Świętajno (powiat szczycieński)

Świętajno
Herb Świętajna
Świętajno. Fot. Piotr Marynowski. CC-BY-SA-3.0. Źródło: Wikimedia Commons, 12.11.2013
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Świętajno
Liczba ludności (2011)	6 138
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-140
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Świętajno
Położenie na mapie Polski Świętajno
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Świętajno (niem. Schwentainen, od 1938 r. Altkirchen) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.W 2010 r. liczyła 6 138 mieszkańców. Miejscowość jest siedzią gminy Świętajno. Aktualnie funkcję wójta pełni Alicja Kołakowska.

Świętajno Kościół baptystów Fot. Mieczysław Kalski

Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Położenie

Wieś położona jest 17 km na wschód od Szczytna, na skraju Puszczy Piskiej, 3 km na północ od drogi krajowej nr 53. Znajduje się tu stacja kolejowa na linii Olsztyn – Ełk.

Dzieje miejscowości

Zaczątkiem przyszłej wsi stały się smolarnie, dziegciarnia i buda potażowa. Nazwa wsi pochodzi od leżącego w pobliżu jeziora Świętajno. Wieś została założona w 1686 roku w ramach osadnictwa szkatułowego na 30 łanach i szybko stała się obok Rozogów głównym ośrodkiem rolniczym tej części powiatu szczycieńskiego. Świętajno było osadą targową – odbywały się tam cztery jarmarki i targi rocznie.

W połowie XIX wieku wieś obejmowała już 113 łanów. Poważnie ucierpiała podczas I wojny światowej; spłonęło wówczas 140 domów i ponad dwieście zabudowań gospodarczych, a także kościół wzniesiony niedługo przed wojną.

Miejscowość w okresie międzywojennym szybko się odbudowała. Między wojnami działały tu dwa młyny (parowy i elektryczny), tartak, 19 sklepów i ponad 30 zakładów rzemieślniczych. Wieś nabrała charakteru małego miasteczka. Przed wybuchem II wojny światowej Świętajno należało do największych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego.

Od września 1943 roku w Świętajnie znajdowali się internowani żołnierze włoscy (do końca 1944 roku zginęło około 20 jeńców), a także więźniarki z Francji.

W latach 1945-1948 w rejonie Świętajna, Rozogów i Lipowca działały grupy podziemia niepodległościowego – oddziały „Lasa” i „Łupaszki” .

W 1960 roku działał tu ośrodek zdrowia, gabinet dentystyczny i punkt położniczy.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:

• 1782 r. – 87 gospodarstw

• 1818 r. – 670 osób, 114 gospodarstw

• 1939 r. – 1666 osób

Szkolnictwo

W raporcie starosty szczycieńskiego von Gaudeckera z 1730 r. odnotowano Świętajno jako miejscowość posiadającą szkołę. W XIX w. szkoła obejmowała dwie klasy. Po I wojnie światowej wzniesiono dla niej nowy budynek. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie już w czerwcu 1945 roku (Stanisław Pawlucy).

W miejscowości obecnie funkcjonuje zespół szkolno–przedszkolny oraz gimnazjum.

Kościoły

Kościół ewangelicki wybudowany został w 1908 roku, zniszczony w 1914 roku i odbudowany w latach 1918-1922. Obecnie jest to siedziba rzymskokatolickiej parafii pw. św. Andrzeja Boboli. Również w 1908 roku powstał kościół baptystów; był użytkowany do 1986 roku. Obecnie działa jako letni ośrodek kolonijny. Wieś – zbudowana na planie owalnicy – do dziś zachowała plac w centrum i kilka odchodzących od niego ulic.

Gospodarka

W miejscowości istnieją zakłady stolarskie, przedsiębiorstwa handlowo–usługowe, firmy budowlane oraz specjalizujące się w sprzedaży wyrobów z drewna. Najważniejsze sektory lokalnej gospodarki to budownictwo, transport drogowy, produkcja wyrobów drewnianych i turystyka.

Kultura

W Świętajnie działa Gminna Biblioteka Publiczna, Gminny Ośrodek Kultury, a także Chór „Pasjonata”.

Turystyka

Przez miejscowość przebiega szlak rajdu konnego "Ewita" obejmującego następującą trasę: Sasek Mały – Szymanki – Ciemna Dąbrowa – Piecuchy – Wały – Gawrzyjałki – Wyżegi – Jerominy – Chochół – Świętajno – Marksoby – Orżyny – Jabłonka – Trelkowo – Kobylocha – Piece – Sawica – Witówko – Sasek

Zabytki

• kościół rzymskokatolicki (dawniej ewangelicki) z 1918–1922 roku
• kościół baptystów z 1908 roku, z czerwonej cegły, obejmuje również część mieszkalną; obecnie sezonowy ośrodek kolonijny
• granitowy obelisk przy wjeździe do wsi – pozostałość pomnika upamiętniającego mieszkańców poległych podczas I wojny światowej
• dawny cmentarz ewangelicki, za wsią
• kilka przykładów budownictwa drewnianego; kilka interesujących murowanych budynków z początku XX wieku
• budynek szkoły z lat 20. XX wieku

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Dopatka (1894–1976) - poeta mazurski tworzący w języku niemieckim i polskim, działacz mazurski
• Adam Krzyśków (ur. 1960) – samorządowiec, wójt gminy Świętajno (1990–1998), polityk, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji
• Janusz Pabich (ur. 1970) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Świętajno (2006–2014)
• August Reszka (1885–1957) – działacz plebiscytowy, współzałożyciel Mazurskiego Związku Ludowego; urodził się w Świętajnie
• Marcin Zieliński (1694–1741) – pastor i wydawca polskich pieśni religijnych; urodził się w Świętajnie

Bibliografia

1. Toeppen Max, Historia Mazur, Olsztyn 1995 (przekład M. Szymańska-Jasińska)
   
2. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
   
3. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
   
4. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
   
5. Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
   
6. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
   
7. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
   
8. Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
   
9. Bank Danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
   
10. Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]