Lubawa: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Religia) |
(→Położenie: drobne merytoryczne, przypis) |
||
| (Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
|dopełniacz wsi = Lubawy | |dopełniacz wsi = Lubawy | ||
|zdjęcie = Lubawa. Centrum miasta.jpg | |zdjęcie = Lubawa. Centrum miasta.jpg | ||
| − | |opis zdjęcia = Lubawa. Centrum miasta [http://commons.wikimedia.org/wiki | + | |opis zdjęcia = Lubawa. Centrum miasta.<br>Fot. Hiuppo. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:POL_Lubawa_Main_square.JPG Commons Wikimedia] [10.12.2014] |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 17: | Linia 17: | ||
|rok = 2012 | |rok = 2012 | ||
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
| − | |kod pocztowy = | + | |kod pocztowy = 14 - 260 |
| − | |tablice rejestracyjne = | + | |tablice rejestracyjne = NIL |
|SIMC = | |SIMC = | ||
|mapa wsi = | |mapa wsi = | ||
|kod mapy = PL-WN | |kod mapy = PL-WN | ||
| − | |stopniN = 53 |minutN = | + | |stopniN = 53 |minutN = 30 |sekundN = 18 |
| − | |stopniE = | + | |stopniE = 19 |minutE = 45 |sekundE = 06 |
|commons = | |commons = | ||
|wikipodróże = | |wikipodróże = | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Lubawa ''' (niem.'' Löbau in Westpreußen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat iławski|powiecie iławskim]], w | + | ''' Lubawa ''' (niem. ''Löbau in Westpreußen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat iławski|powiecie iławskim]], w gminie Lubawa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą gminy. |
| + | Miejscowość w 2012 roku liczyła 10 633 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje [[Maciej Radtke]] <ref>[http://wybory2014.pkw.gov.pl/pl/wyniki/gminy/view/280702] [06.12.2104].</ref>. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | [[File:Zabytkowy dom na ul. Krupnera w Lubawie.jpg|thumb|290 px|right|Zabytkowy dom na ul. Krupnera w Lubawie. Fot. Piotr Marynowski. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubawa_-_dom_na_ul._Kupnera_17.jpg Commons Wikimedia] [10.12.2014] ]] | ||
| + | [[File: Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie.jpg|thumb|290 px|right|Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie. Fot. Rimantas Lazdynas. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubawa,_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_p.w._%C5%9B%C5%9B._Jana_Chrzciciela_i_Micha%C5%82a.jpg Commons Wikimedia] [10.12.2014] ]] | ||
| + | [[File:Kościół pw. św. Anny w Lubawie.jpg|thumb|290 px|right|Kościół pw. św. Anny w Lubawie. Fot. Marcin N. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lubawa,_Fara.jpg Commons Wikimedia] [dostęp: 10.12.2014] ]] | ||
| + | == Położenie == | ||
| + | Lubawa położona jest w odległości 16 km od [[Nowe Miasto Lubawskie|Nowego Miasta Lubawskiego]] i 18 km od [[Iława|Iławy]]. Przez miasto przepływa [[Rzeka Sandela|rzeka Sandela]]. | ||
| − | + | Historycznie miasto znajduje się na [[Ziemia lubawska|ziemi lubawskiej]], stanowiącej część [[Ziemia chełmińska|ziemi chełmińskiej]]. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Lubawa położona jest na [[Garb Lubawski|Garbie Lubawskim]]<ref>[https://warmaz.pl/mapy/regiony/ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r.]</ref>. | |
| − | |||
| − | < | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | + | Nazwa miasta wywodzi się najprawdopodobniej od imienia jednego z [[Prusowie|pruskich]] władców grodu; być może nawiązuje do imienia Lubwe. | |
| − | Nazwa miasta wywodzi się najprawdopodobniej od imienia jednego z pruskich władców grodu; być może nawiązuje do imienia Lubwe. | + | |
