Jaroty: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(zaktualizowana liczba ludności w oparciu o dane z https://www.stawiguda.pl/dane-statystyczne) |
|||
| (Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Jarot | |dopełniacz wsi = Jarot | ||
| − | |zdjęcie = Wieś Jaroty.jpg | + | |zdjęcie = Wieś Jaroty.jpg |
| − | |opis zdjęcia = Wieś Jaroty | + | |opis zdjęcia = Wieś Jaroty.<br>Autor: Serdelll. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kolonia_Jaroty.jpg Commons Wikimedia] |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = | + | |liczba ludności = 2451 |
| − | |rok = | + | |rok = 2022 |
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
|kod pocztowy = | |kod pocztowy = | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Jaroty''' (niem. ''Jommersdorf'') | + | ''' Jaroty''' (niem. ''Jommersdorf'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat olsztyński| powiecie olsztyńskim]], w [[Stawiguda (gmina wiejska)| gminie Stawiguda]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Jest to kolonia dawnej wsi Jaroty, której tereny przyłączono do [[Olsztyn|Olsztyna]]. Obecnie stanowi samodzielne sołectwo. |
| − | |||
| − | |||
| + | W 2012 roku miejscowość liczyła 833 mieszkańców. Funkcję sołtysa sprawuje [[Zdzisław Gradowski]]<ref>[http://www.stawiguda.pl/20/spis-solectw| Gmina Stawiguda] [05.03.2010]</ref>. | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Miejscowość położona jest na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], nad [[Łyna|Łyną]] | + | Miejscowość położona jest na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], nad [[Rzeka Łyna|Łyną]]. Przylega do południowo-zachodnich przedmieść Olsztyna. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została założona w 1342 roku z inicjatywy biskupa [[Herman z Pragi| Hermana z Pragi]]. Przywilej lokacyjny został wystawiony dla Prusa Jomena. Nadanie obejmowało 40 | + | Wieś została założona w 1342 roku z inicjatywy biskupa [[Herman z Pragi| Hermana z Pragi]]. Przywilej lokacyjny został wystawiony dla [[Prusowie|Prusa]] Jomena. Nadanie obejmowało 40 łanów ziemi. W dokumencie podano również nazwę przyszłej wsi – Jomendorf (tj. wieś Jomena). W gwarze warmińskiej została ona przekształcona na Jondorf. W 1363 roku kapituła zatwierdziła sprzedaż sołectwa przez Jomena. Nowym sołtysem został wówczas Prus o imieniu Preydowe. Wieś została zasiedlona przez wolnych Prusów, podobnie jak pobliski [[Bartążek]]. |
| − | + | Pierwszy osadnik polski odnotowany został w 1486 roku. Zwiększony napływ osadników z Polski rozpoczął się jednak dopiero w latach 20. XVI wieku, kiedy funkcję administratora kapituły warmińskiej pełnił [[lkwim: Mikołaj Kopernik| Mikołaj Kopernik]]. W połowie XVI wieku Jaroty posiadały dwóch sołtysów; do 1772 roku jedno sołectwo należało dziedzicznie do rodziny Królów, drugie natomiast do 1672 roku znajdowało się w rękach Derdaków, a następnie Mateblowskich. Pod koniec XVI stulecia doszło do przeniesienia części wolnych Prusów z Bartążka do Jarot; opuszczona ziemia została włączona do utworzonego folwarku kapituły. Wojny szwedzkie doprowadziły do znacznego wyludnienia miejscowości. 24 łany z 34 należących do chłopów leżały odłogiem. W XVII i XVIII stuleciu miejscowa karczma należała do rodziny Kościeszów. Wieś leżała przy trakcie, którym biskupi podróżowali z Warszawy do rezydencji w [[Lidzbark Warmiński| Lidzbarku Warmińskim]]. W 1818 roku miejscowość liczyła 220 mieszkańców. | |
| − | |||
| − | W | ||
| + | W połowie XIX wieku jednemu z mieszkańców wsi, Janowi Czodrowskiemu, miała się ukazać Matka Boska, która zwróciła się do niego z poleceniem wybudowania kaplicy w Jarotach. Budowla została poświęcona około 1885 roku przez zarządcę parafii bartąskiej, ks. Jana Jabłońskiego. Pierwsza msza została odprawiona 23 stycznia 1889 roku przez urodzonego w Jarotach ks. [[lkwim: Walenty Barczewski| Walentego Barczewskiego]]. Po śmierci Czodorowskiego obowiązek opieki nad kaplicą przeszedł na rodzinę Hinzów. | ||
| + | |||
