (kościół katolicki, synagoga) i dzielnice willowe. W 1939 liczba mieszkańców przekroczyła 17 tysięcy. |
| − | W okresie II wojny światowej w pobliskim lesie gierłoskim utworzono kwaterę Hitlera – [[Wilczy Szaniec]]. Wojna przyniosła zniszczenia, częściowo w czasie bombardowań w 1942, a przede wszystkim w 1945, chociaż były to raczej spalenia pozorowane przez Armię Czerwoną po wcześniejszym oddaniu miasta bez walki przez Niemców. Spalono m.in. | + | W okresie II wojny światowej w pobliskim lesie [[Gierłoż|gierłoskim]] utworzono kwaterę Hitlera – [[Wilczy Szaniec]]. Wojna przyniosła zniszczenia, częściowo w czasie bombardowań w 1942, a przede wszystkim w 1945 roku, chociaż były to raczej spalenia pozorowane przez Armię Czerwoną po wcześniejszym oddaniu miasta bez walki przez Niemców. Spalono m.in. starówkę i zamek. |
| − | Po wojnie miasto znalazło się w granicach województwa olsztyńskiego, przez pewien czas będąc siedzibą gminy [[Biedaszki]]. 7 maja 1946 przyjęto dla miasta nazwę Kętrzyn dla uczczenia wybitnego absolwenta gimnazjum, historyka [[Wojciech Kętrzyński|Wojciecha Kętrzyńskiego]]. Miasto szybko zostało zaludnione ludnością napływową (w 1950 było ponad 11 tysięcy mieszkańców, dwukrotnie więcej niż w chwili zakończenia wojny). Powstało szereg instytucji kultury i oświaty, m.in. teatr miejski, biblioteka publiczna i biblioteka pedagogiczna, muzeum. Duże zasługi dla ratowania zabytków przeszłości położyła kustosz muzeum [[Zofia Licharewa]]. Odbudowany został zniszczony zamek, natomiast | + | Po wojnie miasto znalazło się w granicach województwa olsztyńskiego, przez pewien czas będąc siedzibą gminy [[Biedaszki]]. 7 maja 1946 przyjęto dla miasta nazwę Kętrzyn dla uczczenia wybitnego absolwenta gimnazjum, historyka [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciecha Kętrzyńskiego]]. Miasto szybko zostało zaludnione ludnością napływową (w 1950 było ponad 11 tysięcy mieszkańców, dwukrotnie więcej niż w chwili zakończenia wojny). Powstało szereg instytucji kultury i oświaty, m.in. teatr miejski, biblioteka publiczna i biblioteka pedagogiczna, muzeum. Duże zasługi dla ratowania zabytków przeszłości położyła kustosz muzeum [[Zofia Licharewa]]. Odbudowany został zniszczony [[lkwim:Zamek w Kętrzynie|zamek]], natomiast starówkę zabudowano w znacznym stopniu w stylu współczesnym. Przedwojenny, 17-tysięczny pułap ludności Kętrzyn osiągnął na początku lat 60. XX wieku. |
| + | |||
| + | Od 2002 (z kilkumiesięczną przerwą w 2007) do 2018 r. urząd burmistrza sprawował [[Krzysztof Hećman]]. W latach 2018-2024 mandat burmistrza sprawował Ryszard Niedziółka. | ||
==Zabytki== | ==Zabytki== | ||
| − | |||
Do najważniejszych zabytków Kętrzyna należą: | Do najważniejszych zabytków Kętrzyna należą: | ||
| − | * kościół św. Jerzego (bazylika mniejsza), zbudowany w XIV wieku i wielokrotnie przebudowywany, od czasów reformacji świątynia ewangelicka, ponownie katolicka od 1946 | + | * [[lkwim: Bazylika Świętego Jerzego w Kętrzynie|kościół św. Jerzego]] (bazylika mniejsza), zbudowany w XIV wieku i wielokrotnie przebudowywany, od czasów reformacji świątynia ewangelicka, ponownie katolicka od 1946 |
