Ryn: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Ludzie związani z Rynem) |
|||
| (Nie pokazano 30 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | '''Ryn''' (niem. ''Rhein'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat giżycki|powiecie giżyckim]] | + | {{Wieś infobox |
| − | + | |nazwa = Ryn | |
| + | |herb wsi =ryng.jpg | ||
| + | |flaga wsi = | ||
| + | |herb artykuł = | ||
| + | |dopełniacz wsi = Rynu | ||
| + | |zdjęcie = | ||
| + | |opis zdjęcia = | ||
| + | |rodzaj miejscowości = | ||
| + | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| + | |powiat = giżycki | ||
| + | |gmina = Ryn | ||
| + | |miejscowość podstawowa = | ||
| + | |sołectwo = | ||
| + | |wysokość = | ||
| + | |liczba ludności = 2974 | ||
| + | |rok = 2012 | ||
| + | |strefa numeracyjna =(+48) 87 | ||
| + | |kod pocztowy =11-520 | ||
| + | |tablice rejestracyjne = | ||
| + | |SIMC = | ||
| + | |mapa wsi = | ||
| + | |kod mapy = PL-WN | ||
| + | |stopniN = 53 |minutN = 56 |sekundN = 39 | ||
| + | |stopniE = 21 |minutE = 30 |sekundE = 54 | ||
| + | |commons = | ||
| + | |wikipodróże = | ||
| + | |wikisłownik = | ||
| + | |www = | ||
| + | }} | ||
| + | '''Ryn''' (niem. ''Rhein'') – miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat giżycki|powiecie giżyckim]], siedziba [[Ryn (gmina miejsko-wiejska)|gminy miejsko-wiejskiej]]. W 2012 miasto liczyło niespełna trzy tysiące mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 mandat burmistrza uzyskał Jarosław Filipek.<ref>https://www.portalsamorzadowy.pl/wybory-2018/miasto/ryn,2018.html</ref> | ||
==Położenie== | ==Położenie== | ||
| − | + | Ryn leży w zachodniej części województwa, nad jeziorami [[Jezioro Ołów|Ołów]] i [[Jezioro Ryńskie|Ryńskim]]. Od stolicy województwa, [[Olsztyn|Olsztyna]], dzieli go odległość (w linii prostej) 72 km. Do [[Giżycko|Giżycka]] jest 19 km. | |
| − | Ryn leży w zachodniej części województwa, nad jeziorami Ołów i Ryńskim. | + | [[Image:zryn.jpg|thumb|right|290px|Zamek w Rynie.<br>Fot. Mirosław Garniec]] |
| − | + | [[Image:plik"wiatrak ryn.jpg|thumb|right|290px|Wiatrak w Rynie.<br> Fot. Mieczysław Kalski]] | |
==Dzieje== | ==Dzieje== | ||
| + | Do XIII wieku tereny okoliczne dzisiejszego Rynu zamieszkiwali [[Galindowie]], później wyparci przez [[zakon krzyżacki|Krzyżaków]]. Przez dłuższy czas ziemia pozostawała wyludniona, dopiero z roku 1377 (''Kronika'' [[Wigand z Marburga|Wiganda z Marburga]]) pochodzą informacje o zbudowanym zamku krzyżackim (chociaż badania archeologiczne wskazują, że budowla warowna mogła powstać nawet sto lat wcześniej). Rozwijano jednocześnie podzamcze. W 1393 Ryn stał się siedziba komturii, pierwszym komturem został [[Friedrich von Wallenrode]]. [[lkwim: Zamek w Rynie|Zamek ryński]] pełnił rolę administracyjno-gospodarczą, dostarczano zwierzynę łowną, ryby, miód; wykorzystując położenie między jeziorami, zbudowano pod zamkiem 170-metrowy murowany kanał, który dzięki zachowanej różnicy poziomu wody zapewniał napęd zamkowego młyna. | ||
| − | + | W XV wieku Ryn był wielokrotnie obiektem działań wojennych. W 1422 roku komturstwo zdegradowano do rangi prokuratorii. W połowie stulecia Ryn zajęli rycerze [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]], likwidując krzyżacką załogę zamku. Wkrótce zakon zamek odzyskał i posiadanie to potwierdził na mocy II pokoju toruńskiego. W 1468 lub 1477 roku ponownie uczyniono z Rynu komturię; stan taki pozostał do sekularyzacji. Od 1525 roku ustanowiono w Rynie starostwo Prus Książęcych. | |
| − | |||
| − | W XV wieku Ryn był wielokrotnie obiektem działań wojennych. W 1422 komturstwo zdegradowano do rangi prokuratorii. W połowie stulecia Ryn zajęli rycerze Związku Pruskiego, likwidując krzyżacką załogę zamku. Wkrótce | ||
