Zalewo

Zalewo
Herb Zalewa
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Zalewo
Liczba ludności (2012)	2 235
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Zalewo
Położenie na mapie Polski Zalewo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Zalewo (niem.Saalfeld i. Ostpreussen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest siedzibą gminy. Miejscowość w 2012 roku liczyła 2 235 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Marek Żyliński .

Położenie

Miasto położone jest nad jeziorem Ewingi, w sąsiedztwie Puszczy Piskiej. Zalewo leży w odległości 39 km od Iławy.

Dzieje miejscowości

Osada, która dała początek miastu została założona na obszarze dawnego staropruskiego grodziska przez niemieckich osadników. W 1305 roku komtur dzierzgoński Sieghard von Braunschweig nadał miejscowości prawa miejskie, które zostały odnowione piętnaście lat później przez komtura Ludera z Brunschwiku. W stosunkowo krótkim czasie (1320 i 1334 r.) przywileje miejskie zostały dodatkowo rozszerzone. W XIV wieku w Zalewie działała szkoła, do której uczęszczała również młodzież z Miłomłyna, Iławy oraz Ostródy. Natomiast w 1599 roku w mieście założona została szkoła książęca. Jej ukończenie dawało możliwość podjęcia studiów uniwersyteckich. Placówka istniała do 1805 roku.Wojny polsko-szwedzkie, które dotknęły bezpośrednio Zalewo w XVII stuleciu zahamowały rozwój miasta. Kolejną bolączkę ówczesnych czasów stanowiły pożary, które pochłaniały szybko, w znacznej części drewnianą, zabudowę miejską. Najgorsze miało jednak dopiero nadjeść. Epidemia dżumy, która nie ominęła miasta na początku XVIII wieku, odebrała życie 702 mieszkańcom. Uratowało się zaledwie siedem osób.

W latach 1525-1752 miasto było stolicą powiatu oberlandzkiego, w którego skład weszło 12 starostw oraz trzy dziedziczne komornictwa. Zalewo było zamieszkane przez znaczną liczbę polskiej ludności. Polacy byli zrzeszeni w gminie ewangelickiej o narodowym charakterze, posiadającej od 1560 r. własną świątynię. Polska gmina uległa jednak likwidacji w 1791 r. Bezpośrednią przyczyną była postawa władz pruskich, zmierzających do germanizacji życia społecznego na obszarach stanowiących dawniej lenno polskiego króla. Polski kościół ewangelicki został sprzedany (1802 r.), a następnie rozebrany.

W nocy z 8 na 9 czerwca 1807 roku w mieście nocował gen. Jan Henryk Dąbrowski wraz z oddziałem polskie wojska. Dzień wcześniej Zalewo odwiedziła sam cesarz Napoleon. Ożywienie gospodarcze miasta nastąpiło dopiero w połowie XIX stulecia. Wcześniej, w 1844 roku, edykt królewski zezwolił na założenie z Zalewie gminy żydowskiej. W 1900 roku gmina zrzeszała 73 osoby. Budowa Kanału Elbląskiego oraz uruchomienie linii kolejowej łączącej Ostródę z Elblągiem przyczyniły się w znacznym stopniu do rozwoju Zalewa. W mieście z sukcesem zaczęły funkcjonować cukrownie, browary, tartaki, cegielnie, młyny i garbarnie. W 1852 roku Zalewo było zamieszkane przez 2 148 osób, ale już w 1910 liczba mieszkańców wzrosła do 2 603 osób.

W 1939 roku miasto liczyło 3 120 mieszkańców. 22 stycznia 1945 roku do Zalewa wkroczyły oddziały radzieckie. II wojna światowa doprowadziła do zniszczenia 70% zabudowy Zalewa. Miasto liczyło zaledwie 500 mieszkańców. Zalewo utraciło prawa miejskie, stając się siedzibą władz gminnych. W 1946 roku pierwszym ważniejszym pracodawcą stało się Państwowe Przedsiębiorstwo Produkcji Traktorów i Maszyn Rolniczych. W tym samym roku zaczęła działać miejscowa szkoła. W 1948 roku założono Spółdzielnię Pracy "Wyroby Futrzarskie", przemianowaną następnie na Garbarską Spółdzielnię Pracy. Trzy lata później w Zalewie utworzony został Państwowy Ośrodek Maszynowy, a w 1953 Gminny Ośrodek Maszynowy. W 1975 roku wybudowano miejscowe przedszkole. Natomiast od 1984 roku w Zalewie zaczął działać Gminny Ośrodek Kultury. W 1987 roku Zalewo odzyskało prawa miejskie.

Gmina Zalewo należy do Związku Gmin Kanału Ostródzko-Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego oraz do Związku Gmin Regionu Ostródzko-Iławskiego "Czyste Środowisko".

