Butryny

Butryny
Kościół w Butrynach. Fot.: © Mieczysław Wieliczko
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	402
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Butryny
Położenie na mapie Polski Butryny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Butryny (niem. Wutterienen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 402 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Urszula Raszkowska.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 17 km na południe od Olsztyna. Butryny leżą na południowym pograniczu historycznej Warmii.

Dzieje miejscowości

Wieś została lokowana przez kapitułę warmińską 3 listopada 1412 roku. Początkowo była zamieszkana wyłącznie przez ludność pruską, ale od schyłku XV stulecia zaczęli osiedlać się przybysze z Mazowsza. Pierwszy kościół został zbudowany prawdopodobnie około 1516 roku. Nie był okazały, w związku z czym w 1689 roku wzniesiono nową, zapewne większą świątynię. Budynek spłonął jednak w 1886 roku. Rok później na miejscu spalonej świątyni rozpoczęto budowę zachowanego do dziś kościoła neogotyckiego. W czasach świetności Warmii Butryny były znane jako miejsce uroczystego powitania każdego nowego biskupa wjeżdżającego od południa, w celu objęcia diecezji. Całe wydarzenie miało niezwykle uroczysty charakter. Parafię w Butrynach wizytował biskup Ignacy Krasicki, którego podpis widnieje na protokołach powizytacyjnych.

W okresie powstania styczniowego w Butrynach spotykamy się z różnymi przejawami solidarności z powstańcami. Propolskie i propowstańcze zachowania demonstrował miejscowy proboszcz Mikołaj Rochoń i wikary Jan Gross. W miejscowej gospodzie należącej do Jana Rafalskiego w 1863 roku czytano na głos polskie gazety. Przez miejscowość wiódł szlak przemytu broni dla polskich powstańców, którzy znaleźli tu również schronienie po klęsce powstania.

W 1883 roku w Butrynach założono polską bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych. Kilka lat później powstało Polsko–Katolickie Towarzystwo Ludowe. Przeciwko germanizacji występował otwarcie długoletni proboszcz Bernard Renkel, z pochodzenia Niemiec. Z ambony otwarcie krytykował miejscowego nauczyciela–germanizatora, a w 1901 roku zabronił nawet śpiewać organiście po niemiecku. Tę działalność kontynuował jego następca w latach 1904–1933 – ksiądz Wacław Osiński.

Przed wybuchem II wojny światowej w miejscowości działały 2 sklepy kolonialne, gospoda, sklep żelazny, dwie stacje benzynowe. Funkcjonował tartak, młyn z silnikiem parowym i spalinowym, punkt skupu zboża oraz sprzedaży materiałów opałowych. W 1905 roku we wsi powstała straż pożarna. W 1945 roku mieszkańcy ucierpieli w czasie przejścia frontu. Do czasów obecnych zachowały się samotne, rozproszone groby ofiar Armii Czerwonej. W latach 1946-1954 Butryny były wsią gminną.

Gospodarka

We wsi znajdują się dwa sklepy, przystanek autobusowy; na obrzeżach wsi Park Rozrywki Aktywnej ''Bartbo'' oraz gospodarstwo agroturystyczne.

Kultura

We wsi działa punkt biblioteczny Gminnej Biblioteki Publicznej w Purdzie, a także Galeria „Borowik”. Organizowane są tutaj imprezy towarzyszące, m.in. w ramach Międzynarodowych Olsztyńskich Dni Folkloru „Warmia”, a także Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie.

Edukacja

• Szkoła Podstawowa im. Franciszka Barcza w Butrynach

Religia

W Butrynach znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. św. Jakuba.

Zabytki

• neogotycki kościół; wewnątrz barokowy ołtarz główny i obraz z XVII w. przedstawiający św. Antoniego z Dzieciątkiem
• muzeum parafialne
• budynek dawnej szkoły
• zabytkowe chałupy warmińskie
• trzy kapliczki przydrożne
• dawny cmentarz parafialny

Turystyka

Działa tutaj Ośrodek Wczasowy „Gim”. Przez miejscowość przebiega niebieski szlak rowerowy o długości 27 km – przebieg trasy: Olsztyn – Stary Olsztyn – Linowo – Trękus – Kaborno – Nowa Wieś – Przykop – Butryny.

Ludzie związani z miejscowością

• Walenty Barczewski – ksiądz katolicki, działacz polski na Warmii, w latach 1883-1884 był wikarym parafii w Butrynach.
• Jadwiga Gnatowska (1917-?) – przedszkolanka polskich ochronek na Warmii, działaczka harcerska i kulturalno-oświatowa.
• Anna Hedrych-Sendrowska (1903-?) – wychowawczyni w przedszkolach polskich.
• Jan Niemirski – wychowany w Butrynach członek Polskiej Organizacji Wojskowej, działacz plebiscytowy, późniejszy prezydent Rzeszowa.
• Wacław Ksawery Osiński (1868–1945) – duchowny katolicki, działacz polonijny w Republice Weimarskiej i Rzeszy Niemieckiej, działacz narodowy na Warmii, proboszcz tutejszej parafii.
• Katarzyna Nowowiejska – urodzona w Butrynach matka kompozytora Feliksa Nowowiejskiego z domu Falk
• Jan Pietrzyk – (ur. 1956) – ksiądz, poeta, proboszcz parafii pw. św. Jakuba Starszego Apostoła w Butrynach.
• Jerzy Laskowski – (ur. 1959) – samorządowiec, wójt gminy Purda (2010-2014).

Bibliografia

Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
Strona Gminy Purda [03.07.2014]