Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię

Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię z siedzibą w Olsztynie
Nauczyciele szkół polskich na Warmii powołani przez Towarzystwo Szkolne. Źródło: Szkoła Podstawowa w Purdzie im. T. Pezały [30.03.2014]
Typ instytucji:	organizacja polska w Prusach Wschodnich
Powiat:	Warmia
Adres:	Olsztyn

Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię z siedzibą w Olsztynie – katolicka organizacja polska powstała w 1921 r. w Olsztynie. Działała do 1939 r. Pierwszym prezesem towarzystwa był ks. Karol Langwald.

Historia

11 listopada 1921 r. powołano w Olsztynie Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. Na czele Towarzystwa stanął ks Karol Langwald. 24 stycznia 1922 r. odbyło się pierwsze instruktażowe zebranie Towarzystwa, które poprowadził Jan Baczewski. Członkowie zobowiązali się do zbierania podpisów od rodziców pragnących posyłać swoje dzieci do polskiej szkoły.

Pomimo sprzeciwu władz niemieckich działacze nie ustawali w walce o język polski. W 1923 r. pod pretekstem kursu kroju i szycia zorganizowali w Olsztynie kurs języka polskiego. Przystąpili do akcji wysyłania dzieci na kolonie letnie do Polski. Podjęli również ponowne rozmowy z władzami rejencji olsztyńskiej w sprawie wprowadzenia nauczania języka polskiego do szkół publicznych w miejscowościach zamieszkałych w przeważającej mierze przez ludność polską. Towarzystwo przystąpiło jednocześnie do zbierania podpisów pod wnioskami o wprowadzenie języka polskiego w szkołach. Petycje kierowane do władz pruskich napotykały jednak na zdecydowany opór urzędników i pomimo kilkakrotnych zabiegów nie dawały żadnych rezultatów. Doprowadzały jednocześnie do ożywionych wystąpień antypolskich organizowanych przez organizacje niemieckie.

Jan Baczewski jako poseł do sejmu pruskiego nie ustępował w staraniach o szkoły polskie. W 1928 r. kierownikiem Towarzystwa został Edward Turowski, a następnie Jan Boenigk (1930 r.) i Paweł Jasiek (1931 r.).

31 grudnia 1928 r. roku Sejm Pruski wydał ordynację ws. uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej, która weszła w życie 21 lutego 1929 r. Od tej pory Towarzystwo zajęło się organizowaniem polskich szkół oraz walką o ich utrzymanie. Władze niemieckie przerwały działanie polskich szkół i polskich organizacji na Warmii 1 września 1939 r.

Cele i zadania instytucji

Statutowym celem Towarzystwa było zachowanie i pielęgnowanie języka polskiego na Warmii i narodowe wychowanie młodzieży polskiej poprzez zakładanie i utrzymanie szkół prywatnych różnego rodzaju i wspieranie kształconej młodzieży oraz pielęgnowanie pieśni polskiej (świeckiej i kościelnej).

Założyciele

Prezydium założycielskie Towarzystwa:

• Prezes – ks. Karol Langwald
• Wiceprezes – Jan Brzeszczyński
• Sekretarz – Jan Baczewski

Działalność i patronaty

W latach 1921–1939 Towarzystwo prowadziło różne formy działalności, m.in.:

• Założyło 15 szkół polskich na Warmii:
  • Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie
  • Katolicka Szkoła Polska w Chaberkowie
  • Katolicka Szkoła Polska w Gietrzwałdzie
  • Katolicka Szkoła Polska w Giławach
  • Katolicka Szkoła Polska w Jarotach
  • Katolicka Szkoła Polska w Lesznie
  • Katolicka Szkoła Polska w Nowej Kaletce
  • Katolicka Szkoła Polska w Olsztynie
  • Katolicka Szkoła Polska w Pluskach
  • Katolicka Szkoła Polska w Purdzie
  • Katolicka Szkoła Polska w Skajbotach
  • Katolicka Szkoła Polska w Stanclewie
  • Katolicka Szkoła Polska w Unieszewie
  • Katolicka Szkoła Polska w Worytach
  • Katolicka Szkoła Polska w Wymoju.
• Było inicjatorem otwierania polskich ochronek w miejscowościach: Unieszewo, Chaberkowo, Gietrzwałd, Nowa Kaletka, Pluski, Przykop, Woryty, Purda, Skajboty, Olsztyn.
• Wspierało rozwój bibliotek, świetlic, drużyn harcerskich.
• Patronowało kołom Towarzystw Młodzieży Polskiej.

Oddziałem Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię były zebrania Rady Rodzicielskiej, które odbywały się w polskich szkołach.

Ciekawostki

• Członkiem zwyczajnym Towarzystwa mógł zostać każdy Polak z Warmii. Musiał mieć ukończone 18 lat, władać językiem polskim i wnieść składkę 12 marek rocznie. Jednorazowa opłata w wysokości 300 marek uprawniała do dożywotniego członkostwa w Towarzystwie.
• W działalność Towarzystwa angażował się ks. Walenty Barczewski - działacz narodowy, etnograf, pisarz, redaktor, historyk.

Bibliografia

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960, Warszawa 1978.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.

Radziszewska Maria, "Święto Dziecka" w polskich szkołach na Warmii (1929–1939), [w:] Dziecko w historii – wątek korczakowski, red. Elwira Jolanta Kryńska, Agnieszka Suplicka, Urszula Wróblewska, Białystok 2013.

biskupiec.com.pl [30.03.2014]