| + | W 1861 roku miejscowość była zamieszkana przez 411 katolików i 3 ewangelików; 396 osób posługiwało się językiem polskim. 1 czerwca 1863 tuż za Jarotami aresztowano [[lkwim: Wojciech Kętrzyński| Wojciecha Kętrzyńskiego]] przewożącego broń dla powstańców. W czasie [[plebiscyt na Warmii i Mazurach| plebiscytu 1920 roku]] za Prusami oddano 384 głosów; za Polską – 78. W latach 1930–1939 w Jarotach działała [[Katolicka Szkoła Polska w Jarotach|polska szkoła]], drużyna harcerska, Towarzystwo Młodzieży oraz Towarzystwo Kobiet Polskich. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 904 osoby. | ||
| + | W czasie II wojny światowej w Jarotach przebywali przymusowi robotnicy, zarówno Polacy jak i Francuzi. W 1944 roku do miejscowości przybyli ewakuowani mieszkańcy [[Powiat węgorzewski|powiatu węgorzewskiego]]. Jesienią tego roku do Jarot przybyli mieszkańcy wsi [[Długie]] w [[Powiat ełcki|powiecie ełckim]]. Większość mieszkańców została ewakuowana dopiero 21 stycznia 1945 roku. Ci, którzy pozostali, stali się świadkami i ofiarami brutalnych działań żołnierzy radzieckich. Wielu mieszkańców zostało wysiedlonych w latach 1945–1947. | ||
<br/> | <br/> | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | + | *[[Alfons Barczewski]] (1910–1971) – adwokat, działacz oświatowy, nauczyciel | |
| − | + | *[[Alojzy Barczewski]] (1898–1973) – działacz warmiński, nauczyciel | |
| − | + | *[[Walenty Barczewski]] (1856–1928) – urodzony w Jarotach duchowny katolicki, działacz narodowy, historyk i etnograf | |
| − | + | *[[lkwim: Johannes Gehrmann|Johannes Gehrmann]] (1933–2004) – urodzony we wsi Jaroty katolicki duchowny, redaktor i działacz społeczny | |
| − | + | *[[Lucjan Latosiński]] (1885– ?) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, kierownik szkoły polskiej w Jarotach. | |
| − | + | *[[Herbert Monkowski]] (ur. 1934) – działacz społeczny, prezes Stowarzyszenia Byłych Mieszkańców Powiatu Olsztyńskiego w Niemczech. | |
| + | *[[Konrad Sikora]] (1902–1975) – nauczyciel | ||
| + | *[[Georg Sterzinsky]] (1936–2011) – kardynał, biskup Berlina, w Jarotach spędził wczesne dzieciństwo; jego rodzina została wysiedlona do Niemiec w 1946 roku | ||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | + | *[[lkwim: Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Jarotach|Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej]] wzniesiona w 1883 roku | |
| − | [[ | + | == Zobacz też == |
| − | + | *[[Jaroty (Olsztyn)|Jaroty]] – dzielnica Olsztyna | |
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | <br/> | + | == Bibliografia == |
| − | + | Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | Jasiński Janusz, Magdziarz Bronisław, ''Jaroty – wieś, kapliczka, kościół'', Olsztyn 1994.<br/> | |
| − | + | [http://www.stawiguda.pl/21/dane-statystyczne| Gmina Stawiguda] [05.03.2014]<br/> | |
| − | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: Powiat olsztyński]][[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: Powiat olsztyński]][[Kategoria: Stawiguda (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]] |
Aktualna wersja na dzień 14:16, 29 kwi 2023
| Jaroty | |
| | |
 Wieś Jaroty.
Autor: Serdelll. Źródło: Commons Wikimedia | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Stawiguda |
| Liczba ludności (2022) | 2451 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Jaroty | |
| Położenie na mapie Polski  Jaroty | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Jaroty (niem. Jommersdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Jest to kolonia dawnej wsi Jaroty, której tereny przyłączono do Olsztyna. Obecnie stanowi samodzielne sołectwo.
W 2012 roku miejscowość liczyła 833 mieszkańców. Funkcję sołtysa sprawuje Zdzisław Gradowski[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, nad Łyną. Przylega do południowo-zachodnich przedmieść Olsztyna.
Dzieje miejscowości
Wieś została założona w 1342 roku z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi. Przywilej lokacyjny został wystawiony dla Prusa Jomena. Nadanie obejmowało 40 łanów ziemi. W dokumencie podano również nazwę przyszłej wsi – Jomendorf (tj. wieś Jomena). W gwarze warmińskiej została ona przekształcona na Jondorf. W 1363 roku kapituła zatwierdziła sprzedaż sołectwa przez Jomena. Nowym sołtysem został wówczas Prus o imieniu Preydowe. Wieś została zasiedlona przez wolnych Prusów, podobnie jak pobliski Bartążek.
