Frombork

Frombork (niem. Frauenburg) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie Braniewo, siedziba giny miejsko-wiejskiej. W 2012 liczba ludności Fromborka wynosiła niemal 2 i pół tysiąca. Funkcję burmistrza pełni od 2013 Małgorzata Wrońska, wybrana na kolejną kadencję w listopadzie 2014.

Nazwa

Nazwa Frauenburg oznacza "wzgórze naszej Pani" (łac. Castrum Dominae Nostrae) i jest nawiązaniem do kultu maryjnego, a także do położenia miasta. Posługiwano się także nazwą Warmia lub Miasto Warmińskie (łac. Civitas Warmienisis), co potwierdza korespondencja kanoników warmińskich jeszcze z XVII wieku.

Położenie

Frombork znajduje się w północno-zachodniej części województwa (przed 1998 leżał w województwie elbląskim). Leży na wzgórzu nad Zalewem Wiślanym. Odległość do Elbląga wynosi 31 km, a do Olsztyna – 82 km.

Dzieje

Na miejscu dzisiejszego Fromborka była osada Prusów, potem warownia o nazwie Rozłuki. U schyłku XIII wieku biskup Henryk Fleming, w związku ze zniszczeniami w Braniewie po powstaniu pruskim, postanowił wybudować w nowym miejscu katedrę i osadzić kapitułę. Rozpoczęło się zasiedlanie terenu osadnikami z Lubeki, a 8 lipca 1310 biskup Eberhard z Nysy nadał miejski przywilej lokacyjny, czyniąc zasadźcą Gerko Fleminga, być może spokrewnionego z biskupem Flemingiem. Około 1280 powstała drewniana katedra pod wezwaniem Najświętszej Panny Maryi, którą przyjęto za patronkę miasta. Zespół katedralny na wzgórzu, który stał się siedzibą kanoników, i miasto nad Zalewem Wiślanym rozwijały się odrębnie i przez stulecia formalnie stanowiły niezależne jednostki. Administracyjne scalenie nastąpiło dopiero w 1926.

Miasto stanowiło początkowo własność biskupów warmińskich, ale w 1320 przeszło na własność kapituły. Ze względu na obecność katedry Frombork był stolicą diecezji warmińskiej, niezależnie od faktu rezydowania biskupów na zamku lidzbarskim. Sam rozwój miasta nie był dynamiczny, a to z uwagi na sąsiedztwo Braniewa oraz politykę samej kapituły. Nie bez wpływu pozostawały klęski żywiołowe i wojny: zniszczeń dokonywały m.in. wojska polskie Władysława Jagiełły (1414), dwukrotnie padał też Frombork ofiarą wojny trzynastoletniej, a w XVII wieku najazdów szwedzkich.

Mieszkańcy zajmowali się głównie rybołówstwem, rolnictwem, rzemiosłem, browarnictwem, realizując w znacznym stopniu potrzeby kanoników. Od XV wieku istniał port, funkcjonowała gildia rybacka. W połowie XVI wieku uruchomiono pod miastem hutę szkła. Po zniszczeniach wojennych z czasów wojen szwedzkich znaczenie gospodarcze miasta uległo dalszemu zmniejszeniu. w 1772 Frombork wraz z Warmią znalazł się w granicach państwa pruskiego. Mieszkały wówczas we Fromborku 1042 osoby.

W drugiej połowie XIX wieku miasteczko zyskało na znaczeniu jako ośrodek turystyczny. W 1899 Frombork połączono linią kolejową z Braniewem i Elblągiem, co zapewniało dalszy rozwój. W 1939 liczba mieszkańców zbliżała się już do trzech tysięcy. II wojna światowa przyniosła jednak wielkie zniszczenia (rzędu 70% zabudowy), w efekcie czego w Polsce Ludowej Frombork utracił początkowo prawa miejskie. Duże tradycje historyczne, w tym osoba słynnego mieszkańca, kanonika Mikołaja Kopernika, przesądziły jednak o decyzjach na rzecz odbudowy Fromborka, czego dokonano dużym nakładem starań, szczególnie ze strony konserwatorów zabytków i harcerzy, na przełomie lat 60. i 70. XX wieku (operacja "1001-Frombork"). Pozwoliło to świętować 500-lecie urodzin Kopernika w 1973 w odbudowanym Fromborku, cieszącym się również od 1959 ponownie statusem miasta. Warunki naturalne i tradycje historyczne zapewniają współczesnemu Fromborkowi rolę ośrodka turystycznego, obecnie trwają starania o nadanie miastu statusu uzdrowiska.

