Orzysz: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
|nazwa = Orzysz | |nazwa = Orzysz | ||
|herb wsi =Herb gminy Orzysz.png | |herb wsi =Herb gminy Orzysz.png | ||
| − | |flaga wsi = | + | |flaga wsi = orzysz.jpg |
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Orzysza | |dopełniacz wsi = Orzysza | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = miasto | |rodzaj miejscowości = miasto | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | [[Image:Orzysz2.jpg|thumb|right|290px|Tablica pamiątkowa ku czci [[lkwim:Michał Kajka|Michała Kajki]] z 1986 r.<br>Fot. Mieczysław Kalski]] |
| − | W latach 1975–1998 miasto należało [[ | + | [[Image:Orzysz3.jpg|thumb|right|290px|Cmentarz żołnierzy niemieckich poległych w I wojnie światowej<br>Fot. Mieczysław Kalski]] |
| − | Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orzysz. | + | ''' Orzysz''' (niem. ''Arys'', prus. ''Aris'', ''Orzesz'', ''Orzesze'') – miasto położone w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski|powiecie piskim]], w [[Orzysz (gmina miejsko-wiejska)|gminie Orzysz]]. W latach 1975–1998 miasto należało [[Podział administracyjny |administracyjnie]] do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. |
| + | Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orzysz. W 2010 roku miasto liczyło 5 878 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje [[Zbigniew Włodkowski]]<ref>[http://www.bip.orzysz.pl/index.php?k=2 Strona Gminy Orzysz]</ref>. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | [[File: Orzysz wieża ciśnień.JPG|thumb|right|290px|Orzysz wieża ciśnień Fot. Mieczysław Kalski]] | ||
| + | |||
| + | ==Położenie== | ||
| + | Miasto leży nad [[Rzeka Orzysza| Orzyszą]], między jeziorami: [[Jezioro Sajno|Sajno]], [[Jezioro Orzysz|Orzysz]] i [[Jezioro Wierzbińskie|Wierzbińskim]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | + | Orzysz był pierwotnie [[Wieś czynszowa |wsią czynszową]] na [[Prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]]. Został założony w 1443 roku, prawdopodobnie w miejscu istniejącej karczmy leśnej. Przywilej lokacyjny nadał wielki mistrz [[Konrad von Erlichshausen]]. Osada otrzymała nazwę Nowa Wieś (''Neudorf''), jednak w źródłach pojawiła się już w początkach XVI wieku nazwa ''Aris'', później ''Arys''. Jako nazwa urzędowa przetrwała do roku 1945. | |
| − | + | Genezy nazwy poszukuje się albo w języku [[Prusowie| pruskim]] albo wyprowadza się ją od ludności polskiej, która miała stosować nazwę Orzyszczem (później Orzyszem) z powodu obfitości leszczyn w okolicy. | |
| + | Od 1544 roku miejscowość stał się siedzibą parafii. Przed 1565 rokiem wybudowano kamienny kościół. W wieku XVI Orzysz otrzymał przywilej organizowania targów i dorocznych jarmarków, co przyspieszyło rozwój rzemiosła. Przed 1610 rokiem w Orzyszu istniała już szkoła parafialna. | ||
| + | |||
| + | [[Prawa miejskie]] Orzysz uzyskał w 1725 roku. Miasto stało się siedzibą sądu ziemskiego. W 1740 roku Orzysz liczył 640 mieszkańców. W 1775 działało tu aż 86 rzemieślników. W 1753 roku stacjonował garnizon wojskowy. Miasto ucierpiało w czasie epidemii dżumy w latach 1709-1710. Orzysz dotkliwie zniósł również okres wojny siedmioletniej (1756-1763). W 1807 roku stacjonowały tutaj wojska francuskie i rosyjskie. Pożar, który wybuchł w 1826 roku, zniszczył praktycznie całe centrum miasta. Epidemia cholery, która nawiedziła Orzysz 40 lat później, zabiła 40 osób. | ||
| + | |||
| + | W 1890 roku rozpoczęła się budowa pierwszych baraków dla żołnierzy, którzy przybywali jako rekruci z obszaru całej Rzeszy. Miasto podporządkowało swój rozwój gospodarczy wojskowej części miasta. W okresie międzywojennym działało kilka hoteli, gospody, restauracje. Nad jeziorem Orzysz znajdował się dworzec gościnny zwany Buda (''Kurhaus Budda''), z restauracją i hotelem, będący własnością gminy. | ||
| − | + | Teren poligonu, niedostępny dla ogółu, jest prawdziwą ostoją zagrożonych gatunków zwierząt i roślin. Poligon orzyski powstał na terenach zakupionych od wsi [[Wierzbiny]] i [[Szwejkówko]], powiększony o obszar zlikwidowanych miejscowości [[Szwejkowo]] i [[Oszczywilki]] oraz wykupionych [[Lasy Grądowskie|Lasów Grądowskich]] i [[Lasy Drygalskie|Drygalskich]]. Na rozwój miasta wpłynęło uruchomienie połączeń kolejowych z [[Pisz|Piszem]] i [[Giżycko|Giżyckiem]] (w 1908 roku) oraz [[Mrągowo|Mrągowem]] i [[Ełk|Ełkiem]] (w roku 1911). W czasie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] miasto okupowane było przez Rosjan (listopad 1914 – luty 1915). W 1931 roku w granice miasta włączono wsie [[Aleksandrowo]] i [[Bronakowo]]. | |
| − | + | W roku 1945 Orzysz został zniszczony w 30%. | |
| − | |||
| − | |||
| − | [[ | ||
| − | W | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | ||
| − | 1801 – 918 | + | *1801 r. – 918 osób |
| − | 1846 – 1 107 | + | *1846 r. – 1 107 osób |
| − | 1910 | + | *1910 r. – 2 201 osób |
| − | 1939 – 3 543 | + | *1939 r. – 3 543 osoby |
| − | 1947 – | + | *1947 r. – 1 102 osoby |
| − | [[ | + | |
| − | + | ==Bezpieczeństwo== | |
| + | W miejscowości działa jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Orzyszu| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Gospodarka== | |
| − | W mieście działają liczne firmy | + | W mieście działają liczne firmy handlowo–usługowe: sklepy spożywcze i przemysłowe, sklepy odzieżowe, salony ślubne, kwiaciarnie, księgarnia, sklepy odzieżowe, sklepy wielobranżowe, apteki, gabinety lekarskie. W Orzyszu funkcjonuje kilka firm stolarsko-meblarskich i budowlanych, hurtownie, warsztaty samochodowe, firmy transportowe, piekarnie. Ze względu na rolę turystyki w rozwoju lokalnej gospodarki miasto oferuje rozbudowaną bazę noclegową: hotele, pensjonaty, kwatery prywatne, pole biwakowe, gospodarstwa [[Agroturystyka| agroturystyczne]], bazę gastronomiczną. Miasto znajduje się na terenie [[Warmińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. |Warmińsko–Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Kultura== | |
| − | W miejscowości działa [[Dom Kultury w Orzyszu| Dom Kultury]] | + | W miejscowości działa [[Dom Kultury w Orzyszu| Dom Kultury]], [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Orzyszu|Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna]] i [[Mazurskie Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej]], które m.in. wydaje "[[Wieści Orzyskie]]". |
| − | |||
Działają tutaj różne zespoły i grupy artystyczne, m.in.: | Działają tutaj różne zespoły i grupy artystyczne, m.in.: | ||
*[[lkwim:Zespół Śpiewaczy „Orzyszanki”|Zespół Śpiewaczy „Orzyszanki”]] | *[[lkwim:Zespół Śpiewaczy „Orzyszanki”|Zespół Śpiewaczy „Orzyszanki”]] | ||
| Linia 79: | Linia 82: | ||
*[[Moroi]] | *[[Moroi]] | ||
*[[Carnival Resonance]] | *[[Carnival Resonance]] | ||
| − | |||
W Orzyszu zorganizowano m.in.: | W Orzyszu zorganizowano m.in.: | ||
*[[lkwim:Festyn polsko-ukraiński w Orzyszu|Festyn polsko-ukraiński]] | *[[lkwim:Festyn polsko-ukraiński w Orzyszu|Festyn polsko-ukraiński]] | ||
| Linia 87: | Linia 89: | ||
*[[lkwim:Plebiscyt Regionalny „Perły w Koronie” 2009 |Plebiscyt Regionalny „Perły w Koronie” 2009]] | *[[lkwim:Plebiscyt Regionalny „Perły w Koronie” 2009 |Plebiscyt Regionalny „Perły w Koronie” 2009]] | ||
*[[lkwim:Plenery Wielkich Jezior Festiwal Mazurski 2000 |Plenery Wielkich Jezior Festiwal Mazurski]] | *[[lkwim:Plenery Wielkich Jezior Festiwal Mazurski 2000 |Plenery Wielkich Jezior Festiwal Mazurski]] | ||
| − | |||
| − | === Religia | + | ==Szkolnictwo== |
| + | [[Przedszkole Miejskie w Orzyszu |przedszkole]] | ||
| + | [[Szkoła podstawowa w Orzyszu|szkoła podstawowa]] | ||
| + | [[Gimnazjum w Orzyszu | gimnazjum]] | ||
| + | [[Liceum Ogólnokształcące w Orzyszu|liceum ogólnokształcące]] | ||
| + | |||
| + | == Religia == | ||
*[[Parafia pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Orzyszu |Parafia pw. Matki Bożej Szkaplerznej]] | *[[Parafia pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Orzyszu |Parafia pw. Matki Bożej Szkaplerznej]] | ||
*[[Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Orzyszu |Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa ]] | *[[Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Orzyszu |Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa ]] | ||
| − | |||
| − | == | + | ==Sport== |
| − | + | W mieście działa piłkarski [[Klub Sportowy „Śniardwy” Orzysz]] oraz [[Młodzieżowy Klub Sportowy w Orzyszu|Młodzieżowy Klub Sportowy]]. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==Turystyka== |
| − | + | *[[Szlak kajakowy im. Michała Kajki|szlak kajakowy]] o długości 34 km | |
| − | + | *trasy rowerowe: [[Niebieski szlak rowerowy| szlak niebieski]] wokół jeziora Śniardwy, [[Czerwony szlak rowerowy|szlak czerwony]] wokół jeziora Orzysz, [[Zielony szlak rowerowy|szlak zielony]] po ''Szwajcarii Orzyskiej'', [[Czarny szlak rowerowy|szlak czarny]] wzdłuż jezior rynnowych, [[Żółty szlak rowerowy|szlak żółty]]''Rodzinny'' | |
| − | [[ | + | *2 plaże: u "Faryja" oraz Plaża Miejska |
| + | ==Przyroda== | ||
| + | W pobliżu miejscowości znajduje się [[Ostoja Poligon Orzysz]]. Natomiast na terenie gminy usytuowane są: | ||
| + | *[[Rezerwat Bagna Nietlickie |Rezerwat Bagna Nietlickie]] | ||
| + | *[[Rezerwat Jeziorko koło Drozdowa]], [[Rezerwat Jezioro Zdedy]] | ||
| + | *[[Mazurski Park Krajobrazowy]] | ||
| − | == | + | == Zabytki == |
| − | + | *[[Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej w Orzyszu|Kościół]] wzniesiony w XVI wieku | |
| − | + | *[[Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Orzyszu|kościół]] wybudowany w 1913 roku | |
| + | *[[Cmentarz wojenny w Orzyszu|cmentarz wojenny]] z okresu I wojny światowej; składa się z dwóch części: niemieckiej i alianckiej (wśród pochowanych w części alianckiej znajdują się również żołnierze więzieni w obozie jenieckim w Orzyszu w czasie I wojny światowej) | ||
| + | *w [[lkwim:Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie |Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]] zachował się [[lkwim:Portret pastora Vannoviusa z kościoła ewangelickiego w Orzyszu |portret pastora Vannoviusa z dawnego kościoła ewangelickiego w Orzyszu]] | ||
| − | == | + | == Ludzie związani z miejscowością== |
| − | *[[ | + | *[[lkwim: Michał Kajka|Michał Kajka]] (1858–1940) – murarz i cieśla, mazurski poeta ludowy, działacz mazurski |
| − | + | *[[lkwim:Mariusz Patyra |Mariusz Patyra]] (ur. 1977) – skrzypek, urodzony w Orzyszu | |
| − | * | + | *[[lkwim:Mieczysław Żuchnik|Mieczysław Jan Żuchnik]] (1943–2005) – duchowny katolicki, wikariusz miejscowej parafii w latach 1971–1973, dyrektor Katolickiego Uniwersytetu Ludowego |
| − | + | *[[lkwim:Zbigniew Chojnowski |Zbigniew Chojnowski]] (ur. 1962) – urodzony w Orzyszu poeta, krytyk i historyk literatury | |
| − | + | *[[Tomasz Sulima]] (ur. 1961) – nauczyciel, autor i wykonawca piosenek, dziennikarz, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Orzysz (2010–2014) | |
| − | |||
| − | |||
| − | *[[ | ||
| − | |||
| − | *[[ | ||
| − | |||
| − | <br/> | + | ==Multimedia== |
| + | {{#ev:youtube|tx_B1l7qpj0|500|left|}} | ||
| + | == Bibliografia== | ||
| + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I–II, Olsztyn 2011.<br/> | ||
| + | Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/> | ||
| + | ''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r.'', Warszawa 2012; [http://www.stat.gov.pl/gus/5840_13647_PLK_HTML.htm/ Bank Danych Lokalnych GUS] [28.08.2013]<br/> | ||
| + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | ||
| + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | ||
| + | ''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.<br/> | ||
| + | Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/> | ||
| + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
| + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/orzysz/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [28.08.2013]<br/> | ||
| + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [28.08.2013] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Aktualna wersja na dzień 09:47, 28 sie 2015
| Orzysz | |||||
| | |||||
| |||||
| Rodzaj miejscowości | miasto | ||||
| Państwo |  Polska
| ||||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||||
| Powiat | piski | ||||
| Gmina | Orzysz | ||||
| Liczba ludności (2012) | 5 878 | ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||||
| Kod pocztowy | 12-250 | ||||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Orzysz | |||||
| Położenie na mapie Polski  Orzysz | |||||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||||
Orzysz (niem. Arys, prus. Aris, Orzesz, Orzesze) – miasto położone w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa suwalskiego.
Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orzysz. W 2010 roku miasto liczyło 5 878 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje Zbigniew Włodkowski[1].
Spis treści
Położenie
Miasto leży nad Orzyszą, między jeziorami: Sajno, Orzysz i Wierzbińskim.
Dzieje miejscowości
Orzysz był pierwotnie wsią czynszową na prawie chełmińskim. Został założony w 1443 roku, prawdopodobnie w miejscu istniejącej karczmy leśnej. Przywilej lokacyjny nadał wielki mistrz Konrad von Erlichshausen. Osada otrzymała nazwę Nowa Wieś (Neudorf), jednak w źródłach pojawiła się już w początkach XVI wieku nazwa Aris, później Arys. Jako nazwa urzędowa przetrwała do roku 1945. Genezy nazwy poszukuje się albo w języku pruskim albo wyprowadza się ją od ludności polskiej, która miała stosować nazwę Orzyszczem (później Orzyszem) z powodu obfitości leszczyn w okolicy. Od 1544 roku miejscowość stał się siedzibą parafii. Przed 1565 rokiem wybudowano kamienny kościół. W wieku XVI Orzysz otrzymał przywilej organizowania targów i dorocznych jarmarków, co przyspieszyło rozwój rzemiosła. Przed 1610 rokiem w Orzyszu istniała już szkoła parafialna.
Prawa miejskie Orzysz uzyskał w 1725 roku. Miasto stało się siedzibą sądu ziemskiego. W 1740 roku Orzysz liczył 640 mieszkańców. W 1775 działało tu aż 86 rzemieślników. W 1753 roku stacjonował garnizon wojskowy. Miasto ucierpiało w czasie epidemii dżumy w latach 1709-1710. Orzysz dotkliwie zniósł również okres wojny siedmioletniej (1756-1763). W 1807 roku stacjonowały tutaj wojska francuskie i rosyjskie. Pożar, który wybuchł w 1826 roku, zniszczył praktycznie całe centrum miasta. Epidemia cholery, która nawiedziła Orzysz 40 lat później, zabiła 40 osób.
W 1890 roku rozpoczęła się budowa pierwszych baraków dla żołnierzy, którzy przybywali jako rekruci z obszaru całej Rzeszy. Miasto podporządkowało swój rozwój gospodarczy wojskowej części miasta. W okresie międzywojennym działało kilka hoteli, gospody, restauracje. Nad jeziorem Orzysz znajdował się dworzec gościnny zwany Buda (Kurhaus Budda), z restauracją i hotelem, będący własnością gminy.
Teren poligonu, niedostępny dla ogółu, jest prawdziwą ostoją zagrożonych gatunków zwierząt i roślin. Poligon orzyski powstał na terenach zakupionych od wsi Wierzbiny i Szwejkówko, powiększony o obszar zlikwidowanych miejscowości Szwejkowo i Oszczywilki oraz wykupionych Lasów Grądowskich i Drygalskich. Na rozwój miasta wpłynęło uruchomienie połączeń kolejowych z Piszem i Giżyckiem (w 1908 roku) oraz Mrągowem i Ełkiem (w roku 1911). W czasie I wojny światowej miasto okupowane było przez Rosjan (listopad 1914 – luty 1915). W 1931 roku w granice miasta włączono wsie Aleksandrowo i Bronakowo. W roku 1945 Orzysz został zniszczony w 30%.
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
- 1801 r. – 918 osób
- 1846 r. – 1 107 osób
- 1910 r. – 2 201 osób
- 1939 r. – 3 543 osoby
- 1947 r. – 1 102 osoby
Bezpieczeństwo
W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
Gospodarka
W mieście działają liczne firmy handlowo–usługowe: sklepy spożywcze i przemysłowe, sklepy odzieżowe, salony ślubne, kwiaciarnie, księgarnia, sklepy odzieżowe, sklepy wielobranżowe, apteki, gabinety lekarskie. W Orzyszu funkcjonuje kilka firm stolarsko-meblarskich i budowlanych, hurtownie, warsztaty samochodowe, firmy transportowe, piekarnie. Ze względu na rolę turystyki w rozwoju lokalnej gospodarki miasto oferuje rozbudowaną bazę noclegową: hotele, pensjonaty, kwatery prywatne, pole biwakowe, gospodarstwa agroturystyczne, bazę gastronomiczną. Miasto znajduje się na terenie Warmińsko–Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.
Kultura
W miejscowości działa Dom Kultury, Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna i Mazurskie Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej, które m.in. wydaje "Wieści Orzyskie". Działają tutaj różne zespoły i grupy artystyczne, m.in.:
- Zespół Śpiewaczy „Orzyszanki”
- Zespół Dziecięcy „Mazury”
- Zespół Emeljot
- Captum
- Moroi
- Carnival Resonance
W Orzyszu zorganizowano m.in.:
- Festyn polsko-ukraiński
- Konkurs Piosenki Biesiadnej
- Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki
- Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Michała Kajki
- Plebiscyt Regionalny „Perły w Koronie” 2009
- Plenery Wielkich Jezior Festiwal Mazurski
Szkolnictwo
przedszkole szkoła podstawowa gimnazjum liceum ogólnokształcące
Religia
Sport
W mieście działa piłkarski Klub Sportowy „Śniardwy” Orzysz oraz Młodzieżowy Klub Sportowy.
Turystyka
- szlak kajakowy o długości 34 km
- trasy rowerowe: szlak niebieski wokół jeziora Śniardwy, szlak czerwony wokół jeziora Orzysz, szlak zielony po Szwajcarii Orzyskiej, szlak czarny wzdłuż jezior rynnowych, szlak żółtyRodzinny
- 2 plaże: u "Faryja" oraz Plaża Miejska
Przyroda
W pobliżu miejscowości znajduje się Ostoja Poligon Orzysz. Natomiast na terenie gminy usytuowane są:
- Rezerwat Bagna Nietlickie
- Rezerwat Jeziorko koło Drozdowa, Rezerwat Jezioro Zdedy
- Mazurski Park Krajobrazowy
Zabytki
- Kościół wzniesiony w XVI wieku
- kościół wybudowany w 1913 roku
- cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej; składa się z dwóch części: niemieckiej i alianckiej (wśród pochowanych w części alianckiej znajdują się również żołnierze więzieni w obozie jenieckim w Orzyszu w czasie I wojny światowej)
- w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie zachował się portret pastora Vannoviusa z dawnego kościoła ewangelickiego w Orzyszu
Ludzie związani z miejscowością
- Michał Kajka (1858–1940) – murarz i cieśla, mazurski poeta ludowy, działacz mazurski
- Mariusz Patyra (ur. 1977) – skrzypek, urodzony w Orzyszu
- Mieczysław Jan Żuchnik (1943–2005) – duchowny katolicki, wikariusz miejscowej parafii w latach 1971–1973, dyrektor Katolickiego Uniwersytetu Ludowego
- Zbigniew Chojnowski (ur. 1962) – urodzony w Orzyszu poeta, krytyk i historyk literatury
- Tomasz Sulima (ur. 1961) – nauczyciel, autor i wykonawca piosenek, dziennikarz, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Orzysz (2010–2014)
Multimedia
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012; Bank Danych Lokalnych GUS [28.08.2013]
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Olsztyńska Strona Rowerowa [28.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [28.08.2013]
Przypisy
