Nowa Kaletka

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Nowa Kaletka

Ośrodek wypoczynkowy w Nowej Kaletce Portal Informacyjny Szkolnictwo [06.10.2014]
Ośrodek wypoczynkowy w Nowej Kaletce Portal Informacyjny Szkolnictwo [06.10.2014]
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Purda
Liczba ludności (2010) 183
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Nowa Kaletka
Nowa Kaletka
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Nowa Kaletka
Nowa Kaletka
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Nowa Kaletka (niem. Hermansort) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 183 mieszkańców [1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Tomasz Piłat[2].

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 3,5 km na południowy zachód od Butryn.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała poprzez podział istniejącej od XVII wieku wsi Kaletka, dokonany drogą administracyjną w roku 1827. Wcześniej istniała tu kolonia Kaletki, powstająca na karczowisku leśnym w niedalekiej odległości na południe. Osada skupiała głównie robotników leśnych. Nowa Kaletka rozwijała się szybko, uzyskując w 1876 roku status samodzielnej gminy wiejskiej, przewyższając liczbą mieszkańców Starą Kaletkę.

W wieku XIX we wsi została uruchomiona szkoła. Miejscowość zamieszkana była w przeważającej mierze przez polską ludność. 10 kwietnia 1929 roku Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię utworzyło tutaj polską szkołę i bibliotekę. Placówka funkcjonowała do wybuchu II wojny światowej. Uczyli w niej działacze oświatowi: Edward Turowski, Tomasz Setny, Józef Groth, Paweł Trzciński, Ryszard Knosała, Seweryn Piątek. We wsi istniało także polskie przedszkole zorganizowane m.in. przez Marię Zientarę-Malewską (zob. Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)), działała także drużyna harcerska, którą prowadziła Otylia Grothowa. Do Związku Polaków w Niemczech należało 30 mieszkańców.

W czerwcu 1930 roku w Nowej Kaletce wybuchł pożar, który zniszczył 19 gospodarstw. Wydarzenie to wpłynęło dotkliwie na sytuację materialną mieszkańców. Poszkodowani otrzymali wysokie odszkodowania, rząd udzielał im pożyczek na dogodnych warunkach. W szybkim czasie doprowadziło to do odbudowy murowanych tym razem domów. Doszło jednak do wybuchu kolejnego pożaru – najprawdopodobniej w wyniku podpalenia domostw przez zazdrosnych sąsiadów. Serię dramatycznych zdarzeń zakończyło dopiero wstrząsające wydarzenie. Jeden z gospodarzy, licząc na wysokie odszkodowanie, podpalił swój dom. Razem z budynkiem spłonęli żywcem jego dwaj synowie.

W styczniu 1945 roku mieszkańcy doświadczyli dramatycznych przeżyć w związku z pojawieniem się we wsi żołnierzy Armii Czerwonej. Wydarzenia utrwaliła pamięć nielicznych już zapewne uczestników tragedii oraz mogiły zlokalizowane w różnych częściach wsi.

Obecnie Nowa Kaletka ma charakter wsi letniskowej. W samej miejscowości i w okolicy znajdują się ośrodki wypoczynkowe, gospodarstwa agroturystyczne, domki rekreacyjne.

Kultura

W miejscowości działa Towarzystwo Przyjaciół Gimu. Co roku organizowany jest popularny festyn Lato z Gimem. Odbywają się tu również koncerty w ramach Olsztyńskiego Lata Artystycznego. W 2002 r. był to Koncert Finałowy Młodzieżowych Międzynarodowych Warsztatów Muzycznych, a w 2008 r. Koncert Kursu Muzycznego dla Dzieci i Młodzieży. W latach 80. we wsi działał zespół instrumentalno–wokalny Ochotniczej Straży Pożarnej "Remanent". W 1986 r. zdobył on główną nagrodę na Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Instrumentalno–Wokalnych OSP w Olsztynie.

Ludzie związani z miejscowością

  • Michał Lengowski (1873–1967) – poeta warmiński, etnograf, w młodości uczęszczał do szkoły w Nowej Kaletce
  • Maria Zientara–Malewska (1894–1984) – poetka i prozaik, publicystka, nauczycielka, zbieraczka folkloru warmińskiego, zorganizowała przedszkole polskie w Nowej Kaletce
  • Franciszka Hensel–Szczepańska (1909–1981) – wychowawczyni w przedszkolu w Nowej Kaletce, założycielka jednej z pierwszych na Warmii szkół polskich
  • Róża Koenigsmann–Pacholska (1916–?) – wychowawczyni w tutejszym przedszkolu, opiekowała się także świetlicą i biblioteką
  • Tomasz Setny (1890–1972) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, działacz społeczny, kierownik Katolickiej Szkoły Polskiej w Giławach i w Nowej Kaletce
  • Ryszard Knosała (1907–1945) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, działacz oświatowy na Śląsku Opolskim, Warmii i Mazurach, kierownik szkół polskich w Chaberkowie i Olsztynie
  • Józef Groth (1903–1942) – nauczyciel, działacz oświatowy i harcerski, nauczyciel szkół polskich w Niemczech, kierownik szkoły polskiej w Nowej Kaletce
  • Otylia Grothowa (także jako: Otylia Grot, Grotowa, Teszner–Grothowa, Teschner–Grothowa) (1909–1990) – autorka wspomnień i baśni warmińskich, wychowawczyni w przedszkolach polskich na Warmii, działaczka społeczna, oświatowa i harcerska
  • Paweł Trzciński (1915–?) – nauczyciel w szkole polskiej w Nowej Kaletce, kierownik szkoły polskiej w Giławach
  • Seweryn Piątek (1914–?) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, nauczyciel szkoły polskiej w Nowej Kaletce
  • Edward Turowski (1904–1972) – nauczyciel szkoły polskiej w Nowej Kaletce, działacz społeczno–polityczny, poseł na Sejm PRL

Zabytki

  • na terenie wsi zlokalizowano średniowieczne umocnienia liniowe
  • zabytkowe chałupy warmińskie
  • budynek dawnej szkoły
  • budynek dawnego przedszkola
  • warmińskie kapliczki przydrożne

Bibliografia

  1. Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
  2. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
  3. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
  4. Strona Gminy Purda [12.11.2013]
  5. Wojewódzka Ewidencja ZSabytków [12.11.2013]
  6. Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
  7. Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
  8. Portal Informacyjny Szkolnictwo [06.10.2014]

Przypisy

  1. łącznie Nowa Kaletka i Dzierzgunk
  2. Strona Gminy Purda [06.10.2014]