Bisztynek (gmina miejsko-wiejska)

Gmina Bisztynek
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Rodzaj gminy	miejsko-wiejska
Burmistrz	Jan Wójcik
Powierzchnia	202,88 km²
Liczba sołectw	18
Liczba miejscowości	31
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	6715 33 osób/km²
Strefa numeracyjna	89
Tablice rejestracyjne	NBA
TERYT	2801043
Urząd gminy ul. Kościuszki 2 11-230 Bisztynek
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Gmina Bisztynek – gmina miejsko-wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie bartoszyckim. Siedziba gminy znajduje się w Bisztynku.

Pod względem fizjograficznym wschodnia część gminy leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie Niziny Staropruskiej, mezoregionie Niziny Sępopolskiej. Zachodnia część gminy Bisztynek leży w Pasie Pojezierzy Bałtyckich, w regionie Pojezierza Mazurskiego, mezoregionie Pojezierza Olsztyńskiego. Natomiast krańce południowe i wschodnie leżą w mezoregionie Pojezierza Mrągowskiego.

Gmina rolnicza, posiadająca wiele walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Jest członkiem sieci miast Cittaslow .

Władzę w gminie sprawuje burmistrz Jan Wójcik.

Powierzchnia gminy

Gmina Bisztynek zajmuje powierzchnię 202,88 km². W tym:

• Lasy: 10,8% (2182,5 ha);
• Wody: 2,15% (437 ha);
• Użytki rolne: 79,3% (16089 ha).

Gmina stanowi 15,51% powierzchni powiatu bartoszyckiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	6715	100	3433	51,12	3282	48,88
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	33		17		16

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Bisztynek wynosiło -69 osób, co stanowi 17,4% migracji ludności w powiecie bartoszyckim oraz 2,7% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po 1945 roku ziemie obecnej gminy miejsko-wiejskiej Bisztynek były częścią powiatu reszelskiego, którego siedziba znajdowała się w Biskupcu. Powiat ten był początkowo podzielony na 16 gmin zbiorowych: 12 wiejskich i 4 miejskie. Pod koniec 1945 roku liczba gmin wiejskich uległa zmianie i ostatecznie w skład powiatu reszelskiego weszły gminy miejskie:Biskupiec, Bisztynek, Jeziorany, Reszel oraz gminy wiejskie: Czerwonka, Franknowo, Grzęda z siedzibą w Bisztynku, Klewno z siedzibą w Reszlu, Kolno, Lutry, Radostowo i Rzeck z siedzibą w Biskupcu. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku powiat reszelski stał się częścią województwa olsztynskiego.

Powyższy podział administracyjny przetrwał do końca 1954 roku, kiedy to na podstawie Ustawy z dnia 25 września 1954 roku zastąpiono dotychczas istniejące gminy na gromady. W skład gromady Bisztynek weszły sołectwa: Dąbrowa, Kokoszewo, Lędławki, Nowa Wieś Reszelska, Troszkowo. W kolejnych latach włączono do gromady Bisztynek również sołectwa: Grzęda, Paluzy, Wójtówko. W 1958 roku na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 roku powiat reszelski został przemianowany na powiat biskupiecki.

W 1972 roku Ustawa o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych zlikwidowała gromady i wprowadzała podział na gminy. Na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 roku miasto i gmina Bisztynek stały sie jedną jednostką administracyjną z siedzibą w Bisztynku. W skład nowo utworzonej gminy weszły sołectwa: Bisztynek Kolonie, Dąbrowa, Grzęda, Kokoszewo, Księżno, Lądek, Lędławki, Nowa Wieś Reszelska, Paluzy, Pleśno, Prosity, Sątopy, Sułowo, Troszkowo, Unikowo, Warmiany, Wojkowo, Wozławki oraz miejscowość Troksy. 1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa, przestał istnieć powiat biskupiecki. Gmina Bisztynek została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.

W kolejnym podziale administracyjnym państwa powiat biskupiecki nie został przywrócony. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 rokuumiejscowiło gminę miejsko-wiejską Bisztynek w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim.

Gmina miejsko-wiejska Bisztynek graniczy z gminami: od północy z gminą wiejską Bartoszyce, od zachodu z gminą Kiwity (powiat lidzbarski), od południowego zachodu z gminą Jeziorany (powiat olsztyński), od południa z gmina Kolno (powiat olsztyński) i od wschodu z gminami Reszel i Korsze (powiat kętrzyński).

