Markusy (gmina wiejska)

Gmina Markusy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Wacław Wielesik
Powierzchnia	109,6 km²
Liczba sołectw	18
Liczba miejscowości	21
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	4207 38 osób/km²
Strefa numeracyjna	55
Tablice rejestracyjne	NEB
TERYT	2804042
Urząd gminy Markusy 82 82-325 Markusy
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Markusy – gmina wiejska położona w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowo-zachodniej części powiatu elbląskiego. Siedziba gminy znajduje się w Markusach. Jest to gmina rolnicza usytuowana na obszarze dwóch wyraźnie odmiennych mezoregionów. Większa część obszaru gminy znajduje się w granicach mezeregionu Żuław Wiślanych, w ich wschodniej części noszącej nazwę Żuław Elbląskich, które są obszarem bardzo wyrównanym pod względem powierzchni, o charakterze akumulacyjnym, utworzonym w wyniku narastania osadów aluwialnych delty Wisły (równina deltowa w większości jest obszarem depresyjnym). Mniejszy, południowy fragment gminy, położony jest w granicach wysoczyzny Pojezierza Iławskiego, dochodzącego w granicach gminy do wysokości 35 m n.p.m. Władzę w gminie sprawuje wójt Wacław Wielesik.

Kościół pw. św. Michała Archanioła w Zwierznie.
Źródło: www.zabytki.ocalicodzapomnienia.eu

Dom podcieniowy w miejscowości Stalewo.
Źródło:www.marienburg.pl

Budynek szkoły w Zwierznie.
Źródło: www.marienburg.pl

Most drogowy zwodzony na rzece Tinie w miejscowości Jezioro.
Źródło: www.kanalelblaski.eu

Powierzchnia gminy

Gmina Markusy zajmuje powierzchnię 109,6km². W tym:

• użytki rolne: 74,05% (8116 ha)
• lasy: 4,8% (526,5 ha)
• wody: 4,47% (490 ha)

Gmina stanowi 7,74% powierzchni powiatu elbląskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	4207	100	2069	49,18	2138	50,82
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	38		19		19

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Markusy wynosiło -14 osób, co stanowi 9,4% migracji ludności w powiecie elbląskim, 0,38% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po zakończeniu II wojny światowej dzisiejsze tereny gminy wiejskiej Markusy były częścią dwóch ówczesnych gmin: gminy Zwierzno i gminy Żurawiec, które pod względem administracyjnym były częścią powiatu malborskiego w województwie gdańskim. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 1949 roku obie gminy weszły w skład powiatu elbląskiego w tym samym województwie.

W 1954 roku na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych istniejące do tej pory gminy zostały zastąpione gromadami. Powstała wówczas gromada Markusy.

W 1973 roku w wyniku wprowadzenia w życie ustawy o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych ponownie przywrócono w Polsce podział na gminy. Została powołana gmina wiejska Markusy.

1 czerwca 1975 roku na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestał istnieć powiat elbląski i powołane zostało województwo elbląskie, w skład którego weszły tereny gminy Markusy.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę wiejską Markusy w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim.

Gmina wiejska Markusy graniczy z: gminą Elbląg, gminą Rychliki, gminą Gronowo Elbląskie oraz z gminą Dzierzgoń w powiecie sztumskim.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Balewo, Brudzędy–Stare Dolno, Dzierzgonka, Jezioro, Kępniewo, Krzewsk, Markusy, Nowe Dolno, Rachowo, Stankowo–Topolno Małe, Stalewo, Węgle–Żukowo, Wiśniewo, Zwierzno, Zwierzeńskie Pole, Złotnica, Żółwiniec–Jurandowo, Żurawiec.

Pozostałe miejscowości należące do gminy Markusy to: Stalewo, Nowe Kępniewo, Jeziorna.

Gospodarka

Gmina Markusy jest gminą rolniczą, jej rolniczy charakter wynika z położenia geograficznego i z bardzo dobrej jakości gleb. Użytki rolne zajmują ponad 74% powierzchni całej gminy. W ich strukturze przeważają użytki zielone (łąki i pastwiska) zajmujące powierzchnię 4400 ha (54,2%), grunty orne 3696 ha (45,5%), sady zajmują 20 ha (0,2%). Ze względu na duży udział użytków zielonych w strukturze gruntów rolnych, ważnym kierunkiem rozwoju rolnictwa w gminie jest hodowla bydła. W gminie wiejskiej Markusy przeważają małe i średnie gospodarstwa indywidualne.