| − | Lubawa została założona na obszarze osadnictwa pruskiego (plemię Sasinów), przez który przebiegały dwa szlaki handlowe: jeden prowadzący nad Bałtyk, a drugi przez Wołyń nad Morze Czarne. Pierwsza zachowana wzmianka o istniejącym na tym terenie grodzie pruskim pochodzi z 1216 roku. Obszary te określone zostały w bulli papieża Innocentego III mianem Ziemi Lubawskiej. Granice tego terenu powiększały się wraz z postępującym rozwojem akcji chrystianizacyjnej. Lubawa zaczęła pełnić funkcję siedziby biskupiej, co bezpośrednio wpłynęło na rozwój osady oraz jej rozbudowę. Uzyskała wówczas status osady miejskiej. Jednak w latach 20. XIII wieku doszło do zajęcia miasta przez Prusów. Działania odwetowe, zarówno ze strony biskupa, jak i Prusów ciągnęły się przez kolejne lata, powstrzymując rozwój Lubawy. W 1239 roku Lubawa została objęta opieką administracyjną [[Zakon | + | Lubawa została założona na obszarze osadnictwa [[Prusowie|pruskiego]] (plemię [[Sasinowie|Sasinów]]), przez który przebiegały dwa szlaki handlowe: jeden prowadzący nad Bałtyk, a drugi przez Wołyń nad Morze Czarne. Pierwsza zachowana wzmianka o istniejącym na tym terenie grodzie pruskim pochodzi z 1216 roku. Obszary te określone zostały w bulli papieża Innocentego III mianem Ziemi Lubawskiej. Granice tego terenu powiększały się wraz z postępującym rozwojem akcji chrystianizacyjnej. |
| + | |||
| + | Lubawa zaczęła pełnić funkcję siedziby biskupiej, co bezpośrednio wpłynęło na rozwój osady oraz jej rozbudowę. Uzyskała wówczas status osady miejskiej. Jednak w latach 20. XIII wieku doszło do zajęcia miasta przez Prusów. Działania odwetowe, zarówno ze strony biskupa, jak i Prusów ciągnęły się przez kolejne lata, powstrzymując rozwój Lubawy. W 1239 roku Lubawa została objęta opieką administracyjną [[Zakon krzyżacki|zakonu krzyżackiego]]. Jednak od 1257 roku ponownie podlegała kolejnym biskupom. Nowa fala konfliktów z Prusami doprowadziła do spustoszenia Lubawy i okolic. W związku z tym w roku 1269 roku biskupstwo podjęło decyzję o ponownym wystawieniu lokacji dla ośrodka. | ||
| + | |||
| + | W XIV stuleciu Lubawa stała się siedzibą i centrum administracyjnym klucza biskupich dóbr lubawskich. Obszar dóbr zasiedlali polscy osadnicy przybywający z ziemi chełmińskiej. W tym samym okresie doszło do przeobrażeń w lubawskich organach samorządowych. Miejsce dotychczasowego sołtysa zajął burmistrz i wspierający go radni miejscy. W 1260 roku w Lubawie istniał już zamek, a w XIV wieku wzniesiono ceglano-granitowe mury otaczające miasto. Do Lubawy prowadziły trzy miejskie bramy: Bratiańska, Polska oraz Iławska. Od 1301 przez kolejne sto lat trwała budowa murowanego zamku, siedziby biskupów w Lubawie. Za sprawą roli jaką odgrywała, Lubawa stała się centrum lokalnego życia gospodarczego, administracyjnego, handlowego i kulturalnego. Miasto stało się konkurencją dla krzyżackich ośrodków. Zaniepokojony Zakon podjął kroki zmierzające do ograniczenia monopolu Lubawy. Efektem tych działań stało się założenie [[Nowe Miasto Lubawskie|Nowego Miasta Lubawskiego]] (1325). | ||
| + | |||
| + | Lubawa w 1440 roku przystąpiła do [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]]. Wzięła udział w wojnie trzynastoletniej z Zakonem. Od 1466 do 1772 roku znajdowała się w granicach państwa polskiego. [[Epidemia dżumy 1709-1711|Epidemia dżumy]], która nawiedziła Lubawę na początku XVIII wieku, oraz przerwanie kontaktów handlowych z Polską po rozbiorach doprowadziło do zapaści gospodarczej i spadku znaczenia miasta. W Lubawie ulokowany został pruski garnizon, a do dawnego klucza dóbr lubawskich zaczęli napływać niemieccy osadnicy. Regres gospodarczy miasta pogłębiło stacjonowanie w 1807 wojsk francuskich - 40-tysięcznego korpusu. Pobyt wojska, nakładane kontrybucje i samowola francuskich żołnierzy wyniszczyły Lubawę. | ||
| + | |||
| + | W 1818 roku miasto stało się siedzibą władz powiatowych, co sprawiło, że Lubawa zaczęła powoli odzyskiwać pozycję lokalnego centrum rzemieślniczo-handlowego. W roku 1844 uruchomiona została polska drukarnia, a cztery lata później ukazał się pierwszy numer gazety ''Lokalblatt''. W 1865 roku powstało miejscowe Towarzystwo Rolnicze, a pięć lat później Spółka Pożyczkowa - Bank Ludowy. W 1887 roku rozpoczęło działalność polskie towarzystwo społeczno-kulturalne "Wiara". W 1892 roku powstał Związek Kupców. W 1896 roku w Lubawie założono gniazdo [[Towarzystwo Sportowe "Sokół"| "Sokoła"]]. | ||