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Troszkowo, Paluzy, Grzęda, Pleśno, Wojkowo, Sątopy, Nowa Wieś Reszelska, Unikowo, Łędławki, Lądek, Dąbrowa, Księżno, Prosity, Sułowo, Wozławki, Warmiany, Troksy, Bisztynek

Pozostałe miejscowości i miasta: Krzewina, Janowiec, Swędrówka, Łabławki, Pleśnik, Biegonity, Winiec, Mołdyty, Nisko, Niski Młyn, Bisztynek - Kolonia, Kokoszewo, Bisztynek

Gospodarka

Położenie z dala od głównych szlaków komunikacyjnych (przez gminę na długości zaledwie 11,62 km przebiega droga krajowa nr 57 Bartoszyce-Biskupiec-Szczytno-Pułtusk), niewielka powierzchnia lasów, niezbyt dynamiczna rzeźba terenu oraz znaczny udział użytków rolnych w obszarze gminy warunkują profil gospodarczy gminy miejsko-wiejskiej Bisztynek. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w mieście i gminie Bisztynek wynosiła w 2012 roku 380. 22 podmioty stanowią sektor publiczny, pozostałe 358 należą do sektora prywatnego. 90% podmiotów działa w sferze prywatnej, z czego największą liczbę stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w branży usług, przemyśle i budownictwie oraz rolnictwie. W gminie brak dużych zakładów produkcyjnych i przemysłowych.

Ważną gałęzią gospodarki w gminie Bisztynek jest rolnictwo. W tym dziale gospodarki, oprócz indywidualnych gospodarstw rolnych, działają 34 podmioty gospodarcze. Wskaźnik bonitacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest bardzo wysoki i wynosi 79,7 pkt. W gminie znajduje się 70% gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha i 30% o powierzchni powyżej 15 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 34,95 ha (średnia w powiecie – 26,12 ha). Ponad 86% gospodarstw powyżej 1 ha prowadzi produkcję rolniczą, 70,8% produkuje głównie na rynek – reszta nie prowadzi produkcji rolnej lub produkuje na potrzeby własne. Największe gospodarstwa rolne prowadzą działalność jako przedsiębiorstwa (często spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) lub grupy producenckie. Ponad 84% użytków rolnych stanowią zasiewy (15,1 tys. ha). W hodowli ważną gałęzią jest hodowla bydła.

Turystyka nie odgrywa w gminie Bisztynek znaczącej roli. W związku z tym baza noclegowa jest nieduża.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie miejsko-wiejskiej Bisztynek wynosiła 737 osób , co stanowi 11,18% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 18,9% ludności.

Kultura i turystyka

Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Pana Jezusa w Bisztynku

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Ośrodek Kultury i Aktywności Lokalnej w Bisztynku;
• Biblioteka Publiczna w Bisztynku - filie biblioteki znajdują się w: Prositach, Wozławkach, Sątopach.

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Unikowie

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Dni Rodziny w Bisztynku;
• Dni Bisztynka;
• Festiwal Kultury Słowiańskiej w Bisztynku;
• Gminne Święto Plonów - dożynki gminne.

Ludzie związani z gminą

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Paluzach

• Maria Buszkiewicz - nauczycielka plastyki, malarka, rysowniczka; mieszka i pracuje w Bisztynku;
• Zdzisław Milach - warmiński artysta grafik, redaktor publikacji oraz ilustrator; mieszka we wsi Lądek k. Bisztynka.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Bisztynek należą:

• Kościół pw. św. Macieja Apostoła i Najdroższej Krwi Pana Jezusa w Bisztynku - Sanktuarium Najdroższej Krwi Pana Jezusa;
• Kościół pw. św. Mikołaja w Bisztynku - obecnie kaplica przy cmentarzu;
• neogotycki kościół ewangelicki w Bisztynku;
• cmentarz ewangelicko-augsburski - znajduje się przy ul. Grodzkiej;
• kapliczki przydrożne - tzw. "Kapliczka biała" przy al. Wojska Polskiego oraz "Kapliczka czerwona" przy ul. Grodzkiej;
• Brama Lidzbarska w Bisztynku - wybudowana w średniowieczu, swój obecny – barokowy - wygląd zawdzięcza wielu przebudowom; jest to jedyna zachowana brama miejska, dawniej istniały jeszcze bramy: Reszelska i Warszawska;
• zabytkowa kaplica filialna pw. Matki Bożej Królowej Aniołów w Lądku;
• Kościół pw. św. Mikołaja w Grzędzie wraz z przykościelnym cmentarzem;
• Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Paluzach;
• Kościół pw.Wniebowzięcia Najświetszej Maryi Panny w Prositach wraz z przykościelnym cmentarzem;
• Kościół pw. św. Jodoka w Sątopach;
• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Unikowie;
• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Sułowie wraz z przykościelnym cmentarzem;
• kapliczki przydrożne w Sułowie - 2 nieopodal cmentarza w Sułowie, 1 przy drodze do Rokietnika;
• Kościół pw. św. Antoniego w Wozławkach z kaplicą rodziny Eulenburgów oraz przykościelnym cmentarzem;
• kapliczki przydrożne w Wozławkach.