W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel. Turystyka nie odgrywa w gminie istotnej roli.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie wiejskiej Markusy wynosiła w 2013 roku 183. W tym 9 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 174 tworzy sektor prywatny. 50 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 27 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 25 firm w dziale budownictwo, 18 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Są to firmy małe i średnie zatrudniające od 1 do 5 osób.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie wiejskiej Markusy wynosiła 432 osób, co stanowi 7,06% bezrobotnych w powiecie elbląskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 19,8% ludności.

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych, a także tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Biblioteka Publiczna Gminy Markusy – filie biblioteki znajdują się w miejscowościach: Żurawiec, Zwierzno
• Gminny Ośrodek Kultury w Markusach

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• dożynki gminne
• doroczne festyny rodzinne

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Markusy należą:

• kościół pw. św. Michała Archanioła w Zwierznie
• kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Jeziorze
• cmentarze mennonickie w miejscowościach Jezioro, Kępniewo, Markusy oraz Węgle–Żukowo
• cmentarz ewangelicki w Stalewie
• kościół mennonicki w Markusach
• domy podcieniowe w miejscowościach: Krzewsk, Kępniewo, Markusy, Stalewo, Zwierzno
• drewniana zagroda w miejscowości Balewo
• zagrody holenderskie w miejscowościach: Brudzędy Wielkie, Markusy
• most drogowy obrotowy na rzece Dzierzgoń w miejscowości Dzierzgonka
• most drogowy zwodzony na rzece Tynie w miejscowości Jezioro

Szlaki i atrakcje turystyczne

• niebieski szlak rowerowy "Wokół Jeziora Drużno"
• szlak rowerowy – żółty – Markusy – Różany – Gronowo Elbląskie – Jegłownik – Wikrowo – Elbląg
• szlaki rowerowe śladami Mennonitów (czarny: Żuławka Sztumska – Stalewo – Zwierzno – Markusy i czerwony: Raczki Elbląskie – Tropy Elbląskie – Żurawiec – Jezioro – Markusy – Różany – Rozgart – Kławki – Stare Pole
• szlak rowerowy – niebieski – Markusy – Różany – Gronowo Elbląskie – Jegłownik – Nogat – Kopanka Pierwsza – Michałowo
• szlaki kajakowe: z Elbląga rzeką Tiną do wsi Różany oraz z Elbląga rzeką Fiszewką do wsi Szopy
• liczne ślady obecności mennonitów na Żuławach, m.in. stare cmentarze mennonickie ze stojącymi stelami
• zabytkowe mosty, domy podcieniowe, szereg zabudowań mieszkalnych i gospodarczych typu holenderskiego
• ścieżka dydaktyczna w Rezerwacie Jezioro Drużno

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Markusy istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Szkoła Podstawowa w Zwierznie
• Szkoła Podstawowa w Żurawcu
• Gimnazjum w Stankowie

Sport

W gminie wiejskiej Markusy organizowane są liczne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.:

• Ogólnopolski Turniej w Rzucie Podkową w Rachowie
• Europejski Tydzień Sportu dla Wszystkich
• turnieje tenisa ziemnego i stołowego
• Nocny Turniej Piłki Nożnej Orlik 2012 w Żurawcu
• turnieje piłki nożnej dla dzieci i młodzieży

Istnieją również kluby sportowe:

• LZS "Magdalenka"
• KS "Siodło" w Kępniewie

Inne organizacje i instytucje

• Zespół Pieśni i Tańca "Szuwary" w Markusach
• Stowarzyszenie Miłośników Rachowa i okolic

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

• rezerwat:
  • Rezerwat Jezioro Drużno (3021,6 ha)
• Natura 2000:
  • Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – Ostoja Drużno (3088,8 ha)
  • Obszar Specjalnej Ochrony ptaków – Jezioro Drużno (5995,7 ha)
• obszary chronionego krajobrazu:
  • Obszar Chronionego Krajobrazu Jezioro Drużno (11738,9 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Markusy znajduje się 12 pomników przyrody oraz 1 użytek ekologiczny o powierzchni 89,89 ha.

Ciekawostki

• W Rezerwacie Jezioro Drużno znajduje się wieża widokowa, z której można podziwiać krajobrazy okolic jeziora oraz obserwować ptaki. Niestety pod koniec marca 2014 roku została ona zniszczona przez pożar.

Bibliografia

Dz.U. 1949 nr 40 poz. 284, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 1949 r. w sprawie zmiany granic powiatów sztumskiego, malborskiego i elbląskiego w województwie gdańskim.isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl[06.08.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Uchwała Nr XVIII/108/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 4 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie gdańskim. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Program ochrony środowiska dla gminy Markusy na lata 2005–2012, Markusy 2005.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [06.08.2014]
BIP Urzędu Gminy Markusy [06.08.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [06.08.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [06.08.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [06.08.2014]
Urząd Gminy Markusy [06.08.2014]
UStat w Olsztynie [06.08.2014]