Katolicka Szkoła Polska w Nowej Kaletce

Katolicka Szkoła Polska w Nowej Kaletce
Budynek i tablica pamiątkowa byłej szkoły polskiej w Nowej Kaletce. Fot. S. Czachorowski. Źródło: Commons Wikimedia [13.03.2014]
Data założenia:	10 kwietnia 1929 r.
Poziom szkoły:	podstawowy
Adres:	Nowa Kaletka

Katolicka Szkoła Polska w Nowej Kaletce – prywatna szkoła z polskim językiem wykładowym w byłych Prusach Wschodnich. Powstała w 1929 r. i działała do 1939 r. Pierwszym kierownikiem szkoły był Edward Turowski.

Historia

Początki szkoły polskiej w Nowej Kaletce sięgają 9 czerwca 1923 r., kiedy to dzięki Polsko-Katolickiemu Towarzystwu Szkolnemu na Warmię udało się zebrać wnioski od rodziców 60 dzieci. Petycje dotyczyły zgody na wprowadzenie lekcji religii po polsku i nauki języka polskiego. Niestety władze niemieckie przesuwały termin uruchomienia lekcji w języku polskim. W Nowej Kaletce zorganizowano je dopiero w 1927 r. dla 15 dzieci (przy 64 zgłoszonych). W następnym roku zlikwidowano lekcje języka polskiego, w zamian powołując je w szkole w Gietrzwałdzie.

Oficjalne uruchomienie Katolickiej Szkoły Polskiej w Nowej Kaletce odbyło się 10 kwietnia 1929 r. Otwarcia szkoły dokonał pierwszy nauczyciel i zarazem jej kierownik Edward Turowski. Na rozpoczęcie przybyło ok. 41 uczniów, rodzice dzieci z polskiej ochronki, sołtys August Kuhn.

W 1930 r. murowany budynek szkoły przetrwał w prawie nienaruszonym stanie wielki pożar. Niemcy wykorzystali to zdarzenie i pod pretekstem urządzenia schroniska dla ofiar pożaru zamknęli na pewien czas szkołę.

Szkoła działała do 25 sierpnia 1939 r., kiedy to została zamknięta w wyniku nacisków władz niemieckich. Tego dnia aresztowano jej ostatniego kierownika i nauczyciela Józefa Grotha wraz z żoną Otylią Teszner-Grothową.

Cele i zadania

Szkoła działała na podstawie Ordynacji dotyczącej uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim, która weszła w życie 21 lutego 1929 r.

Zasadniczym celem szkoły polskiej w Nowej Kaletce, określonym przez jej pierwszego nauczyciela, było wychowanie pokolenia na "dobrych synów Boga i społeczeństwa".

Kadra pedagogiczna

Nauczycielami Katolickiej Szkoły Polskiej w Nowej Kaletce byli:

• Edward Turowski
• Tomasz Setny
• Seweryn Piątek
• Ryszard Knosała
• Paweł Trzciński
• Józef Groth

Osiągnięcia

W szkole w Nowej Kaletce dwukrotnie odbywały się kwartalne konferencje regionalne dla nauczycieli szkół polskich. Stanowiły one formę dokształcania. Konferencje składały się z lekcji pokazowej, referatu i dyskusji. Na pierwszej konferencji w Nowej Kaletce, która miała miejsce 27 stycznia 1934 r., lekcję pokazową prowadzili nauczyciele: Tomasz Setny, Ryszard Ignacy Goetze, Jan Hinc, Mieczysław Oelberg. Lekcje dotyczyły przedmiotów religia i rachunki. Na drugiej konferencji zorganizowanej 28 sierpnia 1937 r. lekcję pokazową z przedmiotu przyroda przeprowadził Józef Groth, a referat wygłosił Konrad Sikora.

Uczniowie i absolwenci

Uczniami polskiej szkoły były dzieci mniejszości polskiej mieszkającej w Prusach Wschodnich. Do szkoły w Nowej Kaletce uczęszczały także dzieci z pobliskich wsi. W latach 1929–1939 stan liczebny uczniów przedstawiał się następująco:

• 1929 – 41 osób
• 1930 – 35 osób
• 1931 – 34 osoby
• 1932 – 24 osoby
• 1933 – 30 osób
• 1934 – 22 osoby
• 1935 – 19 osób
• 1936 – 15 osób
• 1937 – 12 osób
• 1938 – 11 osób
• 1939 – 12 osób

Absolwentami szkoły w Nowej Kaletce są m.in. uczniowie z roku szkolnego 1938/1939: Paweł Białojan, Albert Grabowski, Alojzy Grabowski, Bernard Hermański, Alfons Harmański, Anna Harmańska, Fryderyk Krysik, Jan Krysik, Wilhelm Krysik, Franciszek Nowoczyn, Józef Nowoczyn, Rozalia Nowoczyn.

Tablica pamiątkowa

W 1957 r. na byłym budynku szkoły w Nowej Kaletce (obecnie dom nr 26) została umieszczona tablica pamiątkowa. Napis na niej brzmi:

"W tym domu w latach 1929-1939 mieściła się polska szkoła. Pomimo terroru i prześladowań, nie szczędząc swych sił, uczyli w niej, ugruntowując polskość: Edward Turowski, Tomasz Setny, Seweryn Piątek, Ryszard Knosała, Paweł Trzciński, Józef Groth".

Ciekawostki

Po II wojnie światowej w budynku szkoły polskiej w Nowej Kaletce uruchomiono szkołę podstawową. W latach 1956–1958 szkoła podstawowa nosiła imię Józefa Grotha, ostatniego nauczyciela szkoły polskiej. W 1979 r. z okazji jubileuszu 50-lecia powstania szkół polskich w okresie międzywojennym w szkole podstawowej w Nowej Kaletce otwarto izbę pamięci.

W 1999 r. zamknięto szkołę podstawową. Obecnie budynek byłej szkoły polskiej w Nowej Kaletce stanowi siedzibę Towarzystwa Przyjaciół Gimu oraz świetlicę dla dzieci i młodzieży.

Bibliografia

domwarminski.pl [13.03.2014]

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960, Warszawa 1978.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980.

Kronika Katolickiej Szkoły Polskiej w Nowej Kaletce. Przygotowali do druku Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, "Komunikaty Mazursko-Warmińskie", 1979, nr 1.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.

Radziszewska Maria, "Święto Dziecka" w polskich szkołach na Warmii (1929–1939), [w:] Dziecko w historii – wątek korczakowski, red. Elwira Jolanta Kryńska, Agnieszka Suplicka, Urszula Wróblewska, Białystok 2013.

pl.wikipedia.org, Nowa Kaletka [13.03.2014]

Przypisy

<references>