Szlaki i atrakcje turystyczne

• liczne zabytki architektury sakralnej - kościoły i kapliczki;
• zespoły parków dworskich w Mołdytach, Nisku, Sątopach, Unikowie;
• rezerwat i pomniki przyrody - wśród nich najwiekszy głaz narzutowy na Pojezierzu Wschodnim tzw. "diabelski kamień".

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Centrum Informacji Turystycznej w Bisztynku, ul. Findera, 11-230 Bisztynek.

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Bisztynek istnieją nastepujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole Samorządowe w Bisztynku;
• Szkoła Podstawowa im. Ziemi Warmińskiej w Bisztynku (dawniej Szkoła Podstawowa im. Hanki Sawickiej w Bisztynku);
• Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawła II w Bisztynku;
• Szkoła Podstawowa im. Polskiego Towarzystwa Leśnego w Grzędzie;
• Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Sątopach.

Sport

• LKS Reduta Bisztynek;
• LKS Orkan Sątopy-Samulewo.

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom i Młodzieży „IMPULS” w Bisztynku;
• Stowarzyszenie „RAZEM” w Sątopach;
• Stowarzyszenie „WIĘŹ” w Sułowie;
• Centrum Kultury i Aktywności Społecznej „Bisztynek- Kulturowo”;
• Zespół Wokalny Mozaika.

Obszary chronione i pomniki przyrody

Głaz narzutowy - tzw. „diabelski kamień”

Tereny chronione na obszarze gminy miejsko-wiejskiej Bisztynek zajmują 1928,2 ha (9,5%), są to obszary chronionego krajobrazu oraz rezrwat przyrody.

Rezerwat przyrody:

• Rezerwat przyrody Polder Sątopy-Samulewo - położony jest pomiędzy rzekami Sajna i Ryn, jego powierzchnia to 333,3 ha (wokół granic rezerwatu ustanowiono otulinę o pow. 793 ha), utworzony dla zachowania rozlewiska stanowiącego lęgowisko licznych gatunków ptaków wodno-błotnych oraz miejsce koncentracji ptaków w czasie jesiennych i wiosennych migracji, rezerwat faunistyczny.

Obszar chronionego krajobrazu wyznaczono przede wszystkim w dolinie rzeki Sajny, będącej dopływem rzeki Guber:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Guber (powierzchnia ogółem 14 363,8 ha).

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy i miasta Bisztynek znajdują się 2 pomniki przyrody (ożywionej i nieożywionej):

• głaz narzutowy tzw.„diabelski kamień” - znajduje się w północno-wschodniej części miasta Bisztynek; jest to największy głaz narzutowy na Pojezierzu Mazurskim, jest to szary granit;
• dąb szypułkowy w lesie na wschód od Bisztynka.

Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Na obszarze gminy i miasta Bisztynek zajmują one powierzchnię 2,8 ha.

Bibliografia

1. Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych.[[18]]
2. Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.[[19]]
3. Dz.U. 1958 nr 76 poz. 393, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim.[[20]]
4. Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.[[21]]
5. Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [[22]]
6. Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[[23]]
7. Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
8. Biskupiec. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1969.
9. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
10. Bank Danych Lokalnych GUS [[24]] (data dostępu 04.03.2014)
11. BIP Urzędu Miasta i Gminy Bisztynek[[25]] (data dostępu 04.03.2014)
12. Leksykon kultury Warmii i Mazur. [[26]]
13. Plan odnowy miejscowości Sępopol na lata 2009 -2015, Załącznik do Uchwały Nr XXI/124/09 Rady Miejskiej w Sępopolu z dnia 3 marca 2009 r.[[27]]
14. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków. [[28]]
15. UStat w Olsztynie [[[29]] (data dostępu 04.03.2014)
16. Wrota Warmii i Mazur[[30]]