Zabytki

Najcenniejszym zabytkiem Fromborka jest zespół katedralny na wzgórzu, zawierający m.in. bazylikę archikatedralną Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja oraz szereg kanonii i tzw. wieżę Kopernika (miejsce zamieszkania astronoma) wraz z muzeum mu poświęconym.

Ponadto na uwagę zasługują m.in.:

• cmentarz kanoników;
• pałac biskupi;
• kościół św. Mikołaja;
• zespół poszpitalny Ducha św.;
• kościół poewangelicki (obecnie pogrzebowy);
• Baszta Żeglarska z XV wieku;
• wieża wodociągowa z XVI wieku.

Transport

Frombork leży na trasie dróg wojewódzkich nr 504 (Elbląg-Braniewo) i 505 (Pasłęk-Frombork).

Sport

Klub Zalew Frombork występuje w rozgrywkach piłkarskiej klasy okręgowej.

Kultura

W Wieży Kopernika działa Muzeum Mikołaja Kopernika, z tradycjami sięgającymi 1912, kiedy założył je kanonik Eugen Brachvogel. Wznowiło działalność w 1948, a jednym z kierowników była znana tkaczka Barbara Hulanicka. Od 1973 przy muzeum funkcjonuje planetarium, placówka współtworzy też Muzeum Historii Medycyny w dawnym zespole szpitalnym Świętego Ducha.

Od 1967 w katedrze fromborskiej odbywa się coroczny Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej. W ramach festiwalu na zabytkowych organach katedralnych grali m.in. Józef Chwedczuk, Leon Bator, Jan Jargoń, Feliks Rączkowski, Jacek Kulig, Mirosław Pietkiewicz, a także liczni artyści zagraniczni.

Zbigniew Nienacki upamiętnił miasto w jednej z powieści cyklu o przygodach Pana Samochodzika – Pan Samochodzik i zagadki Fromborka.

Edukacja

Tradycje szkolnictwa w mieście sięgają co najmniej XIV wieku, kiedy to przy katedrze fromborskiej istniała szkoła kapitulna i konwikt. W 1565 utworzona została szkoła parafialna. Od 1928 działała szkoła zawodowa.

Religia

Współcześnie we Fromborku istnieje parafia katolicka przy katedrze, zbór posiada także Kościół Zielonoświątkowy. Po 1772 we Fromborku zaczęli osiedlać się ewangelicy, a świątynia ewangelicka powstała we Fromborku w 1862. W XIX wieku istniała ponadto gmina żydowska.

Współpraca z innymi miastami

Frombork ma trzy miasta partnerskie – Suchą Beskidzką, litewską Kozłową Rudę oraz rosyjski Swietłyj.

Ludzie związani z Fromborkiem

Wśród wybitnych osobistości związanych z Fromborkiem wymienić należy przede wszystkim rezydujących przy katedrze kanoników kapituły warmińskiej, w tym Mikołaja Kopernika. We Fromborku urodzili się także m.in.:

• Jan Plastwich, kronikarz warmiński;
• Johannes Frauenburg, humanista, burmistrz Zgorzelca;
• Rudolph Borowski, polityk;
• Albert Wichert, matematyk;
• Juliusz Pohl, poeta, redaktor, wydawca kalendarzy warmińskich;
• Teodor Bornowski, poeta;
• Karol Woelky, historyk, bibliotekarz, redaktor i wydawca, duchowny rzymskokatolicki, kanonik warmiński;
• Paweł Snopek, sekretarz biskupów warmińskich, kanonik dobromiejski i fromborski, humanista, mecenas;
• Feliks Reich, kanonik warmiński, sekretarz biskupów warmińskich;
• Arnold Lange, duchowny rzymskokatolicki, współpracownik biskupów warmińskich, kanonik dobromiejski;
• Baltazar Rabe, duchowny rzymskokatolicki, prawnik biskupi, kanonik warmiński.

Frombork może poszczycić się liczbą honorowych obywateli zbliżoną do liczby faktycznych mieszkańców. Zawdzięcza to przywilejowi nadawania tego tytułu uczestnikom akcji odbudowy miasta – operacji "1001-Frombork".

Bibliografia

• Chłosta Jan, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002;
• Frombork w polskojęzycznej Wikipedii (dostęp: 8 stycznia 2015);
• Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku (dostęp: 8 stycznia 2015);
• Frombork, strona urzędu miasta i gminy (dostęp: 8 stycznia 2015).