Świętajno (powiat szczycieński): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Świętajno''' (niem. ''Schwentainen'', od 1938 r. ''Altkirchen'') – wieś gminna położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat szczycieński|powiecie szczycieńskim]], w [[Świętajno (gmina wiejska, powiat szczycieński)|gminie Świętajno]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny |administracyjnie]] do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]].W 2010 r. liczyła 6 138 mieszkańców. Miejscowość jest siedzią gminy Świętajno. Aktualnie funkcję wójta pełni [[Janusz Pabich]]<ref>[http://swietajno-ug.wwm.pl/ Strona Urzędu Gminy Świętajno] [10.09.2013]</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny |administracyjnie]] do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Miejscowość jest siedzią gminy Świętajno. | ||
| + | ==Położenie== | ||
| + | Wieś położona jest 17 km na wschód od [[Szczytno|Szczytna]], na skraju [[Puszcza Piska|Puszczy Piskiej]], 3 km na północ od drogi krajowej nr 53. Znajduje się tu stacja kolejowa na linii [[Olsztyn]] – [[Ełk]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | Wieś | + | Zaczątkiem przyszłej wsi stały się smolarnie, dziegciarnia i buda potażowa. Nazwa wsi pochodzi od leżącego w pobliżu jeziora [[Jezioro Świętajno|Świętajno]]. Wieś została założona w 1686 roku w ramach [[Osadnictwo szkatułowe|osadnictwa szkatułowego]] na 30 łanach i szybko stała się obok [[Rozogi| Rozogów]] głównym ośrodkiem rolniczym tej części powiatu szczycieńskiego. Świętajno było osadą targową – odbywały się tam cztery jarmarki i targi rocznie. W połowie XIX wieku wieś obejmowała już 113 łanów. Poważnie ucierpiała podczas [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]]; spłonęło wówczas 140 domów i ponad dwieście zabudowań gospodarczych, a także kościół wzniesiony niedługo przed wojną. Miejscowość w okresie międzywojennym szybko się odbudowała. Między wojnami działały tu dwa młyny (parowy i elektryczny), tartak, 19 sklepów i ponad 30 zakładów rzemieślniczych. Wieś nabrała charakteru małego miasteczka. Przed wybuchem [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojny światowej]] Świętajno należało do największych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. |
| + | W latach 1945-1948 w rejonie Świętajna, Rozogów i [[Lipowiec|Lipowca]] działały grupy podziemia niepodległościowego – oddziały [[Grupa „Lasa”|„Lasa”]] i [[Grupa „Łupaszki”|„Łupaszki”]] . | ||
| + | W 1960 roku działał tu ośrodek zdrowia, gabinet dentystyczny i punkt położniczy. | ||
| − | + | Szkoła we wsi istniała już w pierwszej połowie XIX wieku; obejmowała wówczas dwie klasy. Po I wojnie światowej wzniesiono dla niej nowy budynek. Od września 1943 roku w Świętajnie znajdowali się internowani żołnierze włoscy (do końca 1944 roku zginęło około 20 jeńców), a także więźniarki z Francji. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie już w czerwcu 1945 roku ([[Stanisław Pawlucy]]). | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Kościół ewangelicki wybudowany został w 1908 roku, zniszczony w 1914 roku i odbudowany w latach 1918-1922. Obecnie jest to siedziba rzymskokatolickiej [[Parafia pw. św. Andrzeja Boboli w Świętajnie|parafii pw. św. Andrzeja Boboli]]. | Kościół ewangelicki wybudowany został w 1908 roku, zniszczony w 1914 roku i odbudowany w latach 1918-1922. Obecnie jest to siedziba rzymskokatolickiej [[Parafia pw. św. Andrzeja Boboli w Świętajnie|parafii pw. św. Andrzeja Boboli]]. | ||
Również w 1908 roku powstał [[lkwim:Kościół Chrześcijan Baptystów w Świętajnie|kościół baptystów]]; był użytkowany do 1986 roku. Obecnie działa jako letni ośrodek kolonijny. | Również w 1908 roku powstał [[lkwim:Kościół Chrześcijan Baptystów w Świętajnie|kościół baptystów]]; był użytkowany do 1986 roku. Obecnie działa jako letni ośrodek kolonijny. | ||
Wieś – zbudowana na planie owalnicy – do dziś zachowała plac w centrum i kilka odchodzących od niego ulic. | Wieś – zbudowana na planie owalnicy – do dziś zachowała plac w centrum i kilka odchodzących od niego ulic. | ||
