Gady

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Gady

Gady. Neogotycka kapliczka z 1931 roku
Gady. Neogotycka kapliczka z 1931 roku
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Dywity
Liczba ludności (2010) 301
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Gady
Gady
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Gady
Gady
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Gady ( niem. Jadden) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim,w gminie Dywity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 301 osób. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Rajmund Antosiak[1].

Charakterystyka fizjograficzna

Gmina Dywity jest leży na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości ok. 13 km na północ od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Wieś początkowo nosiła nazwę Hoenveltcz. Od imienia zasadźcy wsi - Prus Gedethena, została przemianowana na Gedden (nazwa zaczęła funkcjonować od 1405 roku). Dopiero w 1879 roku spotykamy nazwę Gady. Miejscowość została założona w 1369 roku. Akt lokacyjny został wystawiony przez biskupa Jana Stryprocka. Nadanie na prawie chełmińskim obejmowało obszar 44 łanów. Wieś uległa zniszczeniu w czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521. Miejscowość została odbudowana pod koniec XVI wieku. W XVIII wieku Gady były zamieszkane wyłącznie przez Polaków. W 1789 roku miejscowość była wsią królewską. W XIX wieku stała się ważnym ośrodkiem handlu smołą i płótnem na terenie Warmii. W 1825 roku istniała we wsi szkoła elementarna, do której uczęszczało 58 dzieci. W 1891 roku powstała biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1910 roku Gady jako gmina wiejska była zamieszkana przez 420 osób (234 Polaków, 186 Niemców). W latach 1920-1926 w Gadach działało Towarzystwo Ludowe oraz polska biblioteka. W okresie międzywojennym we wsi istniało również koło Związku Polaków w Niemczech. W latach 30. XX wieku w Gadach założono pocztę, która funkcjonowała do zakończenia II wojny światowej. W okresie międzywojennym w miejscowości działała polska biblioteka oraz Koło Związku Polaków w Niemczech. Wskutek działań wojennych w roku 1945 Gady zostały częściowo zniszczone.W 1992 roku zamknięta została miejscowa szkoła.W miejscowości działa sklep spożywczy i przystanek autobusowy, obok którego ułożono kamień z tablicą upamiętniającą jubileusz 640-lecia Gadów, który przypadł na 2009 rok.

Ludzie związani z miejscowością


Kultura

Od 2005 roku w miejscowości działa Stowarzyszenie ''Nasze Gady'', skupiające się na odkrywaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu. W związku z działalnością statutową Stowarzyszenie wydaje publikacje poświęcone historii i kulturze regionu. Organizuje również cyklicznie m.in. Festyn Archeologiczny. W Gadach działa również filia Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach - Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych.

Turystyka

  • We wsi działają dwa gospodarstwa agroturystyczne, w miejscowości istnieje również możliwość przejścia z przewodnikiem Szlakiem Średniowiecznej Granicy
  • Zielony szlak rowerowy o długości 27 km - przebieg trasy: Dywity-Różnowo-Sętal-Gady-Dywity


Zabytki

  • Zachowane przykłady zabudowy z czerwonej cegły z przełomu XIX i XX wieku.
  • Kapliczka warmińska przy wjeździe do wsi od strony Słupów, z rzeźbą św. Józefa, krucyfiksem i chorągiewką z datą 1929.
  • Kapliczka przydrożna zlokalizowana za wsią przy drodze powiatowej do Olsztyna. Została wybudowana w 1931 roku.
  • Zabytkowy dzwon znajdujący się na terenie prywatnej posesji. Dzwon z datą 1815 został ufundowany przez mieszkańców wsi jako wotum błagalne podczas panującej wówczas zarazy bydła.
  • Kamienie graniczne, ułożone wzdłuż widocznego po dziś dzień rowu granicznego, oddzielającego Gady, Tęguty i Barczewko.
  • Stary krzyż drewniany zlokalizowany przy drodze z Gadów do Barczewka.
Kapliczka warmińska w Gadach z 1929 roku


Bibliografia

  1. Gady: nasza mała ojczyzna 1369-2009, red. Teresa Kosińska,Gady 2009.
  2. Jadwiszczak Andrzej S., Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Ługwałd, Spręcowo, Sętal, Nowe Włóki, Plutki, Gradki, Tuławki, Gady, Frączki, Studzianka, Derc, Barczewko, Maruny, Gady 2011.
  3. Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
  4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
  5. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu:12.12.2013]
  6. Genealogy.net [data dostępu:12.12.2013]
  7. Dom Warmiński [data dostępu:12.12.2013]
  8. Nasze Gady [data dostępu:12.12.2013]
  9. Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych [data dostępu:12.12.2013]
  10. Wikipedia: Gady [data dostępu:12.12.2013]


Przypisy