| + | |||
| + | W 1911 roku księgarz Bolesław Szczuka założył pierwszą polską księgarnię w mieście. Ogromną rolę w życiu społecznym i narodowym odegrało powołane do życia w 1874 roku seminarium nauczycielskie, którego absolwentami byli liczni działacze polscy. | ||
| − | W | + | W drugiej połowie XVIII wieku w mieście wybudowano synagogę, która uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W tym samym stuleciu otwarto kirkut (stary cmentarz) na Wzgórzu Fijewskim. Nekropolia została zdewastowana w latach 1939-1945. Do czasów obecnych zachowało się osiem nagrobków. Nowy cmentarz, po którym nie pozostał już żaden ślad, otwarto w roku 1860 przy drodze prowadzącej do wsi [[Dąbrówko]]. Ostatni pochówek miał miejsce w 1939 roku. W czasie wojny wszystkie nagrobki zostały zniszczone, a teren kirkutu zaorano. |
| − | + | Zakończenie I wojny światowej doprowadziło do ogromnych zmian; na mocy postanowień traktatu wersalskiego Lubawa wraz z powiatem została przyłączona do Polski. W okresie [[Plebiscyt 1920|przedplebiscytowym]] z inicjatywy polskich działaczy powołany został [[Obywatelski Komitet Plebiscytowy w Lubawie|Obywatelski Komitet Plebiscytowy]]. Na czele akcji polskiej w Lubawie stali dr Teofil Rzepnikowski i Stanisław Wolski. Organem prasowym polskiego ruchu był "Głos Lubawski". Miejscowi działacze wszystkim możliwymi środkami starali się wspierać agitację na rzecz wygranej Polski w głosowaniu. | |
| − | |||
| − | W | + | W 1920 roku Lubawę odwiedził gen. Józef Haller. W 1921 roku do miasta przybył sam marszałek Józef Piłsudski. W latach 30. pojawiła się również kolejna ważna postać polskiego życia politycznego w okresie międzywojennym, inspektor Edward Rydz-Śmigły. Okres II wojny światowej był czasem eksterminacji ludności polskiej i żydowskiej, zacierania wszelkich śladów wielowiekowej kulturalnej i społecznej spuścizny. 21 stycznia 1945 roku do Lubawy wkroczyły wojska II Frontu Białoruskiego, które doprowadziły do katastrofalnych zniszczeń. Miasto utraciło niemalże 80% wszystkich budynków mieszkalnych. |
| − | + | W latach 1977-1989 w mieście działał [[Komitet Miejsko-Gminny PZPR w Lubawie|Komitet Miejsko-Gminny PZPR]]. | |
| − | |||
| − | W Lubawie działa obecnie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, 4 apteki, gabinety dentystyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety specjalistyczne, gabinety weterynaryjne, Miejski Ośrodek Zdrowia. Gmina Lubawa należy do [[Ekologiczny Związek Gmin "Działdowszczyzna"| Ekologicznego Związku Gmin "Działdowszczyzna"]], [[Związek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"|Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"]], zrzeszenia [[LGD | + | W Lubawie działa obecnie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, 4 apteki, gabinety dentystyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety specjalistyczne, gabinety weterynaryjne, Miejski Ośrodek Zdrowia. Gmina Lubawa należy do [[Ekologiczny Związek Gmin "Działdowszczyzna"| Ekologicznego Związku Gmin "Działdowszczyzna"]], [[Związek Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"|Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko"]], zrzeszenia [[LGD "Ziemia Lubawska"]]. |
<br/> | <br/> | ||
==Gospodarka== | ==Gospodarka== | ||
| − | W mieście działają lokale | + | W mieście działają lokale gastronomiczne, sklepy spożywcze, przemysłowe, odzieżowe i wielobranżowe, hurtownie, serwisy komputerowe, auto-serwisy, zakłady cukierniczo-piekarnicze, biura księgowości, firmy meblowe, budowlane, ferma drobiu, bank, Cech Rzemiosł Różnych, Lubawska Spółdzielnia Usług Rolniczych, przedsiębiorstwa wielobranżowe, przedsiębiorstwo [[Szynaka Meble sp. z o.o.]]. |
<br/> | <br/> | ||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| Linia 67: | Linia 80: | ||
*[[lkwim:Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009|Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009]] | *[[lkwim:Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009|Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009]] | ||
