Tynwałd: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Utworzono nową stronę " {{Wieś infobox |nazwa = Tynwałd |herb wsi = |flaga wsi = |herb artykuł = |dopełniacz wsi = Tynwałd...")
 
 
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
 
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
 
  |nazwa                = Tynwałd   
 
  |nazwa                = Tynwałd   
Linia 7: Linia 5:
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Tynwałdu   
 
  |dopełniacz wsi        = Tynwałdu   
  |zdjęcie              = Pole-obowiązkowe 
+
  |zdjęcie              =  
 
  |opis zdjęcia          =     
 
  |opis zdjęcia          =     
  |rodzaj miejscowości  =
+
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
  |województwo          = Warmińsko-Mazurskie
+
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
  |powiat                = Iławski
+
  |powiat                = iławski
 
  |gmina                = Iława
 
  |gmina                = Iława
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |miejscowość podstawowa =
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      =
+
  |liczba ludności      = 280
  |rok                  =
+
  |rok                  = 2010 
  |strefa numeracyjna    =
+
  |strefa numeracyjna    = (+48) 89
  |kod pocztowy          =
+
  |kod pocztowy          = 14-204
  |tablice rejestracyjne =
+
  |tablice rejestracyjne = NIL
 
  |SIMC                  =
 
  |SIMC                  =
 
  |mapa wsi              =
 
  |mapa wsi              =
Linia 30: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>'''Tynwłd''' (niem. ''Tillwalde'') – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko – mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
+
'''Tynwłd''' (niem. ''Tillwalde'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[Iława (gmina wiejska)|gminie Iława]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 280 mieszkańców. Obecnie sołtysem wsi jest Danuta Nowicka.
  
 +
==Położenie==
 +
Miejscowość położona jest nieopodal [[Jezioro Jeziorak| Jezioraka]], w odległości ok. 2 km od [[Makowo |Makowa]] i 9 km od [[Iława |Iławy]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Charakterystyka fizjograficzna: ===
+
== Dzieje miejscowości ==
Jednym z charakterystycznych elementów typu krajobrazowego, zajmujących na terenie powiatu iławskiego duże obszary, jest morena denna. Tworzy płaską, częściowo bardziej falistą równinę, która wznosi się na 100-120 metrów n.p.m. Zbudowana jest z gliny zwałowej często spiaszczonej. Obszary moreny występują wyspowo w rejonie Tynwałdu. Tereny te są wykorzystywane pod uprawę roli. Krajobraz powiatu iławskiego charakteryzuje duże urozmaicenie form. W czasie cofania  lądolodu bałtyckiego, w wyniku oddziaływania olbrzymich mas wód roztopowych, wystąpiły tu zmiany. Można wyróżnić zatem pokrywy akumulacyjne, inaczej zwane moreną denną, ponadto moreny czołowe oraz piaszczyste pola sandrowe. Miejscowość Tynwałd  położona jest na obszarze moreny dennej.  
+
Tynwałd został ulokowany na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Otrzymał lokację od [[Komturstwo dzierzgońskie|komtura dzierzgońskiego]] [[Luther von Braunschweig|Luthera von Braunschweiga]]. Nadał on zasadźcy Tylowi z [[Nowa Wieś (gmina Iława) |Nowej Wsi]] 84 [[Włóka| włóki]] ziemi na tymże prawie. W 1375 roku wieś otrzymała odnowiony przywilej od [[Komturstwo ostródzkie|komtura ostródzkiego]] [[Borchart von Mansfeld|Borcharta von Mansfelda]]. Zaznaczono w nim, że sołtys ma prawo wybudować karczmę, ale w zamian za to musi płacić roczny czynsz w wysokości jednej grzywny.  
  
 +
W czasie wojny trzynastoletniej miejscowość została zniszczona. W 1620 roku Tynwałd wraz z wsią [[Frednowy]] przeszedł w posiadanie rodziny [[Rodzina von Oelsnitz| von Oelsnitzów]]. Należał do nich do roku 1804.
  
<br/>
+
W 1789 roku Tynwałd składał się z wsi szlacheckiej, majątku i folwarku. Liczył 32 domy mieszkalne. W latach 1817–1831 znajdowało się w majątku 27–28 domów i mieszkało tu 105–241 mieszkańców.
  
