Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie

Rezerwat przyrody Niedźwiedzie Wielkie
Rodzaj rezerwatu	leśny
Państwo	Polska
Data utworzenia	1955 r.
Powierzchnia	34,02 ha
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Rezerwat przyrody Niedźwiedzie Wielkie
Położenie na mapie Polski Rezerwat przyrody Niedźwiedzie Wielkie
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Rezerwat przyrody Niedźwiedzie Wielkie – rezerwat położony na Pojezierzu Iławskim, w gminie Małdyty, w Nadleśnictwie Dobrocin, w obrębie ewidencyjnym Kiełkuty. Utworzono go w 1955 r. (akt powołujący ukazał się w "Monitorze Polskim" nr 40, poz. 397 z dn. 10 maja 1955 r.) Rezerwat utworzono celem zachowania naturalnego starodrzewu bukowego, znajdującego się na granicy zwartego zasięgu geograficznego buka zwyczajnego, z domieszką grabu, dębu i lipy oraz z licznymi stanowiskami roślin chronionych.

Dzisiejsza nazwa rezerwatu pochodzi od dawnej niemieckiej nazwy uroczyska Gross Bärwiesen.

Fizjogeografia terenu i szata roślinna

Obszar chroniony położony jest na wysokości 125–140 m n.p.m. i obejmuje wzgórza morenowe. Południowa część rezerwatu przylega do Jeziora Niedźwiedziego (Miedzianego) i jeziora Dolny Staw oraz otaczających je podmokłości. Starodrzew bukowy rezerwatu porasta wyniesienia morenowe, pomiędzy którymi występują miejscami zabagnione zagłębienia terenowe. W jego składzie dominuje buk zwyczajny w wieku 200-220 lat, ponadto w rozproszeniu występuje sosna zwyczajna, grab zwyczajny i dąb szypułkowy. Sporadycznie rośnie lipa drobnolistna, w obniżeniach terenowych olsza czarna.

Zwierzęta

Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie jest znaczącą ostoją organizmów saproksylicznych, spośród których tylko chrząszcze były przedmiotem wstępnego rozpoznania. Obszerne próchnowiska w dziuplach drzew są miejscem występowania pachnicy dębowej, gatunku priorytetowego wymienionego w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Chrząszcz ten pierwotnie związany był z naturalnymi lasami obfitującymi w stare dziuplaste drzewa w drzewostanach o rozluźnionej strukturze, tj. znajdujących się w fazie rozpadu. Obecnie pachnica występuje głównie w dobrze nasłonecznionych zadrzewieniach w krajobrazach kulturowych (m.in. w alejach przydrożnych, parkach dworskich itp.), zaś w lasach jest niezmiernie rzadka z uwagi na eliminację drzew dziuplastych przez gospodarkę leśną oraz nadmierne zacienienie panujące w jednolitych wiekowo drzewostanach.

Liczne występowanie pachnicy we fragmencie ostoi świadczy o zachowaniu prawidłowej struktury ekosystemów leśnych. Stwierdzono zasiedlenie co najmniej 13 drzew, jednak prawdopodobnie faktyczna liczba jest znacznie większa, gdyż tylko nieliczne dziuple można poddać bezpośredniej inspekcji w poszukiwaniu chrząszczy.

Na uwagę zasługuje także występowanie tęgosza rdzawego, największego krajowego przedstawiciela chrząszczy z rodziny sprężykowatych. Gatunek ten objęty jest ochroną gatunkową, został także włączony do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt i znalazł się na czerwonej liście gatunków zagrożonych z kategorią VU (narażony). Larwa tęgosza zasiedla dziuple drzew, będąc wyspecjalizowanym drapieżnikiem polującym na duże larwy chrząszczy z rodziny Cetoniidae, w tym larwy pachnicy dębowej. Jego obecność dowodzi, że populacja pachnicy jest na tym terenie liczna. Kolejnym gatunkiem chronionym i figurującym na czerwonej liście jest ciołek matowy z rodziny jelonkowatych, związany głównie z martwym drewnem twardych gatunków liściastych w zaawansowanym stanie rozkładu. Gatunek ten jest stosunkowo pospolity na całym Pojezierzu Iławskim, jednak ekosystemy grądów i buczyn stanowią jego typowe środowisko występowania.

