Gady: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| (Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = gady kuznia.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Fot. S. Czachorowski.<br> Źródło: [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gady_kuznia.JPG Wikimedia Commons] |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Gady''' ( niem. ''Jadden'') – | + | ''' Gady''' ( niem. ''Jadden'') – wieś sołecka w Polsce położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Dywity (gmina wiejska)|gminie Dywity]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 301 osób. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Alicja Antosiak]]<ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [04.12.2013]</ref>. |
| − | |||
| − | Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 301 osób. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[ | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| − | == | + | == Położenie == |
| − | + | Gady leża na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olsztyńskim]], w odległości ok. 13 km na północ od [[Olsztyn| Olsztyna]]. | |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | + | Wieś początkowo nosiła nazwę ''Hoenveltcz''. Od imienia zasadźcy wsi – Prusa Gedethena – została przemianowana na ''Gedden'' (nazwa zaczęła funkcjonować od 1405 roku). Dopiero w 1879 roku spotykamy nazwę Gady. Miejscowość została założona w 1369 roku. Akt lokacyjny został wystawiony przez biskupa [[Jan Stryprock| Jana Stryprocka]]. Nadanie na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] obejmowało obszar 44 łanów. Wieś uległa zniszczeniu w czasie [[Wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko–krzyżackiej]] w latach 1519–1521. Miejscowość została odbudowana pod koniec XVI wieku. W XVIII wieku Gady były zamieszkane wyłącznie przez Polaków. W 1789 roku miejscowość była [[Wieś królewska| wsią królewską]]. W XIX wieku stała się ważnym ośrodkiem handlu smołą i płótnem na terenie [[Warmia| Warmii]]. W 1825 roku istniała we wsi szkoła elementarna, do której uczęszczało 58 dzieci. W 1891 roku powstała biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]]. W 1910 roku Gady jako gmina wiejska była zamieszkana przez 420 osób (234 Polaków, 186 Niemców). W latach 1920–1926 w Gadach działało Towarzystwo Ludowe oraz polska biblioteka. W okresie międzywojennym we wsi istniało również koło [[Związek Polaków w Niemczech|Związku Polaków w Niemczech]]. W latach 30. XX wieku w Gadach założono pocztę, która funkcjonowała do zakończenia [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach| II wojny światowej]]. | |
| − | W | + | W okresie międzywojennym w miejscowości działała polska biblioteka oraz Koło Związku Polaków w Niemczech. Wskutek działań wojennych w roku 1945 Gady zostały częściowo zniszczone. W 1992 roku miejscowa szkoła została zamknięta. W miejscowości działa sklep spożywczy i przystanek autobusowy, obok którego ułożono kamień z tablicą upamiętniającą jubileusz 640–lecia Gadów, który przypadł na 2009 rok. |
| − | + | <br/> | |
| − | W | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==Ludzie związani z miejscowością== | |
| − | + | *[[Hieronim Poetsch]] (1856–1932) – urodzony w Gadach ksiądz katolicki, działacz warmiński, współpracownik [[lkwim:Gazeta Olsztyńska|''Gazety Olsztyńskiej'']]; mąż zaufania [[Warmiński Komitet Plebiscytowy|Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego]]. | |
| − | |||
== Kultura == | == Kultura == | ||