| − | + | ||
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach: | Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach: | ||
| − | 1782 – 87 gospodarstw | + | *1782 r. – 87 gospodarstw |
| − | 1818 – 670 osób, 114 gospodarstw | + | *1818 r. – 670 osób, 114 gospodarstw |
| − | 1939 – 1666 osób | + | *1939 r. – 1666 osób |
| − | |||
| − | + | ==Gospodarka== | |
| − | W miejscowości istnieją zakłady stolarskie, przedsiębiorstwa | + | W miejscowości istnieją zakłady stolarskie, przedsiębiorstwa handlowo–usługowe, firmy budowlane oraz specjalizujące się w sprzedaży wyrobów z drewna. Najważniejsze sektory lokalnej gospodarki to budownictwo, transport drogowy, produkcja wyrobów drewnianych i turystyka. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Kultura== | |
| − | W Świętajnie działa [[Gminna Biblioteka Publiczna w Świętajnie|Gminna Biblioteka Publiczna]], [[Gminny Ośrodek Kultury w Świętajnie|Gminny Ośrodek Kultury]], a także [[lkwim:Chór „Pasjonata” ze Świętajna|Chór „Pasjonata”]]<ref>http://www.gok-swietajno.pl/past_events/36 [ | + | W Świętajnie działa [[Gminna Biblioteka Publiczna w Świętajnie|Gminna Biblioteka Publiczna]], [[Gminny Ośrodek Kultury w Świętajnie|Gminny Ośrodek Kultury]], a także [[lkwim:Chór „Pasjonata” ze Świętajna|Chór „Pasjonata”]]<ref>[http://www.gok-swietajno.pl/past_events/36/ Strona Gminnego Ośrodka Kultury w Świętajnie] [10.09.2013]</ref>. |
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | ==Szkolnictwo== |
| − | W miejscowości funkcjonuje [[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Świętajnie|zespół | + | W miejscowości funkcjonuje [[Zespół Szkolno-Przedszkolny w Świętajnie|zespół szkolno–przedszkolny]] oraz [[Gimnazjum im. K. I. Gałczyńskiego w Świętajnie| gimnazjum]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Turystyka == | |
| − | + | Przez miejscowość przebiega szlak [[Rajd konny "Ewita"|rajdu konnego "Ewita"]] obejmującego następującą trasę: [[Sasek Mały]] – [[Szymanki]] – [[Ciemna Dąbrowa]] – [[Piecuchy]] – [[Wały (gmina Szczytno)|Wały]] – [[Gawrzyjałki]] – [[Wyżegi]] – [[Jerominy]] – [[Chochół]] – Świętajno – [[Marksoby]] – [[Orżyny]] – [[Jabłonka (gmina Dźwierzuty)|Jabłonka]] – [[Trelkowo]] – [[Kobylocha]] – [[Piece]] – [[Sawica ]] – [[Witówko]] – [[Sasek]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | Przez miejscowość przebiega szlak [[Rajd konny "Ewita"|rajdu konnego "Ewita"]] obejmującego następującą trasę: [[Sasek Mały]] – [[Szymanki]] – [[Ciemna Dąbrowa]] – [[Piecuchy]] – [[Wały (gmina Szczytno)|Wały]] – [[Gawrzyjałki]] – [[Wyżegi]] – [[Jerominy]] – [[Chochół]] – Świętajno – [[Marksoby]] – [[Orżyny]] – [[Jabłonka (gmina Dźwierzuty)|Jabłonka]] – [[Trelkowo]] – [[Kobylocha]] – [[Piece]] – [[Sawica ]] – [[Witówko]] – [[Sasek]] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Zabytki== | |
| − | * | + | *[lkwim: Kościół rzymskokatolicki pw. św. Andrzeja Boboli w Świętajnie| kościół rzymskokatolicki]] (dawniej ewangelicki) z 1918–1922 roku |
| − | *[[lkwim:Kościół Chrześcijan Baptystów w Świętajnie| | + | *[[lkwim:Kościół Chrześcijan Baptystów w Świętajnie|kościół baptystów]] z 1908 roku, z czerwonej cegły, obejmuje również część mieszkalną; obecnie sezonowy ośrodek kolonijny |
| − | * | + | *granitowy obelisk przy wjeździe do wsi – pozostałość pomnika upamiętniającego mieszkańców poległych podczas I wojny światowej |
| − | * | + | *dawny [[Cmentarz ewangelicki w Świętajnie|cmentarz ewangelicki]], za wsią |
| − | * | + | *kilka przykładów budownictwa drewnianego; kilka interesujących murowanych budynków z początku XX wieku |
| − | * | + | *budynek szkoły z lat 20. XX wieku |
| − | |||
| − | + | == Ludzie związani z miejscowością== | |
| − | *[[lkwim:Jan Dopatka|Jan Dopatka]] ( | + | *[[lkwim:Jan Dopatka|Jan Dopatka]] (1894–1976) - poeta mazurski tworzący w języku niemieckim i polskim, działacz mazurski |