| − | * kościół św. Jana z XVI wieku, dawna kaplica cmentarna, przez stulecia służąca duszpasterstwu ewangelickiemu w języku polskim, od 1946 jedyna w mieście świątynia ewangelicka | + | * [[kościół pw. św. Jana w Kętrzynie|kościół św. Jana]] z XVI wieku, dawna kaplica cmentarna, przez stulecia służąca duszpasterstwu ewangelickiemu w języku polskim, od 1946 jedyna w mieście świątynia ewangelicka |
| − | * zamek krzyżacki z XIV wieku, zrekonstruowany po zniszczeniach wojennych w latach 1962-1967 | + | * [[lkwim: Zamek w Kętrzynie|zamek krzyżacki]] z XIV wieku, zrekonstruowany po zniszczeniach wojennych w latach 1962-1967 |
| − | * kościół św. Katarzyny z 1895, neogotycki | + | * [[Kościół pw. św. Katarzyny w Kętrzynie|kościół św. Katarzyny]] z 1895, neogotycki |
| − | * ratusz neogotycki z 1885 | + | * ratusz neogotycki z 1885 |
| − | * cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z lat 30. XX wieku, dawna prywatna kaplica ewangelicka adaptowana na cerkiew prawosławną | + | * [[cerkiew pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie]] z lat 30. XX wieku, dawna prywatna kaplica ewangelicka adaptowana na cerkiew prawosławną |
| − | * stara synagoga z 1853 | + | * stara synagoga z 1853 |
| − | * loża masońska z lat 60. XIX wieku, klasycystyczna | + | * loża masońska z lat 60. XIX wieku, klasycystyczna |
| − | * pozostałości murów obronnych z XIV wieku | + | * pozostałości murów obronnych z XIV wieku |
| − | * wodociągowa wieża ciśnień z początku XX wieku | + | * wodociągowa wieża ciśnień z początku XX wieku |
* kolejowa wieża ciśnień ze schyłku XIX wieku; | * kolejowa wieża ciśnień ze schyłku XIX wieku; | ||
| − | * niektóre kamienice, np. kamienica kupca Jacoby'ego | + | * niektóre kamienice, np. kamienica kupca Jacoby'ego |
| − | |||
==Transport== | ==Transport== | ||
| + | Kętrzyn jest węzłem kolejowym, z bezpośrednimi połączeniami do Olsztyna, Bałegostoku (przez [[Ełk]]), [[Węgorzewo|Węgorzewa]]. Przez miasto przechodzą drogi wojewódzkie nr 591 ([[Mrągowo]] - Michałkowo), nr 592 ([[Bartoszyce]] - [[Giżycko]]) i nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn). | ||
| − | + | W Kętrzynie działa komunikacja miejska obsługująca trzy linie autobusowe. | |
| − | + | Około 8 km od miasta znajduje się sportowe lotnisko Kętrzyn-Wilamowo, założone w 1935 roku. W czasie II wojny światowej lotnisko obsługiwało transport lotniczy dla kwatery Wilczy Szaniec. Stąd odlatywał po zamachu na Hitlera pułkownik Claus von Stauffenberg (1944), a dwa lata wcześniej w katastrofie lotniczej zaraz po starcie samolotu zginął Fritz Todt, minister zaopatrzenia wojennego III Rzeszy. W 1954 roku z kętrzyńskiego lotniska odlatywał samolot z więzionym prymasem Stefanem Wyszyńskim. | |
| − | |||
| − | Około 8 km od miasta znajduje się sportowe lotnisko Kętrzyn-Wilamowo, założone w 1935. W czasie II wojny światowej lotnisko obsługiwało transport lotniczy dla kwatery Wilczy Szaniec. Stąd odlatywał po zamachu na Hitlera pułkownik Claus von Stauffenberg (1944), a dwa lata wcześniej w katastrofie lotniczej zaraz po starcie samolotu zginął Fritz Todt, minister zaopatrzenia wojennego III Rzeszy. W 1954 z kętrzyńskiego lotniska odlatywał samolot z więzionym prymasem Stefanem Wyszyńskim. | ||
==Sport== | ==Sport== | ||
| − | + | Od 1947 istnieje klub [[KKS Granica Kętrzyn]], przez jakiś czas występujący w piłkarskiej III lidze. Granica rozgrywa swoje mecze na stadionie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ulicy Bydgoskiej. | |