| − | Od 2005 roku w miejscowości działa [[Stowarzyszenie ''Nasze Gady'']], skupiające się na odkrywaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu. W związku z działalnością statutową Stowarzyszenie wydaje publikacje poświęcone historii i kulturze regionu. Organizuje również cyklicznie m.in. [[Festyn Archeologiczny w Gadach|Festyn Archeologiczny]]. W Gadach działa również filia [[Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach| Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach]] | + | Od 2005 roku w miejscowości działa [[Stowarzyszenie ''Nasze Gady'']], skupiające się na odkrywaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu. W związku z działalnością statutową Stowarzyszenie wydaje publikacje poświęcone historii i kulturze regionu. Organizuje również cyklicznie m.in. [[Festyn Archeologiczny w Gadach|Festyn Archeologiczny]]. W Gadach działa również filia [[Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach| Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach]] – [[Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych w Gadach|Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych]]. |
<br/> | <br/> | ||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
| − | * | + | *dwa gospodarstwa [[Agroturystyka |agroturystyczne]] |
| − | + | *[[Szlak Średniowiecznej Granicy]] | |
| + | *zielony szlak rowerowy o długości 27 km – przebieg trasy: [[Dywity]] – [[Różnowo (gmina Dywity) |Różnowo]] – [[Sętal]] – Gady – Dywity | ||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *zachowane przykłady zabudowy z czerwonej cegły z przełomu XIX i XX wieku |
| − | * | + | *kapliczka warmińska przy wjeździe do wsi od strony Słupów, z rzeźbą św. Józefa, krucyfiksem i chorągiewką z datą 1929 |
| − | + | *kapliczka przydrożna zlokalizowana za wsią przy drodze powiatowej do Olsztyna | |
| − | * | + | *zabytkowy dzwon znajdujący się na terenie prywatnej posesji, z datą 1815; ufundowany przez mieszkańców wsi jako wotum błagalne podczas panującej wówczas zarazy bydła |
| − | * | + | *kamienie graniczne ułożone wzdłuż rowu granicznego oddzielającego Gady, [[Tęguty]] i [[Barczewko]] |
| − | * | + | *stary krzyż drewniany zlokalizowany przy drodze z Gadów do Barczewka |
| − | * | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | ''Gady: nasza mała ojczyzna 1369–2009'', red. Teresa Kosińska, Gady 2009.<br/> | |
| − | + | Jadwiszczak Andrzej S., Klimek Robert, Kosińska Teresa, ''Warmia znana i nieznana: Ługwałd, Spręcowo, Sętal, Nowe Włóki, Plutki, Gradki, Tuławki, Gady, Frączki, Studzianka, Derc, Barczewko, Maruny'', Gady 2011.<br/> | |
| − | + | Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, ''Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość'', Olsztyn 1994.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [12.12.2013]<br/> | |
| − | + | [http://gov.genealogy.net/ Genealogy.net] [12.12.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.domwarminski.pl/| Dom Warmiński] [12.12.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.naszegady.pl/| Nasze Gady] [12.12.2013]<br/> | |
| − | + | [http://filiagady.blogspot.com/ Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych] [12.12.2013]<br/> | |
| − | <br/> | + | [http://pl.wikipedia.org/ Wikipedia] [12.12.2013]<br/> |
| + | [http://www.ciekawemazury.pl/ Ciekawe Mazury] [07.07.2014] | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | + | <references/> | |
| − | < | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Powiat olsztyński]] |
| + | [[Kategoria: Dywity (gmina wiejska)]] | ||
| + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | ||
| + | [[Kategoria: 1301-1400]] | ||
Aktualna wersja na dzień 11:38, 31 mar 2015
| Gady | |
| | |
 Fot. S. Czachorowski.
Źródło: Wikimedia Commons | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Dywity |
| Liczba ludności (2010) | 301 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Gady | |
| Położenie na mapie Polski  Gady | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Gady ( niem. Jadden) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 301 osób. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Alicja Antosiak[1].
Spis treści
Położenie
Gady leża na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości ok. 13 km na północ od Olsztyna.
