Ryn

Ryn
Herb Rynu
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	giżycki
Gmina	Ryn
Liczba ludności (2012)	2974
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-520
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Ryn
Położenie na mapie Polski Ryn
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Ryn (niem. Rhein) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. W 2012 miasto liczyło niespełna trzy tysiące mieszkańców. Funkcję burmistrza sprawuje od 2006 roku Józef Karpiński.

Położenie

Ryn leży w zachodniej części województwa, nad jeziorami Ołów i Ryńskim. Od stolicy województwa, Olsztyna, dzieli go odległość (w linii prostej) 72 km. Do Giżycka jest 19 km.

Zamek w Rynie.
Fot. Mirosław Garniec

Błąd przy generowaniu miniatury: Brak pliku

Wiatrak w Rynie.
Fot. Mieczysław Kalski

Dzieje

Do XIII wieku tereny okoliczne dzisiejszego Rynu zamieszkiwali Galindowie, później wyparci przez Krzyżaków. Przez dłuższy czas ziemia pozostawała wyludniona, dopiero z roku 1377 (Kronika Wiganda z Marburga) pochodzą informacje o zbudowanym zamku krzyżackim (chociaż badania archeologiczne wskazują, że budowla warowna mogła powstać nawet sto lat wcześniej). Rozwijano jednocześnie podzamcze. W 1393 Ryn stał się siedziba komturii, pierwszym komturem został Friedrich von Wallenrode. Zamek ryński pełnił rolę administracyjno-gospodarczą, dostarczano zwierzynę łowną, ryby, miód; wykorzystując położenie między jeziorami, zbudowano pod zamkiem 170-metrowy murowany kanał, który dzięki zachowanej różnicy poziomu wody zapewniał napęd zamkowego młyna.

W XV wieku Ryn był wielokrotnie obiektem działań wojennych. W 1422 roku komturstwo zdegradowano do rangi prokuratorii. W połowie stulecia Ryn zajęli rycerze Związku Pruskiego, likwidując krzyżacką załogę zamku. Wkrótce zakon zamek odzyskał i posiadanie to potwierdził na mocy II pokoju toruńskiego. W 1468 lub 1477 roku ponownie uczyniono z Rynu komturię; stan taki pozostał do sekularyzacji. Od 1525 roku ustanowiono w Rynie starostwo Prus Książęcych.

Pod koniec XV wieku podzamcze zyskało przywilej osady targowej, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju. Jednocześnie podjęto intensywniejszą akcję osiedleńczą, sprowadzając głównie Mazowszan. Rozwój zatrzymały w XVII wieku najpierw najazd Tatarów, a potem wielkie epidemie. Mimo tych wydarzeń w 1723 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał Rynowi prawa miejskie, oferując nowym osadnikom korzystne warunki zamieszkania. Podupadły zamek przekształcono w więzienie.

Pozostając przez stulecia miejscowością o charakterze polskim, choć ewangelickim, Ryn ulegał stopniowej germanizacji od początku XIX wieku. Zjawisko to, połączone z lojalnym stosunkiem Mazurów do państwa pruskiego, sprawiło, że w plebiscycie w 1920 roku za Polską nie padł ani jeden głos.

W okresie międzywojennym Ryn, dysponujący od 1902 połączeniami kolejowymi, liczył około 2 tysięcy mieszkańców i miał charakter miejscowości uzdrowiskowej. W okresie wojennym w więzieniu na zamku przetrzymywano polskich robotników przymusowych oraz przeciwników reżimu hitlerowskiego. W wyniku działań wojennych zniszczony został XVII-wieczny kościół, którego pozostałości wyburzono w latach 70. XX wieku. W 1945 roku władzę przejęła administracja polska, wznowiono naukę w szkole, uruchomiono kursy repolonizacyjne dla Mazurów, utworzono m.in. pocztę, nadleśnictwo, ośrodek zdrowia, bibliotekę.

Zabytki

Najcenniejszymi zabytkami w Rynie są:

• zamek z XIV wieku, obecnie hotel
• wiatrak holenderski z drugiej połowy XIX wieku
• cmentarz poniemiecki z przełomu XVIII i XIX wieku
• XIX-wieczna wieża ciśnień
• kaplica ewangelicka z XIX wieku

Transport

Ryn znajduje się na trasie drogi krajowej nr 59 (Giżycko - Rozogi) oraz drogi wojewódzkiej nr 642 (Sterławki Wielkie - Woźnice).

Kultura

Do najważniejszych instytucji kultury w Rynie należą:

• Ryńskie Centrum Kultury:
• "Galeria pod Imbrykiem" z Ryńskimi Zbiorami Muzealnymi, głównie etnograficznymi ze spuścizny Muzeum Regionalnego w Rynie
• galeria sztuki "Galeria z Latarnią"
• Punkt Informacji Turystycznej
• Biblioteka Publiczna

Edukacja

• Zespół Szkolno-Przedszkolny w Rynie: Przedszkole Samorządowe w Rynie, Szkoła Podstawowa im. Bojowników o Polskość Warmii i Mazur w Rynie oraz Publiczne Gimnazjum im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Rynie

Religia

• parafia katolicka Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny prowadzona przez księży pallotynów
• parafia ewangelicko-augsburska
• zbór Świadków Jehowy.

Współpraca z innymi miastami

Ryn ma podpisane umowy o współpracy partnerskiej z litewskim Jurborkiem i niemieckim Amt Neuhaus.

Ludzie związani z Rynem

• Albin Nowicki (1891-1972) - nauczyciel, polityk, działacz społeczno-oświatowy, regionalista i kronikarz
• Robert Littek - rzeźbiarz amator związany z Rynem
• Jan Behnke, urodzony w Rynie, pastor ewangelicki, wydawca i tłumacz pieśni religijnych.

Pod koniec XVII w. parafia w Rynie podlegała Jerzemu Teschnerowi, kanonikowi kapituły dobromiejskiej.

Bibliografia

Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, pod redakcją Waldemara Mierzwy, Dąbrowno 2008.
pl.wikipedia.org, Ryn [05.01.2015]
miastoryn.pl [05.01.2015]
parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Rynie [05.01.2015]
parafia ewangelicko-augsburska w Rynie [05.01.2015]
Biblioteka Publiczna w Rynie [05.01.2015]