| − | Od 1947 istnieje klub [[Granica Kętrzyn]], przez jakiś czas występujący w piłkarskiej III lidze. Granica rozgrywa swoje mecze na stadionie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ulicy Bydgoskiej. | ||
W mieście działa szereg innych klubów i towarzystw sportowych, z sekcjami m.in. piłki ręcznej, taekwondo, tańca sportowego, zapasów, tenisa, szachów, kolarstwa. | W mieście działa szereg innych klubów i towarzystw sportowych, z sekcjami m.in. piłki ręcznej, taekwondo, tańca sportowego, zapasów, tenisa, szachów, kolarstwa. | ||
| − | Przed II wojną światową sukcesy odnosiła drużyna miejscowego | + | Przed II wojną światową sukcesy odnosiła drużyna miejscowego ''Verein für Leichtathletik'' w hokeju na lodzie, zajmując 4. miejsce w mistrzostwach Niemiec w 1933 roku, a rok później pokonując w sparingu reprezentację Kanady. |
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | |||
Najważniejsze placówki kulturalne Kętrzyna to: | Najważniejsze placówki kulturalne Kętrzyna to: | ||
| − | * Kętrzyńskie Centrum Kultury z kinem "Gwiazda" | + | * [[Kętrzyńskie Centrum Kultury]] z kinem "Gwiazda" |
| − | * Muzeum | + | * [[lkwim: Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie|Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego]] |
| − | * Miejska Biblioteka Publiczna | + | * Miejska Biblioteka Publiczna |
| − | * Polsko-Niemieckie Centrum im. Arno Holza | + | * [[Polsko-Niemieckie Centrum im. Arno Holza]] |
| − | * galeria Mazurski Ogród Sztuk | + | * [[lkwim: Stowarzyszenie im. Arno Holza dla Porozumienia Polsko-Niemieckiego w Kętrzynie|Stowarzyszenie im. Arno Holza dla Porozumienia Polsko-Niemieckiego w Kętrzynie]] |
| + | * galeria [[Mazurski Ogród Sztuk]] | ||
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
| + | W Kętrzynie działało w 2014 roku siedem szkół podstawowych (w tym dwie specjalne i muzyczna), sześć gimnazjów (w tym jedno dla dorosłych, jedno specjalne), sześć liceów ogólnokształcących (dwa prywatne) i dwa licea profilowane, a także Zespół Szkół Budowlanych i Zespół Szkół im. Marii Curie-Skłodowskiej (z technikami mechanicznym, odzieżowym i elektrycznym). | ||
| − | + | [[Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie]] prowadzi w Kętrzynie wydział zamiejscowy, kształcąc na kierunkach ekonomia i pedagogika. | |
| − | |||
| − | Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii | ||
==Religia== | ==Religia== | ||
| + | W Kętrzynie działa pięć parafii Kościoła rzymskokatolickiego, tworzących dwa dekanaty (Kętrzyn I - Południowy Zachód oraz Kętrzyn II - Północny Wschód): | ||
| + | * [[Parafia pw. św. Jerzego w Kętrzynie]] | ||
| + | * [[Parafia pw. św. Katarzyny w Kętrzynie]] | ||
| + | * [[Parafia pw. św. Jacka w Kętrzynie]] | ||
| + | * [[Parafia pw. św. Brata Alberta w Kętrzynie]] (Adama Chmielowskiego) | ||
| + | * [[Parafia pw. św. Mateusza w Kętrzynie]] (personalna parafia Straży Granicznej, bez wydzielonego terytorium). | ||
| + | Ponadto działają: | ||
| + | * [[Parafia greckokatolicka pw. Świętego Bazylego Wielkiego w Kętrzynie]] | ||
| + | * [[Parafia prawosławna pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie]] | ||
| + | * [[Parafia ewangelicko-augsburska pw. św. Jana w Kętrzynie]] | ||
| + | * [[Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Kętrzynie]] | ||