Dzieje miejscowości
Wieś początkowo nosiła nazwę Hoenveltcz. Od imienia zasadźcy wsi – Prusa Gedethena – została przemianowana na Gedden (nazwa zaczęła funkcjonować od 1405 roku). Dopiero w 1879 roku spotykamy nazwę Gady. Miejscowość została założona w 1369 roku. Akt lokacyjny został wystawiony przez biskupa Jana Stryprocka. Nadanie na prawie chełmińskim obejmowało obszar 44 łanów. Wieś uległa zniszczeniu w czasie wojny polsko–krzyżackiej w latach 1519–1521. Miejscowość została odbudowana pod koniec XVI wieku. W XVIII wieku Gady były zamieszkane wyłącznie przez Polaków. W 1789 roku miejscowość była wsią królewską. W XIX wieku stała się ważnym ośrodkiem handlu smołą i płótnem na terenie Warmii. W 1825 roku istniała we wsi szkoła elementarna, do której uczęszczało 58 dzieci. W 1891 roku powstała biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1910 roku Gady jako gmina wiejska była zamieszkana przez 420 osób (234 Polaków, 186 Niemców). W latach 1920–1926 w Gadach działało Towarzystwo Ludowe oraz polska biblioteka. W okresie międzywojennym we wsi istniało również koło Związku Polaków w Niemczech. W latach 30. XX wieku w Gadach założono pocztę, która funkcjonowała do zakończenia II wojny światowej.
W okresie międzywojennym w miejscowości działała polska biblioteka oraz Koło Związku Polaków w Niemczech. Wskutek działań wojennych w roku 1945 Gady zostały częściowo zniszczone. W 1992 roku miejscowa szkoła została zamknięta. W miejscowości działa sklep spożywczy i przystanek autobusowy, obok którego ułożono kamień z tablicą upamiętniającą jubileusz 640–lecia Gadów, który przypadł na 2009 rok.
Ludzie związani z miejscowością
- Hieronim Poetsch (1856–1932) – urodzony w Gadach ksiądz katolicki, działacz warmiński, współpracownik Gazety Olsztyńskiej; mąż zaufania Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego.
Kultura
Od 2005 roku w miejscowości działa Stowarzyszenie ''Nasze Gady'', skupiające się na odkrywaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu. W związku z działalnością statutową Stowarzyszenie wydaje publikacje poświęcone historii i kulturze regionu. Organizuje również cyklicznie m.in. Festyn Archeologiczny. W Gadach działa również filia Gminnego Ośrodka Kultury w Dywitach – Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych.
Turystyka
- dwa gospodarstwa agroturystyczne
- Szlak Średniowiecznej Granicy
- zielony szlak rowerowy o długości 27 km – przebieg trasy: Dywity – Różnowo – Sętal – Gady – Dywity
Zabytki
- zachowane przykłady zabudowy z czerwonej cegły z przełomu XIX i XX wieku
- kapliczka warmińska przy wjeździe do wsi od strony Słupów, z rzeźbą św. Józefa, krucyfiksem i chorągiewką z datą 1929
- kapliczka przydrożna zlokalizowana za wsią przy drodze powiatowej do Olsztyna
- zabytkowy dzwon znajdujący się na terenie prywatnej posesji, z datą 1815; ufundowany przez mieszkańców wsi jako wotum błagalne podczas panującej wówczas zarazy bydła
- kamienie graniczne ułożone wzdłuż rowu granicznego oddzielającego Gady, Tęguty i Barczewko
- stary krzyż drewniany zlokalizowany przy drodze z Gadów do Barczewka
Bibliografia
Gady: nasza mała ojczyzna 1369–2009, red. Teresa Kosińska, Gady 2009.
Jadwiszczak Andrzej S., Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Ługwałd, Spręcowo, Sętal, Nowe Włóki, Plutki, Gradki, Tuławki, Gady, Frączki, Studzianka, Derc, Barczewko, Maruny, Gady 2011.
Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [12.12.2013]
Genealogy.net [12.12.2013]
Dom Warmiński [12.12.2013]
Nasze Gady [12.12.2013]
Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych [12.12.2013]
Wikipedia [12.12.2013]
Ciekawe Mazury [07.07.2014]
Przypisy
- ↑ Wrota Warmii i Mazur [04.12.2013]