| − | *[[Adam Krzyśków]] (ur. 1960) – samorządowiec, wójt gminy Świętajno ( | + | *[[Adam Krzyśków]] (ur. 1960) – samorządowiec, wójt gminy Świętajno (1990–1998), polityk, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji |
| − | *[[Janusz Pabich]] (ur. 1970) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Świętajno ( | + | *[[Janusz Pabich]] (ur. 1970) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Świętajno (2006–2014) |
| − | *[[August Reszka]] ( | + | *[[August Reszka]] (1885–1957) – działacz plebiscytowy, współzałożyciel [[Mazurski Związek Ludowy|Mazurskiego Związku Ludowego]]; urodził się w Świętajnie |
| − | *[[Marcin Zieliński]] ( | + | *[[Marcin Zieliński]] (1694–1741) – pastor i wydawca polskich pieśni religijnych; urodził się w Świętajnie |
| − | |||
| − | + | == Bibliografia== | |
| − | #Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. | + | #Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I–II, Olsztyn 2011. |
#Gąsiorowski Andrzej, ''Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939'', Olsztyn 2005. | #Gąsiorowski Andrzej, ''Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939'', Olsztyn 2005. | ||
#Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. | #Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. | ||
| Linia 103: | Linia 95: | ||
#Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. | #Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. | ||
#''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu,'' red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962. | #''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu,'' red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962. | ||
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [23.08.2013] |
| − | # | + | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [23.08.2013] |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 08:39, 29 lis 2014
| Świętajno | |||
| | |||
| |||
![Świętajno Wikipedia [12.11.2013]](/index.php/Plik:Swiet.jpg) Świętajno Wikipedia [12.11.2013]
| |||
| Rodzaj miejscowości | wieś gminna | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | szczycieński | ||
| Gmina | Świętajno | ||
| Liczba ludności (2011) | 6 138 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 | ||
| Kod pocztowy | 12-140 | ||
| Tablice rejestracyjne | NSZ | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Świętajno | |||
| Położenie na mapie Polski  Świętajno | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Świętajno (niem. Schwentainen, od 1938 r. Altkirchen) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.W 2010 r. liczyła 6 138 mieszkańców. Miejscowość jest siedzią gminy Świętajno. Aktualnie funkcję wójta pełni Janusz Pabich[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest 17 km na wschód od Szczytna, na skraju Puszczy Piskiej, 3 km na północ od drogi krajowej nr 53. Znajduje się tu stacja kolejowa na linii Olsztyn – Ełk.
Dzieje miejscowości
Zaczątkiem przyszłej wsi stały się smolarnie, dziegciarnia i buda potażowa. Nazwa wsi pochodzi od leżącego w pobliżu jeziora Świętajno. Wieś została założona w 1686 roku w ramach osadnictwa szkatułowego na 30 łanach i szybko stała się obok Rozogów głównym ośrodkiem rolniczym tej części powiatu szczycieńskiego. Świętajno było osadą targową – odbywały się tam cztery jarmarki i targi rocznie. W połowie XIX wieku wieś obejmowała już 113 łanów. Poważnie ucierpiała podczas I wojny światowej; spłonęło wówczas 140 domów i ponad dwieście zabudowań gospodarczych, a także kościół wzniesiony niedługo przed wojną. Miejscowość w okresie międzywojennym szybko się odbudowała. Między wojnami działały tu dwa młyny (parowy i elektryczny), tartak, 19 sklepów i ponad 30 zakładów rzemieślniczych. Wieś nabrała charakteru małego miasteczka. Przed wybuchem II wojny światowej Świętajno należało do największych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. W latach 1945-1948 w rejonie Świętajna, Rozogów i Lipowca działały grupy podziemia niepodległościowego – oddziały „Lasa” i „Łupaszki” . W 1960 roku działał tu ośrodek zdrowia, gabinet dentystyczny i punkt położniczy.