| + | * [[Zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w Kętrzynie|Wspólnota Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej]] | ||
| + | * [[Zbór "Betel" Kościoła zielonoświątkowego w Kętrzynie]] | ||
| − | + | Funkcjonują również klasztory sióstr misjonarek Świętej Rodziny oraz greckokatolicki ojców bazylianów. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Współpraca z innymi miastami== | ==Współpraca z innymi miastami== | ||
| − | |||
Kętrzyn ma umowy partnerskie z kilkoma miastami. Są to: | Kętrzyn ma umowy partnerskie z kilkoma miastami. Są to: | ||
| − | * Zlate Hory (Czechy) | + | * Zlate Hory (Czechy) |
| − | * Wesel (Niemcy) | + | * Wesel (Niemcy) |
| − | * Włodzimierz Wołyński (Ukraina) | + | * Włodzimierz Wołyński (Ukraina) |
| − | * Swietłyj (Rosja) | + | * Swietłyj (Rosja) |
| − | |||
==Ludzie związani z Kętrzynem== | ==Ludzie związani z Kętrzynem== | ||
| − | |||
Wśród znanych postaci, urodzonych lub działających w Kętrzynie i okolicy, byli lub są: | Wśród znanych postaci, urodzonych lub działających w Kętrzynie i okolicy, byli lub są: | ||
| − | * [[Michael Küchmeister]], wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, wcześniej prokurator w Rastemborku | + | * [[Michael Küchmeister]], wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, wcześniej prokurator w Rastemborku |
| − | * [[Karl Reichert]], anatom | + | * [[Karl Reichert]], anatom |
| − | * [[Max von Redecker]], polityk | + | * [[Max von Redecker]], polityk |
| − | * [[Jerzy Pranghe]], kanonik dobromiejski, prokurator biskupi | + | * [[Jerzy Pranghe]], kanonik dobromiejski, prokurator biskupi |
| − | * [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciech Kętrzyński]], historyk, uczeń miejscowego gimnazjum | + | * [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciech Kętrzyński]], historyk, uczeń miejscowego gimnazjum |
| − | * [[Elisabet Boehm]], działaczka na rzecz praw kobiet | + | * [[Elisabet Boehm]], działaczka na rzecz praw kobiet |
| − | * [[lkwim:Arno Holz |Arno Holz]], poeta | + | * [[lkwim:Arno Holz |Arno Holz]], poeta |
| − | * [[Wilhelm Wien]], fizyk, noblista, uczeń miejscowego gimnazjum | + | * [[Wilhelm Wien]], fizyk, noblista, uczeń miejscowego gimnazjum |
| − | * [[Werner Quednau]], pisarz | + | * [[Werner Quednau]], pisarz |
| − | * [[Waldemar Grzimek]], rzeźbiarz | + | * [[Waldemar Grzimek]], rzeźbiarz |
| − | * [[Klaus Malettle]], historyk | + | * [[Klaus Malettle]], historyk |
| − | * [[Aleksandra Jabłonka]], piosenkarka | + | * [[Aleksandra Jabłonka]], piosenkarka |
| − | |||
===Honorowi obywatele miasta=== | ===Honorowi obywatele miasta=== | ||
| − | |||
Tytuły honorowych obywateli Kętrzyna otrzymali po 1989: | Tytuły honorowych obywateli Kętrzyna otrzymali po 1989: | ||
* [[Edmund Piszcz]] (22 grudnia 1998); | * [[Edmund Piszcz]] (22 grudnia 1998); | ||
| − | * | + | * Jan Paweł II (8 marca 2000); |
* [[Stefania Woytowicz]] (25 października 2000); | * [[Stefania Woytowicz]] (25 października 2000); | ||
* [[Hubertus Hilgendorff]] (15 lutego 2002); | * [[Hubertus Hilgendorff]] (15 lutego 2002); | ||
* [[Jörn Schroh]] (15 kwietnia 2004). | * [[Jörn Schroh]] (15 kwietnia 2004). | ||
| + | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | + | Kępa Zbigniew Jan, ''Z dziejów kościoła i parafii św. Jerzego w Kętrzynie'', Lublin-Kętrzyn 2004.<br/> | |