Oprócz wymienionych powyżej 3 gatunków chrząszczy saproksylicznych o większych rozmiarach ciała na obszarze ostoi potwierdzono występowanie co najmniej 30 kolejnych gatunków istotnych z punktu widzenia ochrony przyrody, tj. figurujących na czerwonej liście bądź uważanych za rzadkości faunistyczne. Naturalne lasy ostoi stanowią optymalne miejsce żerowania i rozrodu mopka. Ponadto ostoja Niedźwiedzie Wielkie jest ważnym miejscem gniazdowania ptaków związanych z dziuplami w obrębie żywych i martwych drzew, w tym dzięcioła czarnego, dzięcioła pstrego i gołębia siniaka.

Znaczna część rezerwatu pokrywa się ze specjalnym obszarem ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa) Natura 2000 – Natura 2000 Niedźwiedzie Wielkie.

Rośliny

Stosunkowo bogata w gatunki roślinne warstwa krzewów zawiera w swoim składzie – obok buka, sosny, graba i dębu – leszczynę, kruszynę pospolitą, wiciokrzew suchodrzew, jarzębinę. Runo tworzy liczna flora roślin naczyniowych, wśród których występuje dąbrówka rozłogowa, perłówka zwisła, czerniec gronkowy, czosnek niedźwiedzi, zawilec gajowy, czartawa pospolita, kokorycz pełna, skrzyp leśny, szczyr trwały, zerwa kłosowa. Z roślin chronionych obecny jest tu kopytnik pospolity, marzanka wonna, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, widłak jałowcowaty, storczyk plamisty, podkolan biały.

Grzyby

Na terenie rezerwatu występują duże populacje chronionych gatunków grzybów takich jak: ozorek dębowy, flagowiec olbrzymi, soplówka bukowa, soplówka jeżowata, mądziak psi, podgrzybek pasożytniczy i szyszkowiec łuskowaty. Rezerwat stanowi także miejsce występowania wielu porostów, czyli grzybów zlichenizowanych, pokrywających pnie drzew, szczególnie buka oraz liczne głazy narzutowe. Na terenie rezerwatu odkryto 83 gatunki porostów. Na uwagę zasługuje wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum), gatunek typowy dla wyższych partii Tatr.

Ciekawostki

• Na atrakcyjność obszaru składają się nie tylko jego walory przyrodnicze, ale także bliskość Kanału Ostródzko-Elbląskiego. W Małdytach znajdują się dostępne dla zwiedzających pozostałości zespołu dworskiego z XVIII i XIX w. oraz budynki gospodarcze o konstrukcji ryglowej z XIX w.
• Rezerwat swą nazwę zawdzięcza dawnej osadzie pruskiej Baarwiese (Niedźwiedzia Łączka), położonej w powiecie Mohrungen (Morąg) nad trzema zbiornikami wodnymi o podobnie brzmiących nazwach. W nazewnictwie potocznym w powojennej Polsce przyjęto dla osady nazwę Barwinek.

Najprawdopodobniej pruska nazwa osady została przetłumaczona na język polski i użyczona tej części lasu, która została następnie ustanowiona rezerwatem. Wieś Baarwiese powstała około 1848 r. i przetrwała do 1928 lub 1929 r. Położona była w Lasach Dobrocińskich należących do familii Domhardów. Mieszkańcy utrzymywali się z pracy w lasach oraz połowu ryb w miejscowych ośrodkach wodnych. Z Baarwiese (Niedźwiedzią Łączką) ściśle powiązane jest inne miejsce, a mianowicie Jagdhaus Baarwiese – Domek Myśliwski Niedźwiedziej Łączki. Dom myśliwski był zamieszkały i eksploatowany do 1945 r. Po 1945 r. został zniszczony. Domy takie cieszyły się dużą popularnoscią w byłych Prusach Wschodnich; stanowiły miejsce kultywowania pruskiej tradycji leśnictwa i myślistwa oraz były częstym miejscem spotkań państwowych notabli.

Galeria zdjęć

• 

  Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie
• 

  Rezerwat Niedźwiedzie Wielkie
• 

  Storczyk plamisty (Dactylorhiza maculata). Fot. Jerzy Opioła. Źródło: Commons Wikimedia

Zobacz też

obszary.natura2000.org.pl [22.04.2014]
fs.siteor.com [22.04.2014]

Bibliografia

Dąbrowski Stanisław, Polakowski Benon, Wołos Lucjan, Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, Olsztyn 1999.