| − | Pod koniec XV wieku podzamcze zyskało przywilej osady targowej, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju. Jednocześnie podjęto intensywniejszą akcję osiedleńczą, sprowadzając głównie Mazowszan. Rozwój zatrzymały w XVII wieku najpierw najazd Tatarów, a potem wielkie epidemie. Mimo tych wydarzeń w 1723 król pruski | + | Pod koniec XV wieku podzamcze zyskało przywilej osady targowej, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju. Jednocześnie podjęto intensywniejszą akcję osiedleńczą, sprowadzając głównie Mazowszan. Rozwój zatrzymały w XVII wieku najpierw [[Najazd Tatarów na Prusy|najazd Tatarów]], a potem wielkie epidemie. Mimo tych wydarzeń w 1723 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał Rynowi prawa miejskie, oferując nowym osadnikom korzystne warunki zamieszkania. Podupadły zamek przekształcono w więzienie. |
| − | Pozostając przez stulecia miejscowością o charakterze polskim, choć ewangelickim, Ryn ulegał stopniowej germanizacji od początku XIX wieku. Zjawisko to, połączone z lojalnym stosunkiem Mazurów do państwa pruskiego, | + | Pozostając przez stulecia miejscowością o charakterze polskim, choć ewangelickim, Ryn ulegał stopniowej germanizacji od początku XIX wieku. Zjawisko to, połączone z lojalnym stosunkiem [[Mazurzy|Mazurów]] do państwa pruskiego, sprawiło, że w [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|plebiscycie w 1920 roku]] za Polską nie padł ani jeden głos. |
| − | W okresie międzywojennym Ryn, dysponujący od 1902 połączeniami kolejowymi, liczył około 2 tysięcy mieszkańców i miał charakter miejscowości uzdrowiskowej. W okresie wojennym w więzieniu na zamku przetrzymywano polskich robotników przymusowych oraz przeciwników reżimu hitlerowskiego. W wyniku działań wojennych zniszczony został XVII-wieczny kościół, którego pozostałości wyburzono w latach 70. XX wieku. W 1945 władzę przejęła administracja polska, wznowiono naukę w szkole, uruchomiono kursy repolonizacyjne dla Mazurów, utworzono m.in. pocztę, nadleśnictwo, ośrodek zdrowia, bibliotekę. | + | W okresie międzywojennym Ryn, dysponujący od 1902 połączeniami kolejowymi, liczył około 2 tysięcy mieszkańców i miał charakter miejscowości uzdrowiskowej. W okresie wojennym w więzieniu na zamku przetrzymywano polskich robotników przymusowych oraz przeciwników reżimu hitlerowskiego. W wyniku działań wojennych zniszczony został XVII-wieczny kościół, którego pozostałości wyburzono w latach 70. XX wieku. W 1945 roku władzę przejęła administracja polska, wznowiono naukę w szkole, uruchomiono kursy repolonizacyjne dla Mazurów, utworzono m.in. pocztę, nadleśnictwo, ośrodek zdrowia, bibliotekę. |
==Zabytki== | ==Zabytki== | ||
| − | |||
Najcenniejszymi zabytkami w Rynie są: | Najcenniejszymi zabytkami w Rynie są: | ||
| − | * zamek z XIV wieku, obecnie hotel | + | * [[lkwim: Zamek w Rynie|zamek]] z XIV wieku, obecnie hotel |
| − | * wiatrak holenderski z | + | * wiatrak holenderski z drugiej połowy XIX wieku |
| − | * cmentarz poniemiecki z przełomu XVIII i XIX wieku | + | * cmentarz poniemiecki z przełomu XVIII i XIX wieku |
| − | * XIX-wieczna wieża ciśnień | + | * XIX-wieczna wieża ciśnień |
| − | * kaplica ewangelicka z XIX wieku | + | * kaplica ewangelicka z XIX wieku |
| − | |||
==Transport== | ==Transport== | ||
| − | + | Ryn znajduje się na trasie drogi krajowej nr 59 ([[Giżycko]] - [[Rozogi (gmina Rozogi)|Rozogi]]) oraz drogi wojewódzkiej nr 642 ([[Sterławki Wielkie]] - [[Woźnice]]). | |
| − | Ryn znajduje się na trasie drogi krajowej nr 59 ([[Giżycko]]-Rozogi) oraz drogi wojewódzkiej nr 642 (Sterławki Wielkie-Woźnice). | ||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | |||
Do najważniejszych instytucji kultury w Rynie należą: | Do najważniejszych instytucji kultury w Rynie należą: | ||
* Ryńskie Centrum Kultury: | * Ryńskie Centrum Kultury: | ||
| − | * "Galeria pod Imbrykiem" z Ryńskimi Zbiorami Muzealnymi, głównie etnograficznymi ze spuścizny Muzeum Regionalnego w Rynie | + | * "Galeria pod Imbrykiem" z Ryńskimi Zbiorami Muzealnymi, głównie etnograficznymi ze spuścizny Muzeum Regionalnego w Rynie |
| − | * galeria sztuki "Galeria z Latarnią" | + | * galeria sztuki "Galeria z Latarnią" |
| − | * Punkt Informacji Turystycznej | + | * Punkt Informacji Turystycznej |
| − | * Biblioteka Publiczna | + | * Biblioteka Publiczna |
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