*Amatorski chór mieszany [[lkwim:Appasjonata|"Appasjonata"]], założony w 2000 roku | *Amatorski chór mieszany [[lkwim:Appasjonata|"Appasjonata"]], założony w 2000 roku | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Organizacje i stowarzyszenia== | ==Organizacje i stowarzyszenia== | ||
*[[Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w Lubawie|Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych]] | *[[Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych w Lubawie|Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych]] | ||
*[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]] | *[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]] | ||
*[[Świetlica Środowiskowa Caritas w Lubawie|Świetlica Środowiskowa Caritas]] | *[[Świetlica Środowiskowa Caritas w Lubawie|Świetlica Środowiskowa Caritas]] | ||
| − | |||
==Religia== | ==Religia== | ||
*[[Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia w Lubawie|Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia]] | *[[Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia w Lubawie|Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia]] | ||
*[[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela i Michała Archanioła w Lubawie|Parafia Rzymsko-Katolicka św. Jana i Michała Archanioła]] | *[[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela i Michała Archanioła w Lubawie|Parafia Rzymsko-Katolicka św. Jana i Michała Archanioła]] | ||
*[[Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny w Lubawie|Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny]] | *[[Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny w Lubawie|Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Tiedemann | + | *[[Tiedemann Giese]] (1480-1550) – biskup warmiński, wybitny uczony; rezydował w Lubawie, gdzie zasłynął jako mecenas sztuki; Gise przyjaźnił się z [[lkwim: Mikołaj Kopernik|Mikołajem Kopernikem]], który odwiedził go w Lubawie w latach 1533, 1538, 1539 |
| − | *[[Brunon Bem]] (1898-1956) | + | *[[Brunon Bem]] (1898-1956) – polski działacz plebiscytowy, nauczyciel, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego |
| − | *[[Alfons Barczewski]] (1910-1971) | + | *[[Alfons Barczewski]] (1910-1971) – działacz kulturalno-oświatowy, adwokat, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego |
| − | *[[Jacek Fafiński]] (ur. 1970) | + | *[[Jacek Fafiński]] (ur. 1970) – urodzony w Lubawie zapaśnik stylu klasycznego, zdobywca srebrnego medalu olimpijskiego |
| − | *[[Marian Truszczyński]] (ur. 1929) | + | *[[Marian Truszczyński]] (ur. 1929) – urodzony w Lubawie lekarz weterynarii, członek Prezydium Polskiej Akademii Nauk |
| − | *[[Teofil Ruczyński]] (1896-1979) | + | *[[lkwim:Teofil Ruczyński|Teofil Ruczyński]] (1896-1979) – działacz polonijny, poeta, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego |
| − | *[[Grzegorz Gwiazdowski]](ur.1974) | + | *[[Grzegorz Gwiazdowski]](ur.1974) – urodzony w Lubawie kolarz szosowy, reprezentant Polski |
| − | *[[Janusz Pasierb]] (1929-1993) | + | *[[lkwim:Janusz Stanisław Pasierb|Janusz Pasierb]] (1929-1993) – urodzony w Lubawie duchowny katolicki, poeta, historyk i historyk sztuki |
| − | *[[Walenty Żebrowski]] (zm. 1765) | + | *[[Walenty Żebrowski]] (zm. 1765) – urodzony w Lubawie malarza, polichromista, bernardyn |
| − | |||
==Sport== | ==Sport== | ||
*[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]] | *[[Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu]] | ||
| − | * | + | *MLKS "Motor" |
*[[Ośrodek Sportu i Rekreacji w Lubawie|Ośrodek Sportu i Rekreacji]] | *[[Ośrodek Sportu i Rekreacji w Lubawie|Ośrodek Sportu i Rekreacji]] | ||
| − | * | + | *[[LUKS Copernicus Lubawa]] |
| − | |||
| − | |||
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
*[[Gimnazjum im. Biskupów Chełmińskich w Lubawie |Gimnazjum]] | *[[Gimnazjum im. Biskupów Chełmińskich w Lubawie |Gimnazjum]] | ||
| Linia 106: | Linia 109: | ||