| − | + | Korowaj Tadeusz, ''Rastenburg/Kętrzyn. Dzieje miasta'', Reszel 2012.<br/> | |
| − | + | Licharewa Zofia, ''Kętrzyn. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1962.<br/> | |
| − | + | [http://www.jerzysikorski.pl/historia-miasta-k%C4%99trzyn Sikorski Jerzy, ''Historia miasta Kętrzyn''] [03.01.2015]<br/> | |
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/K%C4%99trzyn pl.wikipedia.org, Kętrzyn] [03.01.2015]<br/> | |
| − | + | [http://www.miastoketrzyn.pl/ miastoketrzyn.pl, oficjalna strona miasta] [03.01.2015]<br/> | |
| − | + | [http://www.biblioteka.ketrzyn.pl/ Miejska Biblioteka Publiczna w Kętrzynie] [03.01.2015]<br/> | |
| − | + | [http://www.kksgranica.pl/ KKS Granica Kętrzyn] [03.01.2015]<br/> | |
| − | |||
[[Kategoria:Miejscowość]] | [[Kategoria:Miejscowość]] | ||
| + | [[Kategoria:Miasta]] | ||
[[Kategoria:Powiat kętrzyński]] | [[Kategoria:Powiat kętrzyński]] | ||
| + | [[Kategoria: Kętrzyn]] | ||
| + | [[Kategoria: 1301-1400]] | ||
Aktualna wersja na dzień 08:21, 23 kwi 2024
| Kętrzyn | |
| | |
 Zamek w Kętrzynie
Fot. Mieczysław Kalski | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | kętrzyński |
| Gmina | Kętrzyn |
| Liczba ludności (2014) | 28256 |
| Kod pocztowy | 11-400 |
| Tablice rejestracyjne | NKE |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Kętrzyn | |
| Położenie na mapie Polski  Kętrzyn | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Kętrzyn (niem. Rastenburg) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu i gminy. W 2012 miasto liczyło 28 256 mieszkańców. [1]W Wyborach Samorządowych 2024 mandat burmistrza uzyskał Karol Lizurej.
Spis treści
Nazwa
Dawna niemiecka nazwa Rastenburg nawiązuje do pruskiego grodu Rast, który został zniszczony w czasie walk prusko-krzyżackich. Polscy osadnicy spolszczyli nazwę na Rastembork. Po II wojnie światowej nazwą miasta uhonorowano Wojciecha Kętrzyńskiego, który uczęszczał do miejscowego gimnazjum, chociaż rozważano także inne formy, zbliżone do dawnej nazwy niemieckiej – Raściborz lub Raścibórz.
Położenie
Kętrzyn leży nad rzeką Guber, we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w odległości (w linii prostej) 67 km od Olsztyna i 60 km od przejścia granicznego z Rosją w Bezledach. Geograficznie jest to styk Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierza Mrągowskiego i Niziny Sępopolskiej.
Dzieje
Okolice współczesnego Kętrzyna do XIII wieku były ziemiami pruskiego plemienia Bartów, które zostało wyparte przez zakon. W miejscu dawnej osady Rast w 1329 roku Krzyżacy wznieśli strażnicę, która niebawem stała się celem najazdów litewskich pod wodzą książąt Olgierda i Kiejstuta. Mimo toczonych walk i kilkakrotnego zniszczenia strażnicy rozpoczęto wznoszenie kościoła św. Katarzyny, a w ramach starań o kontynuację nękanego osadnictwa postanowiono lokować miasto, co nastąpiło 11 listopada 1357 roku. Przywilej wydał komtur bałgijski Henning Schindekopf, zasadźcą czyniąc Henryka Padeluche. Wybudowano mury wraz z bramami Wysoką i Młyńską oraz furtą wodną. Miasto uczyniono siedzibą prokuratora, podlegającego bezpośrednio wielkiemu mistrzowi i dysponującego uprawnieniami komturskimi w dziedzinie lokowania wsi. Dwóch dawnych prokuratorów rastemborskich zostało później obranymi na urząd wielkiego mistrza.
W połowie XV wieku doszło do otwartego konfliktu mieszczan rastemborskich z Krzyżakami, co zaowocowało najpierw przystąpieniem miasta do Związku Pruskiego (1440), a potem, w dobie wojny trzynastoletniej, wypowiedzeniem posłuszeństwa (1454), zajęciem zamku i zamordowaniem prokuratora Wolfganga Sauera. Po negocjacjach zakon odzyskał kontrolę nad zamkiem i miastem, gwarantując amnestię buntownikom. Rastembork pozostał pod rządami zakonnymi po II pokoju toruńskim, odgrywając znaczącą rolę w czasie wojny z Polską 1520-1525. W kolejnych latach miasto znalazło się w granicach Prus Książęcych jako siedziba starosty, w związku z czym zamek przerobiono na rezydencję. Gościł tu kilkakrotnie książę Albrecht Hohenzollern.
Kolejne stulecia przyniosły rozwój gospodarczy miasta oparty głównie na rolnictwie i handlu; pewne zakłócenia przyniosły jedynie walki doby potopu szwedzkiego. W efekcie w połowie XVII wieku Rastembork był trzecim najbogatszym miastem Prus, za Królewcem i Kłajpedą. Miasto ze szczególną starannością dbało o mury miejskie, co przyczyniło się do uniknięcia typowego ówczesnego kataklizmu – epidemii, np. wielka epidemia dżumy w Prusach z lat 1708-1711 w Rastemborku kosztowała życie jedynie trzech osób. Nie ominęły natomiast miasta pożary, z których jeden (1761) doprowadził w efekcie do znaczących zmian w zabudowie i rozbiórki murów.
Od połowy XVI wieku znacząco przybyło osadników polskich, którym zapewniono z czasem polskojęzyczną opiekę duszpasterską (ewangelicką). W XVII wieku założono m.in. przykościelną szkołę polską, działał także polski kaznodzieja.
W okresie wojen napoleońskich w Rastemborku stacjonował z dywizją poznańską Jan Henryk Dąbrowski (20-21 czerwca 1807). Dalszy rozwój przyniósł wiek XIX, w 1818 uczyniono Rastembork siedzibą władz powiatowych (okazałą siedzibę administracja otrzymała pod koniec XIX wieku), a na początku II połowy stulecia miasto zyskała połączenia kolejowe (Królewiec, Korsze, Węgorzewo). Miejscową szkołę podniesiono do rangi gimnazjum, któremu w 1896 nadano imię księcia Albrechta. Dwukrotnie przenoszono jej siedzibę. Znacznie rozbudowano miejscowy garnizon wojskowy. Na przełomie XIX i XX wieku powstały nowe budynki sakralne (kościół katolicki, synagoga) i dzielnice willowe. W 1939 liczba mieszkańców przekroczyła 17 tysięcy.
W okresie II wojny światowej w pobliskim lesie gierłoskim utworzono kwaterę Hitlera – Wilczy Szaniec. Wojna przyniosła zniszczenia, częściowo w czasie bombardowań w 1942, a przede wszystkim w 1945 roku, chociaż były to raczej spalenia pozorowane przez Armię Czerwoną po wcześniejszym oddaniu miasta bez walki przez Niemców. Spalono m.in. starówkę i zamek.