| − | + | *[[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rynie]]: Przedszkole Samorządowe w Rynie, [[Szkoła Podstawowa im. Bojowników o Polskość Warmii i Mazur w Rynie]] oraz [[Publiczne Gimnazjum im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Rynie]] | |
| − | |||
==Religia== | ==Religia== | ||
| − | + | * [[Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Rynie| parafia katolicka Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny]] prowadzona przez księży pallotynów | |
| − | + | * [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Rynie|parafia ewangelicko-augsburska]] | |
| − | |||
| − | * parafia ewangelicko-augsburska | ||
* zbór Świadków Jehowy. | * zbór Świadków Jehowy. | ||
| − | |||
==Współpraca z innymi miastami== | ==Współpraca z innymi miastami== | ||
| − | |||
Ryn ma podpisane umowy o współpracy partnerskiej z litewskim Jurborkiem i niemieckim Amt Neuhaus. | Ryn ma podpisane umowy o współpracy partnerskiej z litewskim Jurborkiem i niemieckim Amt Neuhaus. | ||
==Ludzie związani z Rynem== | ==Ludzie związani z Rynem== | ||
| + | *[[lkwim:Albin Nowicki|Albin Nowicki]] (1891-1972) - nauczyciel, polityk, działacz społeczno-oświatowy, regionalista i kronikarz | ||
| + | *[[lkwim: Robert Littek|Robert Littek]] - rzeźbiarz amator związany z Rynem | ||
| + | *[[Jan Behnke]], urodzony w Rynie, pastor ewangelicki, wydawca i tłumacz pieśni religijnych. | ||
| + | Pod koniec XVII w. parafia w Rynie podlegała [[Jerzy Teschner|Jerzemu Teschnerowi]], kanonikowi kapituły dobromiejskiej. | ||
| − | + | ==Multimedia== | |
| − | + | {{#ev:youtube|jdLDAb2vFVE|500|left|}} | |
| + | |||
| + | ==Przypisy== | ||
| + | <references/> | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', pod redakcją Waldemara Mierzwy, Dąbrowno 2008.<br> | |
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Ryn pl.wikipedia.org, Ryn] [05.01.2015]<br> | |
| − | + | [http://www.miastoryn.pl/ miastoryn.pl] [05.01.2015]<br> | |
| − | + | [http://www.pallotyni.ryn.pl/ parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Rynie] [05.01.2015]<br> | |
| − | + | [http://www.fotoryn.com/parafia/ parafia ewangelicko-augsburska w Rynie] [05.01.2015]<br> | |
| − | + | [http://www.biblioteka.ryn.pl/ Biblioteka Publiczna w Rynie] [05.01.2015]<br> | |
| − | [[Kategoria:Miejscowość]] | + | [[Kategoria:Miejscowość]] [[Kategoria: Miasta]] [[Kategoria:Ryn (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: 1301-1400]] |
[[Kategoria:Powiat giżycki]] | [[Kategoria:Powiat giżycki]] | ||
Aktualna wersja na dzień 11:41, 1 mar 2021
| Ryn | |||
| | |||
| |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | giżycki | ||
| Gmina | Ryn | ||
| Liczba ludności (2012) | 2974 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||
| Kod pocztowy | 11-520 | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Ryn | |||
| Położenie na mapie Polski  Ryn | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Ryn (niem. Rhein) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. W 2012 miasto liczyło niespełna trzy tysiące mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 mandat burmistrza uzyskał Jarosław Filipek.[1]
Spis treści
Położenie
Ryn leży w zachodniej części województwa, nad jeziorami Ołów i Ryńskim. Od stolicy województwa, Olsztyna, dzieli go odległość (w linii prostej) 72 km. Do Giżycka jest 19 km.
Dzieje
Do XIII wieku tereny okoliczne dzisiejszego Rynu zamieszkiwali Galindowie, później wyparci przez Krzyżaków. Przez dłuższy czas ziemia pozostawała wyludniona, dopiero z roku 1377 (Kronika Wiganda z Marburga) pochodzą informacje o zbudowanym zamku krzyżackim (chociaż badania archeologiczne wskazują, że budowla warowna mogła powstać nawet sto lat wcześniej). Rozwijano jednocześnie podzamcze. W 1393 Ryn stał się siedziba komturii, pierwszym komturem został Friedrich von Wallenrode. Zamek ryński pełnił rolę administracyjno-gospodarczą, dostarczano zwierzynę łowną, ryby, miód; wykorzystując położenie między jeziorami, zbudowano pod zamkiem 170-metrowy murowany kanał, który dzięki zachowanej różnicy poziomu wody zapewniał napęd zamkowego młyna.
