Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku

Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku
Głaz pamiątkowy dawnej szkoły polskiej w Gietrzwałdzie, źrodło: it.gietrzwałd.pl [30.03.2014]
Data założenia:	1920 r.
Poziom szkoły:	podstawowy
Adres:	Warmia

Szkoły polskie na Warmii w 1920 roku – szkoły z polskim językiem wykładowym w byłych Prusach Wschodnich. Działały od lutego do 11 lipca 1920 r. w okresie plebiscytu na Warmii i Mazurach.

Historia

Do Olsztyna 12.02.1920 r. przybyli przedstawiciele Komisji Międzysojuszniczej z Francji, Wielkiej Brytanii, Japonii i Włoch. Komisja Międzysojusznicza sprawowała władzę na obszarze plebiscytowym, czyli w okręgu olsztyńskim i kętrzyńskim, a jej celem było stworzenie warunków umożliwiających mieszkańcom swobodne wypowiedzenie swojej woli w głosowaniu tajnym za przynależnością do Polski lub do Prus Wschodnich. Dzięki staraniom działaczy warmińskich Komisja wyraziła zgodę na prowadzenie nauki języka polskiego w szkołach powszechnych. Warunkiem było złożenie formalnych wniosków przez rodziców i zapewnienie przez stronę polską odpowiedniej kadry pedagogicznej, czyli absolwentów szkół niemieckich. Mieszkańcy Warmii przedłożyli Komisji 71 wniosków ws. wprowadzenia języka polskiego do szkół. Trudniejsza sprawa była ze obsadą nauczycielską polskich szkół. Od lutego do lipca 1920 r. w olsztyńskim okręgu plebiscytowym uruchomiono 17 szkół polskich na Warmii. Po przegranym plebiscycie 11 lipca 1920 roku i opuszczeniu Komisji Międzysojuszniczej na terenie Prus Wschodnich uległy też likwidacji polskie szkoły na Warmii.

Cele i zadania

Celem działalności szkół była przede wszystkim nauka języka polskiego.

Kadra pedagogiczna

W 1920 r. w szkołach polskich uczyli m.in.:

• Maria Behmówna – Gietrzwałd
• Augustyn Klimek – Gietrzwałd, Naglady, Woryty
• Józef Mańkowski – Stanclewo
• Stanisław Zawitaj – Gryźliny
• Teodor Wojciechowski – Purda
• Józef Stempniewicz – Unieszewo
• Antoni Lobieszczyk – Barczewko
• Karol Falkowski – Ramsowo
• Franciszek Chyba – Butryny
• Robert Kuhnke – Rożnowo
• Antoni Barański – Stryjewo
• Marian Karaśkiewicz – Pluski
• Konrad Lukner – Lamkówek i Kronowo
• Andrzej Maskowiak – Rasząg
• Leokadia Bosacka – Woryty

Szkoły polskie

Wykaz miejscowości, w których w 1920 r. istniały szkoły polskie:

• Barczewko
• Bredynki
• Gietrzwałd
• Gryźliny
• Kronowo
• Lamkówek
• Naglady
• Pluski
• Purda
• Ramsowo
• Rasząg
• Rożnowo
• Stanclewo
• Stryjewo
• Sząbruk
• Unieszewo
• Woryty

Uczniowie

Naukę w szkołach polskich na Warmii w 1920 r. rozpoczęło 544 uczniów. W trakcie nauki stan liczbowy uczniów wzrósł do 976 osób. Najwięcej dzieci uczęszczało do szkół polskich w Purdzie – 114 oraz w Gryźlinach – 120 osób.

Ciekawostki

W szkołach polskich nie było programów nauczania. Nauczyciele prowadzili lekcje, opierając się na własnym doświadczeniu, instrukcjach i wytycznych obowiązujących w Wielkopolsce. Szkoły nie dysponowały podręcznikami i pomocami naukowymi. Nie było też inspektora. Zajęcia odbywały się w izbach wynajętych u miejscowych gospodarzy.

Bibliografia

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960, Warszawa 1978.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.

Wrzesiński Wojciech, Warmia i Mazury w polskiej myśli politycznej 1864–1945, Warszawa 1984.