Po wojnie miasto znalazło się w granicach województwa olsztyńskiego, przez pewien czas będąc siedzibą gminy Biedaszki. 7 maja 1946 przyjęto dla miasta nazwę Kętrzyn dla uczczenia wybitnego absolwenta gimnazjum, historyka Wojciecha Kętrzyńskiego. Miasto szybko zostało zaludnione ludnością napływową (w 1950 było ponad 11 tysięcy mieszkańców, dwukrotnie więcej niż w chwili zakończenia wojny). Powstało szereg instytucji kultury i oświaty, m.in. teatr miejski, biblioteka publiczna i biblioteka pedagogiczna, muzeum. Duże zasługi dla ratowania zabytków przeszłości położyła kustosz muzeum Zofia Licharewa. Odbudowany został zniszczony zamek, natomiast starówkę zabudowano w znacznym stopniu w stylu współczesnym. Przedwojenny, 17-tysięczny pułap ludności Kętrzyn osiągnął na początku lat 60. XX wieku.
Od 2002 (z kilkumiesięczną przerwą w 2007) do 2018 r. urząd burmistrza sprawował Krzysztof Hećman. W latach 2018-2024 mandat burmistrza sprawował Ryszard Niedziółka.
Zabytki
Do najważniejszych zabytków Kętrzyna należą:
- kościół św. Jerzego (bazylika mniejsza), zbudowany w XIV wieku i wielokrotnie przebudowywany, od czasów reformacji świątynia ewangelicka, ponownie katolicka od 1946
- kościół św. Jana z XVI wieku, dawna kaplica cmentarna, przez stulecia służąca duszpasterstwu ewangelickiemu w języku polskim, od 1946 jedyna w mieście świątynia ewangelicka
- zamek krzyżacki z XIV wieku, zrekonstruowany po zniszczeniach wojennych w latach 1962-1967
- kościół św. Katarzyny z 1895, neogotycki
- ratusz neogotycki z 1885
- cerkiew pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie z lat 30. XX wieku, dawna prywatna kaplica ewangelicka adaptowana na cerkiew prawosławną
- stara synagoga z 1853
- loża masońska z lat 60. XIX wieku, klasycystyczna
- pozostałości murów obronnych z XIV wieku
- wodociągowa wieża ciśnień z początku XX wieku
- kolejowa wieża ciśnień ze schyłku XIX wieku;
- niektóre kamienice, np. kamienica kupca Jacoby'ego
Transport
Kętrzyn jest węzłem kolejowym, z bezpośrednimi połączeniami do Olsztyna, Bałegostoku (przez Ełk), Węgorzewa. Przez miasto przechodzą drogi wojewódzkie nr 591 (Mrągowo - Michałkowo), nr 592 (Bartoszyce - Giżycko) i nr 594 (Bisztynek-Kętrzyn).
W Kętrzynie działa komunikacja miejska obsługująca trzy linie autobusowe.
Około 8 km od miasta znajduje się sportowe lotnisko Kętrzyn-Wilamowo, założone w 1935 roku. W czasie II wojny światowej lotnisko obsługiwało transport lotniczy dla kwatery Wilczy Szaniec. Stąd odlatywał po zamachu na Hitlera pułkownik Claus von Stauffenberg (1944), a dwa lata wcześniej w katastrofie lotniczej zaraz po starcie samolotu zginął Fritz Todt, minister zaopatrzenia wojennego III Rzeszy. W 1954 roku z kętrzyńskiego lotniska odlatywał samolot z więzionym prymasem Stefanem Wyszyńskim.
Sport
Od 1947 istnieje klub KKS Granica Kętrzyn, przez jakiś czas występujący w piłkarskiej III lidze. Granica rozgrywa swoje mecze na stadionie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ulicy Bydgoskiej.
W mieście działa szereg innych klubów i towarzystw sportowych, z sekcjami m.in. piłki ręcznej, taekwondo, tańca sportowego, zapasów, tenisa, szachów, kolarstwa.
Przed II wojną światową sukcesy odnosiła drużyna miejscowego Verein für Leichtathletik w hokeju na lodzie, zajmując 4. miejsce w mistrzostwach Niemiec w 1933 roku, a rok później pokonując w sparingu reprezentację Kanady.
Kultura
Najważniejsze placówki kulturalne Kętrzyna to:
- Kętrzyńskie Centrum Kultury z kinem "Gwiazda"
- Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego
- Miejska Biblioteka Publiczna
- Polsko-Niemieckie Centrum im. Arno Holza
- Stowarzyszenie im. Arno Holza dla Porozumienia Polsko-Niemieckiego w Kętrzynie
- galeria Mazurski Ogród Sztuk
Edukacja
W Kętrzynie działało w 2014 roku siedem szkół podstawowych (w tym dwie specjalne i muzyczna), sześć gimnazjów (w tym jedno dla dorosłych, jedno specjalne), sześć liceów ogólnokształcących (dwa prywatne) i dwa licea profilowane, a także Zespół Szkół Budowlanych i Zespół Szkół im. Marii Curie-Skłodowskiej (z technikami mechanicznym, odzieżowym i elektrycznym).
Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie prowadzi w Kętrzynie wydział zamiejscowy, kształcąc na kierunkach ekonomia i pedagogika.
Religia
W Kętrzynie działa pięć parafii Kościoła rzymskokatolickiego, tworzących dwa dekanaty (Kętrzyn I - Południowy Zachód oraz Kętrzyn II - Północny Wschód):
- Parafia pw. św. Jerzego w Kętrzynie
- Parafia pw. św. Katarzyny w Kętrzynie
- Parafia pw. św. Jacka w Kętrzynie
- Parafia pw. św. Brata Alberta w Kętrzynie (Adama Chmielowskiego)
- Parafia pw. św. Mateusza w Kętrzynie (personalna parafia Straży Granicznej, bez wydzielonego terytorium).
Ponadto działają:
- Parafia greckokatolicka pw. Świętego Bazylego Wielkiego w Kętrzynie
- Parafia prawosławna pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie
- Parafia ewangelicko-augsburska pw. św. Jana w Kętrzynie
- Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Kętrzynie
- Wspólnota Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
- Zbór "Betel" Kościoła zielonoświątkowego w Kętrzynie
Funkcjonują również klasztory sióstr misjonarek Świętej Rodziny oraz greckokatolicki ojców bazylianów.
Współpraca z innymi miastami
Kętrzyn ma umowy partnerskie z kilkoma miastami. Są to:
- Zlate Hory (Czechy)
- Wesel (Niemcy)
- Włodzimierz Wołyński (Ukraina)
- Swietłyj (Rosja)
Ludzie związani z Kętrzynem
Wśród znanych postaci, urodzonych lub działających w Kętrzynie i okolicy, byli lub są:
- Michael Küchmeister, wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego, wcześniej prokurator w Rastemborku
- Karl Reichert, anatom
- Max von Redecker, polityk
- Jerzy Pranghe, kanonik dobromiejski, prokurator biskupi
- Wojciech Kętrzyński, historyk, uczeń miejscowego gimnazjum
- Elisabet Boehm, działaczka na rzecz praw kobiet
- Arno Holz, poeta
- Wilhelm Wien, fizyk, noblista, uczeń miejscowego gimnazjum
- Werner Quednau, pisarz
- Waldemar Grzimek, rzeźbiarz
- Klaus Malettle, historyk
- Aleksandra Jabłonka, piosenkarka
Honorowi obywatele miasta
Tytuły honorowych obywateli Kętrzyna otrzymali po 1989:
- Edmund Piszcz (22 grudnia 1998);
- Jan Paweł II (8 marca 2000);
- Stefania Woytowicz (25 października 2000);
- Hubertus Hilgendorff (15 lutego 2002);
- Jörn Schroh (15 kwietnia 2004).
Bibliografia
Kępa Zbigniew Jan, Z dziejów kościoła i parafii św. Jerzego w Kętrzynie, Lublin-Kętrzyn 2004.
Korowaj Tadeusz, Rastenburg/Kętrzyn. Dzieje miasta, Reszel 2012.
Licharewa Zofia, Kętrzyn. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1962.
Sikorski Jerzy, Historia miasta Kętrzyn [03.01.2015]
pl.wikipedia.org, Kętrzyn [03.01.2015]
miastoketrzyn.pl, oficjalna strona miasta [03.01.2015]
Miejska Biblioteka Publiczna w Kętrzynie [03.01.2015]