W XV wieku Ryn był wielokrotnie obiektem działań wojennych. W 1422 roku komturstwo zdegradowano do rangi prokuratorii. W połowie stulecia Ryn zajęli rycerze Związku Pruskiego, likwidując krzyżacką załogę zamku. Wkrótce zakon zamek odzyskał i posiadanie to potwierdził na mocy II pokoju toruńskiego. W 1468 lub 1477 roku ponownie uczyniono z Rynu komturię; stan taki pozostał do sekularyzacji. Od 1525 roku ustanowiono w Rynie starostwo Prus Książęcych.
Pod koniec XV wieku podzamcze zyskało przywilej osady targowej, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju. Jednocześnie podjęto intensywniejszą akcję osiedleńczą, sprowadzając głównie Mazowszan. Rozwój zatrzymały w XVII wieku najpierw najazd Tatarów, a potem wielkie epidemie. Mimo tych wydarzeń w 1723 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał Rynowi prawa miejskie, oferując nowym osadnikom korzystne warunki zamieszkania. Podupadły zamek przekształcono w więzienie.
Pozostając przez stulecia miejscowością o charakterze polskim, choć ewangelickim, Ryn ulegał stopniowej germanizacji od początku XIX wieku. Zjawisko to, połączone z lojalnym stosunkiem Mazurów do państwa pruskiego, sprawiło, że w plebiscycie w 1920 roku za Polską nie padł ani jeden głos.
W okresie międzywojennym Ryn, dysponujący od 1902 połączeniami kolejowymi, liczył około 2 tysięcy mieszkańców i miał charakter miejscowości uzdrowiskowej. W okresie wojennym w więzieniu na zamku przetrzymywano polskich robotników przymusowych oraz przeciwników reżimu hitlerowskiego. W wyniku działań wojennych zniszczony został XVII-wieczny kościół, którego pozostałości wyburzono w latach 70. XX wieku. W 1945 roku władzę przejęła administracja polska, wznowiono naukę w szkole, uruchomiono kursy repolonizacyjne dla Mazurów, utworzono m.in. pocztę, nadleśnictwo, ośrodek zdrowia, bibliotekę.
Zabytki
Najcenniejszymi zabytkami w Rynie są:
- zamek z XIV wieku, obecnie hotel
- wiatrak holenderski z drugiej połowy XIX wieku
- cmentarz poniemiecki z przełomu XVIII i XIX wieku
- XIX-wieczna wieża ciśnień
- kaplica ewangelicka z XIX wieku
Transport
Ryn znajduje się na trasie drogi krajowej nr 59 (Giżycko - Rozogi) oraz drogi wojewódzkiej nr 642 (Sterławki Wielkie - Woźnice).
Kultura
Do najważniejszych instytucji kultury w Rynie należą:
- Ryńskie Centrum Kultury:
- "Galeria pod Imbrykiem" z Ryńskimi Zbiorami Muzealnymi, głównie etnograficznymi ze spuścizny Muzeum Regionalnego w Rynie
- galeria sztuki "Galeria z Latarnią"
- Punkt Informacji Turystycznej
- Biblioteka Publiczna
Edukacja
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rynie: Przedszkole Samorządowe w Rynie, Szkoła Podstawowa im. Bojowników o Polskość Warmii i Mazur w Rynie oraz Publiczne Gimnazjum im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Rynie
Religia
- parafia katolicka Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny prowadzona przez księży pallotynów
- parafia ewangelicko-augsburska
- zbór Świadków Jehowy.
Współpraca z innymi miastami
Ryn ma podpisane umowy o współpracy partnerskiej z litewskim Jurborkiem i niemieckim Amt Neuhaus.
Ludzie związani z Rynem
- Albin Nowicki (1891-1972) - nauczyciel, polityk, działacz społeczno-oświatowy, regionalista i kronikarz
- Robert Littek - rzeźbiarz amator związany z Rynem
- Jan Behnke, urodzony w Rynie, pastor ewangelicki, wydawca i tłumacz pieśni religijnych.
Pod koniec XVII w. parafia w Rynie podlegała Jerzemu Teschnerowi, kanonikowi kapituły dobromiejskiej.
Multimedia
Przypisy
Bibliografia
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, pod redakcją Waldemara Mierzwy, Dąbrowno 2008.
pl.wikipedia.org, Ryn [05.01.2015]
miastoryn.pl [05.01.2015]
parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Rynie [05.01.2015]
parafia ewangelicko-augsburska w Rynie [05.01.2015]
Biblioteka Publiczna w Rynie [05.01.2015]