*[[Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Lubawie|Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika]] | *[[Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Lubawie|Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika]] | ||
*[[Zespół Szkół w Lubawie|Zespół Szkół]] | *[[Zespół Szkół w Lubawie|Zespół Szkół]] | ||
| − | *[[ | + | *[[Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego w Lubawie|Zespół Szkół - Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego]] |
| − | |||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
*[[Rezerwat Jezioro Francuskie|Rezerwat przyrody Jezioro Francuskie]], położony w odległości 23 km na północny wschód od Lubawy | *[[Rezerwat Jezioro Francuskie|Rezerwat przyrody Jezioro Francuskie]], położony w odległości 23 km na północny wschód od Lubawy | ||
*trasa rowerowa o długości 37 km – przebieg trasy: Lubawa – [[Lipy]] – [[Napromek]] – [[Wygoda]] – [[Klonowo]] – [[Wygoda]] – [[Napromek]] – Lipy – Lubawa | *trasa rowerowa o długości 37 km – przebieg trasy: Lubawa – [[Lipy]] – [[Napromek]] – [[Wygoda]] – [[Klonowo]] – [[Wygoda]] – [[Napromek]] – Lipy – Lubawa | ||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | + | *[[lkwim:Kościół pw. św. Anny w Lubawie|Kościół pw. św. Anny]] wzniesiony w pierwwszej połowie XIV wieku | |
| − | *[[lkwim:Kościół pw. św. Anny w Lubawie|Kościół pw. św. Anny]] wzniesiony w | ||
*[[lkwim:Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie|Kościół pw. św. Jana Chrzciciela]] wybudowany na początku XVII wieku | *[[lkwim:Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie|Kościół pw. św. Jana Chrzciciela]] wybudowany na początku XVII wieku | ||
*Pozostałości murów obronnych z XIV-XVI wieku | *Pozostałości murów obronnych z XIV-XVI wieku | ||
| Linia 124: | Linia 123: | ||
*Zabudowania mieszkalne z XIX oraz z przełomu XIX i XX wieku | *Zabudowania mieszkalne z XIX oraz z przełomu XIX i XX wieku | ||
*Stary cmentarz żydowski założony w XVIII wieku; do czasów współczesnych zachowało się relikty ośmiu kamiennych nagrobków | *Stary cmentarz żydowski założony w XVIII wieku; do czasów współczesnych zachowało się relikty ośmiu kamiennych nagrobków | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ==Multimedia== | ||
| + | {{#ev:youtube|X1HeRelptEQ|500|left|Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]}} | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | <references> | + | <references/> |
| − | <br/> | + | == Bibliografia == |
| − | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2010-2011.<br/> | |
| − | + | Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, ''Iława i okolice'', Poznań 1971.<br/> | |
| + | Knercer Wiktor, ''Cmentarze żydowskie na terenie województwa olsztyńskiego. Historia, stan obecny'', [w:] ''Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce'', red. Jan Andrzej Choroszy i in., t. II, Wrocław 1995.<br/> | ||
| + | Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku'', Iława 2006. | ||
| + | Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura'', Iława 2008.<br/> | ||
| + | Niesiobędzki Wiesław, ''Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy'', Iława 2003. | ||
| + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. <br/> | ||
| + | [http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf| Ludność. Stan i struktura] [24.11.2014]<br/> | ||
| + | [http://lubawa.pl lubawa.pl] [24.11.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.moklubawa.pl/ Miejski Ośrodek Kultury w Lubawie] [24.11.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.lubawa.bil-wm.pl Baza Informacji Lokalnej] [24.11.2014]<br/> | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Miasta]] [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: Lubawa]] [[Kategoria: 1201-1300]] |
Aktualna wersja na dzień 17:57, 24 lip 2024
| Lubawa | |||||
| | |||||
| |||||
![Lubawa. Centrum miasta.Fot. Hiuppo. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]](/index.php/Plik:Lubawa._Centrum_miasta.jpg) Lubawa. Centrum miasta.