=== Dzieje miejscowości: ===
+
W 1885 roku majątek miał 546 ha ziem ornej, 161 ha łąk i 201 ha lasu. Na przełomie XIX i XX wieku areał wsi został zmniejszony do 120,5 ha. Powierzchnia majątku wzrosła do 856,9 ha. Do majątku należała cegielnia i wiatrak. Rozwinęła się także tu hodowla bydła. W 1871 roku do majątku należały folwarki [[Jezierzyce]] i [[Jażdżówki]]. Na początku XX wieku doszło do nich [[Emilianowo]].
Tynwałd został ulokowany na prawie chełmińskim. Otrzymał lokację od komtura dzierzgońskiego Luthera von Braunschweiga.  Nadał on zasadźcy, Tylowi z Nowej Wsi, 84 włóki ziemi na tymże prawie. W 1375 roku wieś otrzymała odnowiony przywilej od komtura ostródzkiego Borcharta von Mansfelda. Zaznaczono w nim, że sołtys ma prawo wybudować karczmę, ale w zamian za to musi płacić roczny czynsz w wysokości jednej grzywny. W czasie wojny trzynastoletniej miejscowość została zniszczona. W 1620 roku Tynwałd wraz z  wsią Frednowy przeszedł w posiadanie rodziny von Oelsnitzów. Należał do nich do roku 1804. W 1789 roku Tynwałd składał się z wsi szlacheckiej, majątku i folwarku. Liczył 32 domy mieszkalne.  W latach 1817 – 1831 znajdowało się  w majątku 27-28 domów i mieszkało tu 105 -241 mieszkańców. W 1885 roku majątek miał 546 ha ziem ornej, 161 ha łąk i 201 ha lasu. Na przełomie XIX i XX wieku areał wsi został zmniejszony do 120,5 ha. Powierzchnia majątku wzrosła do 856,9 ha. Do majątku należała cegielnia i wiatrak. Rozwinęła się także tu hodowla bydła. W 1871 roku do majątku należały folwarki Jezierzyce i Jażdżówki. Na początku XX wieku doszło do nich Emilianowo.
 
  
 
<br/>
 
 
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
 
 
 
<br/>
 
 
 
=== Zabytki: ===
 
 
Kościół został wybudowany w niedługim czasie po założeniu wsi. W odnowionym przywileju lokacyjnym znajduje się informacja o czterech włókach plebańskich. Mowa o nich jest także w aktach wizytacyjnych z 1547 roku. W których dodatkowo jest wymieniony kościół w Tynwałdzie. W XVII wieku, najprawdopodobniej w czasie wojen szwedzkich, kościół został zniszczony i już nigdy nie został odbudowany. Na początku XX wieku istniała w miejscowości jeszcze stara dzwonnica z odlanym w 1789 roku dzwonem. Na cmentarzu w Tynwałdzie zachowały się nagrobki z polskimi nazwiskami: Witek Wesołek, Bogdański, Sąsiek (Schonschek).
 
Kościół został wybudowany w niedługim czasie po założeniu wsi. W odnowionym przywileju lokacyjnym znajduje się informacja o czterech włókach plebańskich. Mowa o nich jest także w aktach wizytacyjnych z 1547 roku. W których dodatkowo jest wymieniony kościół w Tynwałdzie. W XVII wieku, najprawdopodobniej w czasie wojen szwedzkich, kościół został zniszczony i już nigdy nie został odbudowany. Na początku XX wieku istniała w miejscowości jeszcze stara dzwonnica z odlanym w 1789 roku dzwonem. Na cmentarzu w Tynwałdzie zachowały się nagrobki z polskimi nazwiskami: Witek Wesołek, Bogdański, Sąsiek (Schonschek).
 
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Gospodarka: ===
+
==Szkolnictwo==
 +
*[[Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Tynwałdzie|szkoła podstawowa]]
  
 +
==Kultura==
 +
We wsi działa [[Koło Gospodyń Wiejskich w Tynwałdzie |Koło Gospodyń Wiejskich]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Kultura: ===
+
==Religia==
 
+
Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski w Rudzienicach|parafii rzymskokatolickiej w Rudzienicach]]. W miejscowej szkole katechezy prowadzą również duchowni z [[Parafia greckokatolicka pw. Świętego Jana Apostoła w Iławie|parafii greckokatolickiej w Iławie]].
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
 +
==Turystyka==
 +
*[[Szlak św. Jakuba: Olsztyn - Lipowiec |Szlak św. Jakuba]] - przebieg trasy: [[Olsztyn]] - [[Łupstych]] - [[Gietrzwałd]] - [[Tomaryny]] - [[Guzowy Piec]] - [[Parwółki]] - [[Stare Jabłonki]] - [[Ostróda]] - [[Samborowo]] - Frednowy - Tynwałd - [[Szałkowo]] - Iława - [[Radomno]] - [[Nowe Miasto Lubawskie]] - [[Lipowiec]] - dalej do Torunia
 +
*[[Szlak Kanału Elbląskiego]] - Ostróda - [[Miłomłyn]] - [[Morąg]] - [[Małdyty]] - [[Pasłęk]] - [[Elbląg]] - [[Raczki Elbląskie]] - [[Jelonki]] - [[Drulity]] - [[Zalewo]] - [[Susz]] - [[Kisielice]] - [[Szymbark]] - Iława - Tynwałd - [[Boreczno]] - Miłomłyn - Ostróda
 +
*niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym - przebieg trasy: [[Zalewo]] - [[Rąbity]] - [[Międzychód]] - [[Śliwa]] - [[Boreczno]] - [[Duba]] - [[Mózgowo]] - [[Karnity]] - [[Dębinka]] - [[Miłomłyn]] - [[Lubień]] - [[Liwa]] - [[Zalewo]] - [[Gil Mały]] -[[Gil Wielki]] - [[Wiewiórka]] - Frednowy - