Jaroty

Jaroty
Wieś Jaroty
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Stawiguda
Liczba ludności (2012)	833
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jaroty
Położenie na mapie Polski Jaroty
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jaroty (niem. Jommersdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Jest to kolonia dawnej wsi Jaroty, której tereny przyłączono do Olsztyna. Obecnie stanowi samodzielne sołectwo.

W 2012 roku miejscowość liczyła 833 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Zdzisław Gradowski.

Położenie

Miejscowość położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, nad Łyną. Przylega do południowo-zachodnich przedmieść Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1342 roku z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi. Przywilej lokacyjny został wystawiony dla Prusa Jomena. Nadanie obejmowało 40 łanów ziemi. W dokumencie podano również nazwę przyszłej wsi – Jomendorf (tj. wieś Jomena). W gwarze warmińskiej została ona przekształcona na Jondorf. W 1363 roku kapituła zatwierdziła sprzedaż sołectwa przez Jomena. Nowym sołtysem został wówczas Prus o imieniu Preydowe. Wieś została zasiedlona przez wolnych Prusów, podobnie jak pobliski Bartążek.

Pierwszy osadnik polski odnotowany został w 1486 roku. Zwiększony napływ osadników z Polski rozpoczął się jednak dopiero w latach 20. XVI wieku, kiedy funkcję administratora kapituły warmińskiej pełnił Mikołaj Kopernik. W połowie XVI wieku Jaroty posiadały dwóch sołtysów; do 1772 roku jedno sołectwo należało dziedzicznie do rodziny Królów, drugie natomiast do 1672 roku znajdowało się w rękach Derdaków, a następnie Mateblowskich. Pod koniec XVI stulecia doszło do przeniesienia części wolnych Prusów z Bartążka do Jarot; opuszczona ziemia została włączona do utworzonego folwarku kapituły. Wojny szwedzkie doprowadziły do znacznego wyludnienia miejscowości. 24 łany z 34 należących do chłopów leżały odłogiem. W XVII i XVIII stuleciu miejscowa karczma należała do rodziny Kościeszów. Wieś leżała przy trakcie, którym biskupi podróżowali z Warszawy do rezydencji w Lidzbarku Warmińskim. W 1818 roku miejscowość liczyła 220 mieszkańców.

W połowie XIX wieku jednemu z mieszkańców wsi, Janowi Czodrowskiemu, miała się ukazać Matka Boska, która zwróciła się do niego z poleceniem wybudowania kaplicy w Jarotach. Budowla została poświęcona około 1885 roku przez zarządcę parafii bartąskiej, ks. Jana Jabłońskiego. Pierwsza msza została odprawiona 23 stycznia 1889 roku przez urodzonego w Jarotach ks. Walentego Barczewskiego. Po śmierci Czodorowskiego obowiązek opieki nad kaplicą przeszedł na rodzinę Hinzów.

W 1861 roku miejscowość była zamieszkana przez 411 katolików i 3 ewangelików; 396 osób posługiwało się językiem polskim. 1 czerwca 1863 tuż za Jarotami aresztowano Wojciecha Kętrzyńskiego przewożącego broń dla powstańców. W czasie plebiscytu 1920 roku za Prusami oddano 384 głosów; za Polską – 78. W latach 1930–1939 w Jarotach działała polska szkoła, drużyna harcerska, Towarzystwo Młodzieży oraz Towarzystwo Kobiet Polskich. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 904 osoby. W czasie II wojny światowej w Jarotach przebywali przymusowi robotnicy, zarówno Polacy jak i Francuzi. W 1944 roku do miejscowości przybyli ewakuowani mieszkańcy powiatu węgorzewskiego. Jesienią tego roku do Jarot przybyli mieszkańcy wsi Długie w powiecie ełckim. Większość mieszkańców została ewakuowana dopiero 21 stycznia 1945 roku. Ci, którzy pozostali, stali się świadkami i ofiarami brutalnych działań żołnierzy radzieckich. Wielu mieszkańców zostało wysiedlonych w latach 1945–1947.

Ludzie związani z miejscowością

• Alfons Barczewski (1910–1971) – adwokat, działacz oświatowy, nauczyciel
• Alojzy Barczewski (1898–1973) – działacz warmiński, nauczyciel
• Walenty Barczewski (1856–1928) – urodzony w Jarotach duchowny katolicki, działacz narodowy, historyk i etnograf
• Johannes Gehrmann (1933–2004) – urodzony we wsi Jaroty katolicki duchowny, redaktor i działacz społeczny
• Lucjan Latosiński (1885– ?) – nauczyciel szkół polskich w Niemczech, kierownik szkoły polskiej w Jarotach.
• Herbert Monkowski (ur. 1934) – działacz społeczny, prezes Stowarzyszenia Byłych Mieszkańców Powiatu Olsztyńskiego w Niemczech.
• Konrad Sikora (1902–1975) – nauczyciel
• Georg Sterzinsky (1936–2011) – kardynał, biskup Berlina, w Jarotach spędził wczesne dzieciństwo; jego rodzina została wysiedlona do Niemiec w 1946 roku

Zabytki

• Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej wzniesiona w 1883 roku

Zobacz też

• Jaroty – dzielnica Olsztyna

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Jasiński Janusz, Magdziarz Bronisław, Jaroty – wieś, kapliczka, kościół, Olsztyn 1994.
Gmina Stawiguda [05.03.2014]