Fot. Hiuppo. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014] | |||||
| Państwo |  Polska
| ||||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||||
| Powiat | iławski | ||||
| Gmina | Lubawa | ||||
| Liczba ludności (2012) | 10 633 | ||||
| Kod pocztowy | 14 - 260 | ||||
| Tablice rejestracyjne | NIL | ||||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Lubawa | |||||
| Położenie na mapie Polski  Lubawa | |||||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||||
Lubawa (niem. Löbau in Westpreußen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą gminy.
Miejscowość w 2012 roku liczyła 10 633 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Maciej Radtke [1].
Zabytkowy dom na ul. Krupnera w Lubawie. Fot. Piotr Marynowski. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Lubawie. Fot. Rimantas Lazdynas. Źródło: Commons Wikimedia [10.12.2014]
Kościół pw. św. Anny w Lubawie. Fot. Marcin N. Źródło: Commons Wikimedia [dostęp: 10.12.2014]
Spis treści
Położenie
Lubawa położona jest w odległości 16 km od Nowego Miasta Lubawskiego i 18 km od Iławy. Przez miasto przepływa rzeka Sandela.
Historycznie miasto znajduje się na ziemi lubawskiej, stanowiącej część ziemi chełmińskiej. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Lubawa położona jest na Garbie Lubawskim[2].
Dzieje miejscowości
Nazwa miasta wywodzi się najprawdopodobniej od imienia jednego z pruskich władców grodu; być może nawiązuje do imienia Lubwe.
Lubawa została założona na obszarze osadnictwa pruskiego (plemię Sasinów), przez który przebiegały dwa szlaki handlowe: jeden prowadzący nad Bałtyk, a drugi przez Wołyń nad Morze Czarne. Pierwsza zachowana wzmianka o istniejącym na tym terenie grodzie pruskim pochodzi z 1216 roku. Obszary te określone zostały w bulli papieża Innocentego III mianem Ziemi Lubawskiej. Granice tego terenu powiększały się wraz z postępującym rozwojem akcji chrystianizacyjnej.
Lubawa zaczęła pełnić funkcję siedziby biskupiej, co bezpośrednio wpłynęło na rozwój osady oraz jej rozbudowę. Uzyskała wówczas status osady miejskiej. Jednak w latach 20. XIII wieku doszło do zajęcia miasta przez Prusów. Działania odwetowe, zarówno ze strony biskupa, jak i Prusów ciągnęły się przez kolejne lata, powstrzymując rozwój Lubawy. W 1239 roku Lubawa została objęta opieką administracyjną zakonu krzyżackiego. Jednak od 1257 roku ponownie podlegała kolejnym biskupom. Nowa fala konfliktów z Prusami doprowadziła do spustoszenia Lubawy i okolic. W związku z tym w roku 1269 roku biskupstwo podjęło decyzję o ponownym wystawieniu lokacji dla ośrodka.
W XIV stuleciu Lubawa stała się siedzibą i centrum administracyjnym klucza biskupich dóbr lubawskich. Obszar dóbr zasiedlali polscy osadnicy przybywający z ziemi chełmińskiej. W tym samym okresie doszło do przeobrażeń w lubawskich organach samorządowych. Miejsce dotychczasowego sołtysa zajął burmistrz i wspierający go radni miejscy. W 1260 roku w Lubawie istniał już zamek, a w XIV wieku wzniesiono ceglano-granitowe mury otaczające miasto. Do Lubawy prowadziły trzy miejskie bramy: Bratiańska, Polska oraz Iławska. Od 1301 przez kolejne sto lat trwała budowa murowanego zamku, siedziby biskupów w Lubawie. Za sprawą roli jaką odgrywała, Lubawa stała się centrum lokalnego życia gospodarczego, administracyjnego, handlowego i kulturalnego. Miasto stało się konkurencją dla krzyżackich ośrodków. Zaniepokojony Zakon podjął kroki zmierzające do ograniczenia monopolu Lubawy. Efektem tych działań stało się założenie Nowego Miasta Lubawskiego (1325).