Pierwszy osadnik polski odnotowany został w 1486 roku. Zwiększony napływ osadników z Polski rozpoczął się jednak dopiero w latach 20. XVI wieku, kiedy funkcję administratora kapituły warmińskiej pełnił Mikołaj Kopernik. W połowie XVI wieku Jaroty posiadały dwóch sołtysów; do 1772 roku jedno sołectwo należało dziedzicznie do rodziny Królów, drugie natomiast do 1672 roku znajdowało się w rękach Derdaków, a następnie Mateblowskich. Pod koniec XVI stulecia doszło do przeniesienia części wolnych Prusów z Bartążka do Jarot; opuszczona ziemia została włączona do utworzonego folwarku kapituły. Wojny szwedzkie doprowadziły do znacznego wyludnienia miejscowości. 24 łany z 34 należących do chłopów leżały odłogiem. W XVII i XVIII stuleciu miejscowa karczma należała do rodziny Kościeszów. Wieś leżała przy trakcie, którym biskupi podróżowali z Warszawy do rezydencji w Lidzbarku Warmińskim. W 1818 roku miejscowość liczyła 220 mieszkańców.
W połowie XIX wieku jednemu z mieszkańców wsi, Janowi Czodrowskiemu, miała się ukazać Matka Boska, która zwróciła się do niego z poleceniem wybudowania kaplicy w Jarotach. Budowla została poświęcona około 1885 roku przez zarządcę parafii bartąskiej, ks. Jana Jabłońskiego. Pierwsza msza została odprawiona 23 stycznia 1889 roku przez urodzonego w Jarotach ks. Walentego Barczewskiego. Po śmierci Czodorowskiego obowiązek opieki nad kaplicą przeszedł na rodzinę Hinzów.
W 1861 roku miejscowość była zamieszkana przez 411 katolików i 3 ewangelików; 396 osób posługiwało się językiem polskim. 1 czerwca 1863 tuż za Jarotami aresztowano Wojciecha Kętrzyńskiego przewożącego broń dla powstańców. W czasie plebiscytu 1920 roku za Prusami oddano 384 głosów; za Polską – 78. W latach 1930–1939 w Jarotach działała polska szkoła, drużyna harcerska, Towarzystwo Młodzieży oraz Towarzystwo Kobiet Polskich. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 904 osoby.
W czasie II wojny światowej w Jarotach przebywali przymusowi robotnicy, zarówno Polacy jak i Francuzi. W 1944 roku do miejscowości przybyli ewakuowani mieszkańcy powiatu węgorzewskiego. Jesienią tego roku do Jarot przybyli mieszkańcy wsi Długie w powiecie ełckim. Większość mieszkańców została ewakuowana dopiero 21 stycznia 1945 roku. Ci, którzy pozostali, stali się świadkami i ofiarami brutalnych działań żołnierzy radzieckich. Wielu mieszkańców zostało wysiedlonych w latach 1945–1947.
Ludzie związani z miejscowością
- Alfons Barczewski (1910–1971) – adwokat, działacz oświatowy, nauczyciel
- Alojzy Barczewski (1898–1973) – działacz warmiński, nauczyciel
- Walenty Barczewski (1856–1928) – urodzony w Jarotach duchowny katolicki, działacz narodowy, historyk i etnograf
- Johannes Gehrmann (1933–2004) – urodzony we wsi Jaroty katolicki duchowny, redaktor i działacz społeczny
- Lucjan Latosiński (1885– ?) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, kierownik szkoły polskiej w Jarotach.
- Herbert Monkowski (ur. 1934) – działacz społeczny, prezes Stowarzyszenia Byłych Mieszkańców Powiatu Olsztyńskiego w Niemczech.
- Konrad Sikora (1902–1975) – nauczyciel
- Georg Sterzinsky (1936–2011) – kardynał, biskup Berlina, w Jarotach spędził wczesne dzieciństwo; jego rodzina została wysiedlona do Niemiec w 1946 roku
Zabytki
- Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej wzniesiona w 1883 roku
Zobacz też
- Jaroty – dzielnica Olsztyna
Przypisy
- ↑ Gmina Stawiguda [05.03.2010]
Bibliografia
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Jasiński Janusz, Magdziarz Bronisław, Jaroty – wieś, kapliczka, kościół, Olsztyn 1994.
Gmina Stawiguda [05.03.2014]
