Dźwierzuty (gmina wiejska)
| Gmina Dźwierzuty | |||
| | |||
| |||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | szczycieński | ||
| Rodzaj gminy | wiejska | ||
| Wójt | Marianna Bogusława Szydlik | ||
| Powierzchnia | 263,34 km² | ||
| Liczba sołectw | 18 | ||
| Liczba miejscowości | 41 | ||
| Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia |
6787 26 osób/km² | ||
| Strefa numeracyjna | 89 | ||
| Tablice rejestracyjne | NSZ | ||
| TERYT | 2817022 | ||
| Urząd gminy ul. Niepodległości 6 12-120 Dźwierzuty
| |||
| Strona internetowa gminy | |||
| Biuletyn Informacji Publicznej gminy | |||
Gmina Dźwierzuty – gmina wiejska położona w centralnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Siedziba gminy znajduje się w Dźwierzutach.
Gmina rolnicza posiadająca liczne walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjające rozwojowi turystyki, w tym agroturystyki.
Władzę w gminie sprawuje wójt Marianna Bogusława Szydlik[1].
Spis treści
Powierzchnia gminy
Gmina wiejska Dźwierzuty zajmuje powierzchnię 263,34 km2[2], w tym:
- użytki rolne: 57,3% (15092 ha)
- lasy: 26,2% (6899 ha)
- wody: 6,8% (1793 ha)
Gmina stanowi 13,6% powierzchni powiatu szczycieńskiego.
Demografia
Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[2]:
Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Dźwierzutach.
Autor: Mieczysław Kalski
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| liczba | 6787 | 100 | 3396 | 50,04 | 3391 | 49,96 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
26 | 13 | 13 | |||
Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Dźwierzuty wynosiło -31 osoby[2], co stanowi 13,4% migracji w powiecie szczycieńskim oraz 0,8% w województwie warmińsko-mazurskim.
Historia gminy jako jednostki administracyjnej
Po II wojnie światowej tereny dzisiejszej gminy Dźwierzuty były częścią powiatu szczycieńskiego w województwie olsztyńskim[3].
W 1954 roku istniejące dotychczas gminy zamieniono na gromady[4]. Gromada Dźwierzuty przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej w 1972 roku, która przywracała podział państwa na gminy[5].
Gminę Dźwierzuty powołano na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 6 grudnia 1972 roku[6], w jej skład wchodziły obszary sołectw: Dąbrowa, Dźwierzuty, Gisiel, Jabłonka, Jeleniowo, Linowo, Łupowo, Miętkie, Nowe Kiejkuty, Olszewki, Orzyny, Popowa Wola, Rańsk, Rumy, Rusek Mały, Sąpłaty, Targowo, Targowska wola.
1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[7], przestał istnieć powiat szczycieński. Gmina Dźwierzuty została bezpośrednio częścią województwa olsztyńskiego.
Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa[8] umiejscowiły ją w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim.
Gmina wiejska Dźwierzuty graniczy z gminami: Biskupiec, Sorkwity, Piecki, Świętajno, Szczytno, Pasym, Purda, Barczewo.
Miejscowości na terenie gminy
Sołectwa: Dąbrowa, Dźwierzuty, Gisiel, Grodziska, Jabłonka, Jeleniowo, Linowo, Łupowo, Miętkie, Nowe Kiejkuty, Olszewki, Orzyny, Popowa Wola, Rańsk, Rumy, Sąpłaty, Stankowo, Targowo.
Pozostałe miejscowości: Budy, Małszewko, Mirowo, Julianowo, Mycielin, Laurentowo, Augustowo, Szczepankowo, Rutkowo, Targowska Wola, Targowska Wólka, Zazdrość, Grądy, Kałęczyn, Przytuły, Rogale, Śledzie, Zalesie, Kulka, Babięty, Rów, Zimna Woda.
Gospodarka
Gmina Dźwierzuty jest gminą typowo rolniczą. Zatrudnienie w rolnictwie zawodowo czynnych mieszkańców przekracza 80%. W gminie większość gleb rolniczych zalicza się do średnich pod względem żyzności (III i IV klasy bonitacyjnej). W produkcji przeważa uprawa zbóż i chów trzody chlewnej.
Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Dźwierzuty wynosiła pod koniec 2013 roku 304. W tym 15 podmioty należały do sektora publicznego, pozostałe 289 tworzy sektor prywatny. 65 firm było zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 20 firmy w dziale przetwórstwo przemysłowe, 49 firm w dziale budownictwo, 40 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 9 firm[2]. Na terenie gminy nie ma rozwiniętego przemysłu; dość dobrze rozwinięta jest sieć usług i handel.
Gmina Dźwierzuty stanowi obszar atrakcyjny turystycznie ze względu na swoje uwarunkowania naturalne (jeziora, lasy, niski stopień zanieczyszczenia środowiska, obszary chronionego krajobrazu). Duży odsetek lasów i wód powierzchniowych stwarza dobre warunki do rozwoju wszystkich form wypoczynku oraz rekreacji.
Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Jeleniowo, Orzyny, Rańsk, Sąpłaty, Dźwierzuty[9].
Gmina Dźwierzuty należy do LGD "Brama Mazurskiej Krainy", Związku Gmin "Czyste Mazury" oraz Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich.
W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów peryferyzacji społeczno-gospodarczej oraz tzw. Tygrysów warmińsko-mazurskich - obszarów wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe.
Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Dźwierzuty wynosiła 765 osób[2], co stanowi 12% bezrobotnych w powiecie szczycieńskim.
Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 18,8% ludności[10].
Kultura i turystyka
Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy
- Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Dźwierzutach
- Gminna Biblioteka Publiczna w Dźwierzutach
- Muzeum Regionalne w Sąpłatach
Wydarzenia kulturalne związane z gminą
- dożynki gminne
Ludzie związani z gminą
- Maryna Okęcka-Bromkowa (1922-2003) - pisarka, folklorystka, redaktor Polskiego Radia w Olsztynie; w latach 1976-2002 mieszkała w Sąpłatach, w domu zwanym Marysin.
- Andrzej Cisowski (1962- ) - malarz, grafik, autor instalacji i kolaży; mieszka i pracuje w Targowie.
- Alojzy Śliwa (1885-1969) - pisarz, poeta, redaktor, działacz polski na Warmii i Mazurach, gawędziarz.
Zabytki znajdujące się na terenie gminy
Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Dźwierzuty należą[11]:
- kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Dźwierzutach
- kościół ewangelicko-augsburski w Dźwierzutach wraz z przykościelnym cmentarzem
- kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Targowie
- kościół ewangelicko-augsburski w Rańsku
- dwory w Budrach, Grądach, Grodziskach, Popowej Woli, Rogalach, Zalesiu
- kaplica rodowa w Rogalach
- spichlerz folwarczny w Małszewku
- młyn w Rumach
Szlaki i atrakcje turystyczne
- szlak kajakowy jezior i rzeki Saski (z jeziora Sasek Mały poprzez jezioro Sędańskie, rzekę Saskę do jeziora Sasek Wielki)
- szlak kajakowy Babięta-Dźwierzuty (łączący się na wschodzie ze szlakiem jeziorno–rzecznym Sorkowity – jezioro Bełdany)
- zabytkowe parki dworskie w Jabłonce, Małszewku, Rogalach, Targowie, Zalesiu
- obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i pomniki przyrody
- jeziora, lasy
Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Dźwierzuty można uzyskać na stronie internetowej: UG Dźwierzuty.
Szkolnictwo
W gminie wiejskiej Dźwierzuty istnieją następujące placówki edukacyjne:
- Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Bogumiła Linki w Dźwierzutach
- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Orzynach
- Szkoła Podstawowa w Linowie
- Szkoła Podstawowa w Rumach
- Szkoła Podstawowa w Kałęczynie
- Publiczne Gimnazjum im. Krzysztofa Klenczona w Dźwierzutach
Sport
W gminie działa klub:
- GKS Dźwierzuty
Inne organizacje i instytucje
- Zespół Śpiewaczy Wrzosy
- Koła Gospodyń Wiejskich w Jeleniowie
- Stowarzyszenie "Integracja poprzez sztukę - spotkajmy się…" w Dźwierzutach
- Stowarzyszenie "Wioska Żurawi" w Popowej Woli
- Stowarzyszenie Na rzecz rozwoju Wsi w Linowie
- Stowarzyszenie "Konik na Biegunach" Jabłonka
Obszary chronione i pomniki przyrody
Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich[12]:
Rezerwaty przyrody:
- Rezerwat Kulka (12,15 ha)
Obszary chronionego krajobrazu:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego (40 997,4 ha)
- Spychowski Obszar Chronionego Krajobrazu (12 101,8 ha)
Obszary Natura 2000:
- Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Napiwodzko-Ramucka (116 604,69 ha)
- Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Piska (172 802,21 ha)
- Specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Piska (57 826,61 ha)
Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy Dźwierzuty znajduje się 7 pomników przyrody[12] (ochroną objęto m.in.: głaz narzutowy w Zalesiu , głaz narzutowy w leśnictwie Kulka) oraz użytki ekologiczne: "Łąki Dymerskie", "Zlotowisko Żurawi".
Ciekawostki
Gmina bierze udział w projekcie "Atlas Miejsc Niezwykłych Warmii i Mazur" prowadzonym przez Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie. Celem przedsięwzięcia jest stworzenie systemu gromadzenia i archiwizowania pamięci o krajobrazie kulturowym Warmii i Mazur, utrwalanie i udostępnienie szerokiej publiczności tego, co mieszkańcy małych wsi i miasteczek opowiadają o miejscach, w których żyją.
Przypisy
- ↑ BIP Urzędu Gminy Dźwierzuty [1]
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS [2]
- ↑ Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. [3]
- ↑ Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.[4]
- ↑ Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. [5]
- ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.
- ↑ Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. [6]
- ↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[7]
- ↑ Urząd Gminy Dźwierzuty [8]
- ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [9]
- ↑ 12,0 12,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [10]
Bibliografia
Dz.U. 1946 nr 28 poz.177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.12.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów. isap.sejm.gov.pl [20.12.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Folder promocyjny Gminy Dźwierzuty.
Plan ochrony środowiska gminy Dźwierzuty na lata 2005 – 2007 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2008 – 2015.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.12.2014]
BIP Urzędu Gminy Dźwierzuty [20.12.2014]
Urząd Gminy Dźwierzuty [20.12.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.12.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.12.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.12.2014]
UStat Olsztyn[20.12.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych w województwie warmińsko-mazurskim [20.12.2014]
