Biblioteki polskie na Warmii

Biblioteki polskie na Warmii - biblioteki, które zaczęły powstawać w połowie XIX wieku.

Historia

Biblioteczki Towarzystwa Czytelni Ludowych powstające na Warmii w latach 1881-1889 były w dużej mierze owocem działalności studenta uniwersytetu królewieckiego Maksymiliana Andrysona, który nawiązał kontakty z mieszkańcami wsi pod Olsztynem i Biskupcem. Wspierali go również działacze przybywający z Wielkopolski, gdzie narodziła się idea rozwoju polskiej sieci bibliotecznej na terenie zaboru pruskiego.

Pierwsze biblioteki powstały w 1881 roku w Gryźlinach, Klebarku Wielkim, kolejne w Barczewku, Bartągu, Dywitach, Olsztynie, a następnie w Raszągu, Bartołtach Wielkich, Butrynach, Gutkowie, Purdzie i Lamkowie.

Do 1890 roku na Warmii powstało 37 biblioteczek. W tym właśnie roku Franciszek Szczepański został delegatem Towarzystwa Czytelni Ludowych na Warmię. W maju tego samego roku Szczepański zorganizował trzy wiece propagujące czytelnictwo. Delegat Towarzystwa Czytelni Ludowych podzielił Warmię na 8 okręgów. Na czele każdego z nich postawił subdelegata. W jednym okręgu działało od 2 do 10 bibliotek; w każdej pracował bibliotekarz oraz osoba odpowiedzialna za zbieranie składek na rzecz Towarzystwa Czytelni Ludowych. Dobrowolne wpłaty przeznaczano na zakup książek. Działalność Towarzystwa wspierała od początku "Gazeta Olsztyńska". Na jej łamach ukazywały się informacje skierowane do bibliotekarzy. W latach 90. liczba bibliotek wzrosła do 52.

Kolejna akcja biblioteczna rozwinęła się w okresie plebiscytowym. W tym czasie powstało 40 kolejnych biblioteczek na terenie Warmii. Niezwykle aktywnie akcję czytelnictwa promował prezes Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego ks. Antoni Ludwiczak. Po przeprowadzonym plebiscycie opiekę nad siecią biblioteczek zaczęło sprawować Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne. W tym okresie działały na Warmii 42 biblioteczki, a ich księgozbiór obejmował około 4 tys. egzemplarzy. W dniu 10 stycznia 1927 roku powstał w Olsztynie sekretariat bibliotek Czytelni Ludowych. Jego kierownikiem został Franciszek Kellmann.

W 1933 roku utworzona została Centralna Biblioteka Polska w Niemczech. W Prusach Wschodnich istniały wówczas 33 biblioteczki. Placówki były zaopatrywane w nowe publikacje przez Światowy Związek Polaków z Zagranicy, Polski Związek Zachodni oraz przez Towarzystwo Opieki nad Polakami Zamieszkałymi za Granicą im. Adama Mickiewicza z siedzibą w Warszawie. Typowy księgozbiór składał się z powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego, Władysława Reymonta, Henryka Sienkiewicza, Marii Rodziewiczówny, Adama Mickiewicza i Walerego Przyborowskiego. Po 1933 roku działacze i bibliotekarze skupili uwagę na popularyzacji czytelnictwa oraz profesjonalnym opracowaniu księgozbiorów. W 1934 roku w Olsztynie utworzony został Oddział Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech na Prusy Wschodnie. Powołano trzy okręgi: Warmia, Mazury i Powiśle. Okręgi dzieliły się na obwody. Naczelnym bibliotekarzem kierującym akcją biblioteczną na Warmii został Paweł Jasiek.

Placówki biblioteczne zostały głównie skupione przy polskich szkołach. Ich pracą kierował najczęściej miejscowy nauczyciel, którego wspierały towarzystwa młodzieżowe. W miejscowościach, w których nie było szkoły, opiekę nad biblioteczkami sprawowały Koła Opieki nad Bibliotekami. Od połowy lat 30. działalność polskich bibliotek była z sukcesem torpedowana przez władze hitlerowskie. Przeprowadzano częste rewizje księgozbioru, konfiskowano prywatne zbiory stanowiące własność osób powiązanych z ruchem polskim. Jednocześnie władze hitlerowskie prowadziły intensywną akcję propagandową, "zachęcającą" do sięgania po literaturę niemiecką, przede wszystkim zaś odpowiadającą kierunkowi ideologicznemu wprowadzonemu do życia publicznego przez Adolfa Hitlera. W 1935/1936 roku na Warmii działało nadal 26 bibliotek. Latem 1939 roku uległy likwidacji, podobnie jak niemal wszystkie formy aktywności ruchu polskiego na obszarze Prus Wschodnich. Księgozbiory uległy konfiskacie i zniszczeniu w sierpniu 1939 roku.

Zobacz też

Towarzystwo Czytelni Ludowych

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Jasiński Janusz, Świadomość narodowa na Warmii w XIX wieku, Olsztyn 1983.
Wróblewski Jan, Biblioteki polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1881-1939, Olsztyn 1968.
Wróblewski Jan, Biblioteki ludowe Warmii i Mazur, Poznań 1980.
Wróblewski Jan, Polskie biblioteki ludowe w zaborze pruskim i na terenie Rzeszy Niemieckiej w latach 1843-1939, Olsztyn 1975.
Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.