Lubawa w 1440 roku przystąpiła do Związku Pruskiego. Wzięła udział w wojnie trzynastoletniej z Zakonem. Od 1466 do 1772 roku znajdowała się w granicach państwa polskiego. Epidemia dżumy, która nawiedziła Lubawę na początku XVIII wieku, oraz przerwanie kontaktów handlowych z Polską po rozbiorach doprowadziło do zapaści gospodarczej i spadku znaczenia miasta. W Lubawie ulokowany został pruski garnizon, a do dawnego klucza dóbr lubawskich zaczęli napływać niemieccy osadnicy. Regres gospodarczy miasta pogłębiło stacjonowanie w 1807 wojsk francuskich - 40-tysięcznego korpusu. Pobyt wojska, nakładane kontrybucje i samowola francuskich żołnierzy wyniszczyły Lubawę.
W 1818 roku miasto stało się siedzibą władz powiatowych, co sprawiło, że Lubawa zaczęła powoli odzyskiwać pozycję lokalnego centrum rzemieślniczo-handlowego. W roku 1844 uruchomiona została polska drukarnia, a cztery lata później ukazał się pierwszy numer gazety Lokalblatt. W 1865 roku powstało miejscowe Towarzystwo Rolnicze, a pięć lat później Spółka Pożyczkowa - Bank Ludowy. W 1887 roku rozpoczęło działalność polskie towarzystwo społeczno-kulturalne "Wiara". W 1892 roku powstał Związek Kupców. W 1896 roku w Lubawie założono gniazdo "Sokoła".
W 1911 roku księgarz Bolesław Szczuka założył pierwszą polską księgarnię w mieście. Ogromną rolę w życiu społecznym i narodowym odegrało powołane do życia w 1874 roku seminarium nauczycielskie, którego absolwentami byli liczni działacze polscy.
W drugiej połowie XVIII wieku w mieście wybudowano synagogę, która uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W tym samym stuleciu otwarto kirkut (stary cmentarz) na Wzgórzu Fijewskim. Nekropolia została zdewastowana w latach 1939-1945. Do czasów obecnych zachowało się osiem nagrobków. Nowy cmentarz, po którym nie pozostał już żaden ślad, otwarto w roku 1860 przy drodze prowadzącej do wsi Dąbrówko. Ostatni pochówek miał miejsce w 1939 roku. W czasie wojny wszystkie nagrobki zostały zniszczone, a teren kirkutu zaorano.
Zakończenie I wojny światowej doprowadziło do ogromnych zmian; na mocy postanowień traktatu wersalskiego Lubawa wraz z powiatem została przyłączona do Polski. W okresie przedplebiscytowym z inicjatywy polskich działaczy powołany został Obywatelski Komitet Plebiscytowy. Na czele akcji polskiej w Lubawie stali dr Teofil Rzepnikowski i Stanisław Wolski. Organem prasowym polskiego ruchu był "Głos Lubawski". Miejscowi działacze wszystkim możliwymi środkami starali się wspierać agitację na rzecz wygranej Polski w głosowaniu.
W 1920 roku Lubawę odwiedził gen. Józef Haller. W 1921 roku do miasta przybył sam marszałek Józef Piłsudski. W latach 30. pojawiła się również kolejna ważna postać polskiego życia politycznego w okresie międzywojennym, inspektor Edward Rydz-Śmigły. Okres II wojny światowej był czasem eksterminacji ludności polskiej i żydowskiej, zacierania wszelkich śladów wielowiekowej kulturalnej i społecznej spuścizny. 21 stycznia 1945 roku do Lubawy wkroczyły wojska II Frontu Białoruskiego, które doprowadziły do katastrofalnych zniszczeń. Miasto utraciło niemalże 80% wszystkich budynków mieszkalnych.
W latach 1977-1989 w mieście działał Komitet Miejsko-Gminny PZPR.
W Lubawie działa obecnie Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Pomocy Społecznej, 4 apteki, gabinety dentystyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne gabinety specjalistyczne, gabinety weterynaryjne, Miejski Ośrodek Zdrowia. Gmina Lubawa należy do Ekologicznego Związku Gmin "Działdowszczyzna", Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko", zrzeszenia LGD "Ziemia Lubawska".
Gospodarka
W mieście działają lokale gastronomiczne, sklepy spożywcze, przemysłowe, odzieżowe i wielobranżowe, hurtownie, serwisy komputerowe, auto-serwisy, zakłady cukierniczo-piekarnicze, biura księgowości, firmy meblowe, budowlane, ferma drobiu, bank, Cech Rzemiosł Różnych, Lubawska Spółdzielnia Usług Rolniczych, przedsiębiorstwa wielobranżowe, przedsiębiorstwo Szynaka Meble sp. z o.o..
