Wały podłużne

Wały podłużne – średniowieczne umocnienia liniowe wznoszone najczęściej na pograniczach obszaru zamieszkałego.

Zachowany fragment pruskiego wału podłużnego na odcinku Wały-Zimna Woda, gm. Nidzica, Widok od frontu wału.
Fot. M.M. Pacholec.

Zachowany fragment pruskiego wału podłużnego na odcinku Wały-Zimna Woda, gm. Nidzica, Widok od frontu wału.
Fot. M.M. Pacholec.

Zachowany fragment pruskiego wału podłużnego na odcinku Wały-Zimna Woda, gm. Nidzica, Widok korony wału ze śladami po palisadzie i chodniku
Fot. M.M. Pacholec.

Opis

Wały podłużne wraz z zasiekami, rzekami, jeziorami i innymi przeszkodami terenowymi tworzyły jednolity ciąg umocnień zabezpieczający granicę. Dało się go przekroczyć jedynie w wyznaczonych miejscach zwanych bramami ziemskimi. Wały wznoszono też na szlakach drogowych w celu ich zabezpieczenia.

Wały usypywano z ziemi na wysokość kilku metrów. W miejscach o szczególnej wadze strategicznej na koronie wału budowano chodnik i palisadę, co pozwalało prowadzić obsadzie wału skuteczniejszą obronę. Przed czołem wału znajdowała się fosa; mogły też występować zasieki.

Jednym z najdłuższych, a zachowanych do czasów obecnych średniowiecznych wałów na Warmii, jest wał zaczynający się w okolicach miejscowości Wały (niem. Wallen) w gminie Purda. Ma ona następujące wymiary: długość – 400 m, wysokość – do 1,2 m, szerokość u podstawy do 6 m. Natomiast przedwojenny badacz H. Crome szacował jego wysokość na 3 m.

Inne miejsca, w których zlokalizowano wały na terenie południowej części Warmii, to:

• Barczewko, gm. Barczewo, niem. Alt Wartenburg
• Bartołty Małe, gm. Barczewo, niem. Klein Bartelsdorf
• Kielary, gm. Stawiguda, niem. Kellaren
• Kierzbuń, gm. Barczewo, niem. Kirschbaum
• Kierzliny, gm. Barczewo, niem. Kirschlainen
• Leszno, gm. Barczewo, niem. Leschnau
• Łęgajny, gm. Barczewo, niem. Lengainen
• Nerwik, gm. Purda, niem. Nerwigk
• Nowa Kaletka, gm. Purda, niem. Neu Kaletka
• Nowa Wieś, gm. Purda, niem. Neu Bartelsdorf
• Parleza Wielka, gm. Biskupiec, niem. Gross Parlösen
• Pistki, gm. Dywity, niem. Piestkeim
• Przykop, gm. Purda, niem. Grabenau
• Purda, gm. Purda, niem. Gross Purden
• Rasząg, gm. Barczewo, niem. Raschung

Bibliografia

Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, Toruń 2004.
Robert Klimek, Wały podłużne w Nerwiku, gmina Purda, województwo warmińsko-mazurskie, Pruthenia, t. I, 2006.
Robert Klimek, Funkcjonowanie i obecny stan zachowania średniowiecznych wałów podłużnych w południowej części dominium warmińskiego, "Pruthenia", t. III, 2008.
Robert Klimek, grodziska.eu [08.01.2014]