Turza Wielka

Turza Wielka
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Gmina	Działdowo
Liczba ludności (2010)	686
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Turza Wielka
Położenie na mapie Polski Turza Wielka
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Turza Wielka (niem. Tauersee, Gross Tauersee) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Działdowo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa ciechanowskiego. W 2010 roku liczyła 686 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Marek Waśkowiak.

Położenie

Wieś położona jest w południowej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu Pojezierza Mazurskiego i Niziny Mazowieckiej, 11 km na północny zachód od Działdowa; przebiega przez nią linia kolejowa Działdowo - Nowe Miasto Lubawskie i Lubawa.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji południowych terenów państwa Zakonu Krzyżackiego. Po raz pierwszy jest wzmiankowana w źródłach historycznych z 1408 roku, kiedy to mieszkał tu niejaki Otto Kikoł. 13 lipca przez Turzę Wielką przechodziły wojska króla Władysława Jagiełły w drodze pod Grunwald. W 1482 roku sędzia ostródzki Paśko nadał niejakiemu Mikołajowi cztery łany sołeckie z zadaniem założenia wsi czynszowej, zaś dwa lata później dwa łany na prawie chełmińskim niejakiemu Stanisławowi, który zobowiązał się do jednej służby zbrojnej. W okresie zakładania wsi znajdowało się w tej okolicy Wielkie Jezioro Turskie, które w późniejszym czasie wyschło. W XVI wieku książę Albrecht Hohenzollern nadał dziedziczne sołectwo w Turzy Wielkiej rodzinie Zakrzewskich. W tym czasie tutejsze dobra należały do rodziny Finków, a od 1544 roku do Fryderyka von Oelsnitz. Wieś należała do parafii ewangelickiej w Uzdowie. Majątek istniał tu jeszcze w okresie międzywojennym; jego właścicielem był wówczas Aleksander Kamiński.

W 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego wieś – wraz z całą Działdowszczyzną – przyznana została Rzeczpospolitej Polskiej. W 1939 roku znalazła się pod okupacją niemiecką. W połowie lat 50. Turza Wielka była siedzibą gromady.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 448 osób

• 1931 r. – 627 osób

Gospodarka

We wsi znajduje się siedziba leśnictwa, należącego do Nadleśnictwa Lidzbark.

Szkolnictwo

• Szkoła Podstawowa im. księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego

Kultura

We wsi działa Biblioteka Publiczna, będąca filią Gminnej Biblioteki Publicznej w Burkacie. Organizowane są tutaj Biesiady Poetyckie.

Religia

We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej.

Turystyka

• szlak pieszy grunwladzki: Grunwald – Bądzyn - czerwony szlak pieszy o łącznej długości 98 km - przebieg trasy: Grunwald – Leszcz – Uzdowo – Myślęta – Turza Wielka – Prioma – Płośnica – Turza Mała – Jeleń – Lidzbark – Bądzyn

Zabytki

• kościół z drugiej połowy XIX wieku, murowany, cokół kamienny
• budynek szkoły z około 1905 roku, murowany z czerwonej cegły, otynkowany
• kilka przykładów budownictwa z końca XIX i początku XX wieku (domy mieszkalne, murowane z czerwonej cegły)
• cmentarz parafialny rzymskokatolicki
• cmentarz ewangelicki, zaniedbany, stanowi skupisko zieleni, brak śladu po nagrobkach; własność Urzędu Gminy w Działdowie

Bibliografia

1. Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1966.
2. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
3. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
4. Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
5. Strona Urzędu Gminy Działdowo [12.11.2013]]
6. Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
7. Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]