Kultura
- Miejska Biblioteka Publiczna im. Teofila Ruczyńskiego
- Miejski Ośrodek Kultury
- Kino "POKÓJ"
- Wojewódzki Plener Plastyki Nieprofesjonalnej Lubawa ’87
- Punk Rock Reggae Festival – Lubawa 2010
- Punk Rock Reggae Festival – Lubawa 2011
- Dni Lubawy 2010
- Festiwal Piosenki Innej w Lubawie 2008
- Festiwal Piosenki Innej w Lubawie - 2009
- Amatorski chór mieszany "Appasjonata", założony w 2000 roku
Organizacje i stowarzyszenia
- Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
- Lubawski Ludowy Klub Kick-Boxingu
- Świetlica Środowiskowa Caritas
Religia
- Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia
- Parafia Rzymsko-Katolicka św. Jana i Michała Archanioła
- Parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Anny
Ludzie związani z miejscowością
- Tiedemann Giese (1480-1550) – biskup warmiński, wybitny uczony; rezydował w Lubawie, gdzie zasłynął jako mecenas sztuki; Gise przyjaźnił się z Mikołajem Kopernikem, który odwiedził go w Lubawie w latach 1533, 1538, 1539
- Brunon Bem (1898-1956) – polski działacz plebiscytowy, nauczyciel, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
- Alfons Barczewski (1910-1971) – działacz kulturalno-oświatowy, adwokat, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
- Jacek Fafiński (ur. 1970) – urodzony w Lubawie zapaśnik stylu klasycznego, zdobywca srebrnego medalu olimpijskiego
- Marian Truszczyński (ur. 1929) – urodzony w Lubawie lekarz weterynarii, członek Prezydium Polskiej Akademii Nauk
- Teofil Ruczyński (1896-1979) – działacz polonijny, poeta, absolwent lubawskiego seminarium nauczycielskiego
- Grzegorz Gwiazdowski(ur.1974) – urodzony w Lubawie kolarz szosowy, reprezentant Polski
- Janusz Pasierb (1929-1993) – urodzony w Lubawie duchowny katolicki, poeta, historyk i historyk sztuki
- Walenty Żebrowski (zm. 1765) – urodzony w Lubawie malarza, polichromista, bernardyn
Sport
Edukacja
- Gimnazjum
- Przedszkole Miejskie
- Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika
- Zespół Szkół
- Zespół Szkół - Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego
Turystyka
- Rezerwat przyrody Jezioro Francuskie, położony w odległości 23 km na północny wschód od Lubawy
- trasa rowerowa o długości 37 km – przebieg trasy: Lubawa – Lipy – Napromek – Wygoda – Klonowo – Wygoda – Napromek – Lipy – Lubawa
Zabytki
- Kościół pw. św. Anny wzniesiony w pierwwszej połowie XIV wieku
- Kościół pw. św. Jana Chrzciciela wybudowany na początku XVII wieku
- Pozostałości murów obronnych z XIV-XVI wieku
- Ruiny zamku wzniesionego w wieku XIV
- Układ przestrzenny starego miasta z XIII wieku
- Zespół klasztorny bernardynów z XIV wieku, rozbudowanego w XVII-XVIII stuleciu
- Zespół szpitala miejskiego (szpital, kaplica, klasztor) pw. św. Jerzego z 2. połowy XIX wieku
- Zabudowania mieszkalne z XIX oraz z przełomu XIX i XX wieku
- Stary cmentarz żydowski założony w XVIII wieku; do czasów współczesnych zachowało się relikty ośmiu kamiennych nagrobków
Multimedia
Przypisy
- ↑ [1] [06.12.2104].
- ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r.
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, Iława i okolice, Poznań 1971.
Knercer Wiktor, Cmentarze żydowskie na terenie województwa olsztyńskiego. Historia, stan obecny, [w:] Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, red. Jan Andrzej Choroszy i in., t. II, Wrocław 1995.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Iława 2006.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Iława 2008.
Niesiobędzki Wiesław, Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy, Iława 2003.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Ludność. Stan i struktura [24.11.2014]
lubawa.pl [24.11.2014]
Miejski Ośrodek Kultury w Lubawie [24.11.2014]
Baza Informacji Lokalnej [24.11.2014]