Szkoła we wsi istniała już w pierwszej połowie XIX wieku; obejmowała wówczas dwie klasy. Po I wojnie światowej wzniesiono dla niej nowy budynek. Od września 1943 roku w Świętajnie znajdowali się internowani żołnierze włoscy (do końca 1944 roku zginęło około 20 jeńców), a także więźniarki z Francji. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie już w czerwcu 1945 roku (Stanisław Pawlucy).
Kościół ewangelicki wybudowany został w 1908 roku, zniszczony w 1914 roku i odbudowany w latach 1918-1922. Obecnie jest to siedziba rzymskokatolickiej parafii pw. św. Andrzeja Boboli. Również w 1908 roku powstał kościół baptystów; był użytkowany do 1986 roku. Obecnie działa jako letni ośrodek kolonijny. Wieś – zbudowana na planie owalnicy – do dziś zachowała plac w centrum i kilka odchodzących od niego ulic.
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
- 1782 r. – 87 gospodarstw
- 1818 r. – 670 osób, 114 gospodarstw
- 1939 r. – 1666 osób
Gospodarka
W miejscowości istnieją zakłady stolarskie, przedsiębiorstwa handlowo–usługowe, firmy budowlane oraz specjalizujące się w sprzedaży wyrobów z drewna. Najważniejsze sektory lokalnej gospodarki to budownictwo, transport drogowy, produkcja wyrobów drewnianych i turystyka.
Kultura
W Świętajnie działa Gminna Biblioteka Publiczna, Gminny Ośrodek Kultury, a także Chór „Pasjonata”[2].
Szkolnictwo
W miejscowości funkcjonuje zespół szkolno–przedszkolny oraz gimnazjum.
Turystyka
Przez miejscowość przebiega szlak rajdu konnego "Ewita" obejmującego następującą trasę: Sasek Mały – Szymanki – Ciemna Dąbrowa – Piecuchy – Wały – Gawrzyjałki – Wyżegi – Jerominy – Chochół – Świętajno – Marksoby – Orżyny – Jabłonka – Trelkowo – Kobylocha – Piece – Sawica – Witówko – Sasek
Zabytki
- [lkwim: Kościół rzymskokatolicki pw. św. Andrzeja Boboli w Świętajnie| kościół rzymskokatolicki]] (dawniej ewangelicki) z 1918–1922 roku
- kościół baptystów z 1908 roku, z czerwonej cegły, obejmuje również część mieszkalną; obecnie sezonowy ośrodek kolonijny
- granitowy obelisk przy wjeździe do wsi – pozostałość pomnika upamiętniającego mieszkańców poległych podczas I wojny światowej
- dawny cmentarz ewangelicki, za wsią
- kilka przykładów budownictwa drewnianego; kilka interesujących murowanych budynków z początku XX wieku
- budynek szkoły z lat 20. XX wieku
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Dopatka (1894–1976) - poeta mazurski tworzący w języku niemieckim i polskim, działacz mazurski
- Adam Krzyśków (ur. 1960) – samorządowiec, wójt gminy Świętajno (1990–1998), polityk, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VI kadencji
- Janusz Pabich (ur. 1970) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Świętajno (2006–2014)
- August Reszka (1885–1957) – działacz plebiscytowy, współzałożyciel Mazurskiego Związku Ludowego; urodził się w Świętajnie
- Marcin Zieliński (1694–1741) – pastor i wydawca polskich pieśni religijnych; urodził się w Świętajnie
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
- Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466-1939, Olsztyn 2005.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
- Bank Danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Urzędu Gminy Świętajno [10.09.2013]
- ↑ Strona Gminnego Ośrodka Kultury w Świętajnie [10.09.2013]