Cmentarz żydowski w Zalewie [1] [dostęp: 12.11.2014]

W mieście działa apteka, niepubliczny zakład opieki zdrowotnej oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej.

Gospodarka

W mieście działają lokale gastronomiczne, zakłady stolarskie i meblarskie, sklepy z materiałami budowlanymi, rolniczymi, hydraulicznymi, Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska", Morąsko-Zalewski Bank Spółdzielczy, serwis komputerowy, zakład fryzjersko-kosmetyczny, sklepy wielobranżowe i spożywczo-przemysłowe, zakład drobiarski, zakład masarski, firma budowlano-remontowa.

Kultura

• Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Zalewskiej, założone w 2002 roku.
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
• Miejsko-Gminne Centrum Kultury
• Izba Pamięci
• Grupa Teatralna Koliber

Religia

• Parafia Rzymsko-Katolicka pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty

Organizacje i stowarzyszenia

• Iławski Klub
• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza
• Stowarzyszenie w Zalewie, założone w 1999 roku
• Świetlica Terapeutyczna
• Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych
• Ochotnicza Straż Pożarna

Sport

• Uczniowski Klub Sportowy
• Piłkarski Klub Sportowy
• Iławski Klub Sportowy

Edukacja

• Przedszkole Miejskie
• Szkoła Podstawowa
• Gimnazjum

Turystyka

• Ekomarina oddana do użytku w 2013 roku
• Rezerwat przyrody Jeziora Jasne
• Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego
• Kanał Iławski
• Szlak Kanału Elbląskiego - Ostróda - Miłomłyn - Morąg - Małdyty - Pasłęk - Elbląg - Raczki Elbląskie - Jelonki - Drulity - Zalewo - Susz - Kisielice - Szymbark - Iława - Tynwałd - Boreczno - Miłomłyn - Ostróda
• Niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym - przebieg trasy: Zalewo - Rąbity - Międzychód - Śliwa - Boreczno - Duba - Mózgowo - Karnity - Dębinka - Miłomłyn - Lubień - Liwa - Zalewo - Gil Mały - Gil Wielki - Wiewiórka - Frednowy - Tynwałd - Jezierzyce - Jażdżówki - Kwiry - Szałkowo - Iława
• Zielony szlak rowerowy prowadzący wzdłuż Kanału Elbląskiego - trasa: Elbląg (Rubno Wielkie) - Nowakowo - Kępa Rybacka - Bielnik II - Kazimierzowo - Władysławowo - Wikrowo - Jegłownik - Gronowo Elbląskie - Różany - Zwierzno - Kępniewo - Brudzędy - Stare Dolno - Święty Gaj - Kwietniewo - Rychliki - Jelonki - Lepno - Kreki - Jarnołtowo - Zalewo - Jerzwałd - Siemiany - Piotrkowo -Starzykowo - Szymbark - Ząbrowo - Kamionka - Iława

Zabytki

• Kościół pw. św. Jana Ewangelisty, zbudowany około 1351 roku; we wnętrzu zachowały się zabytkowe organy, pochodzące z połowy XVIII wieku. W Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie przechowywany jest natomiast XVII-wieczny portret pastora Dawida Pessaroviusa, który do 1945 roku znajdował się w świątyni.
• Cmentarz żydowski, założony w 1. połowie XIX wieku
• Wieża ciśnień
• Zabudowa miejska z przełomu XIX i XX wieku
• Zabytkowy młyn
• Budynek zespołu szkół, wzniesiony w 1928 roku
• Pozostałości murów miejskich i baszta, wzniesiona w 1407 roku
• neogotycka plebania, wybudowana w 1898 roku

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
2. Hoffmann Mieczysław, Sikorski Jerzy, Iława i okolice, Poznań 1971.
3. Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Halina Jaworska i Maria Lossman, Olsztyn 1973.
4. Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje miast i wsi. Szkice historyczne od czasów krzyżackich do 1945 roku, Iława 2006.
5. Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski: dzieje, zabytki, pejzaż i kultura, Iława 2008.
6. Niesiobędzki Wiesław, Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego: przewodnik historyczno-krajoznawczy, Iława 2003.
7. Skrodzki Kazimierz Lech, Dzieje ziemi zalewskiej 1305-2005, Zalewo 2005.
8. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
9. Ludność. Stan i struktura [dostęp:24.11.2014]
10. Oficjalna strona Gminy i Miasta [dostęp:24.11.2014]
11. Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Zalewie [dostęp:24.11.2014]
12. Historia Zalewa na stronie Elbląskiego Wortalu Historycznego [dostęp:24.11.2014]
13. Baza Informacji Lokalnej [dostęp:24.11.2014]

Przypisy

<references>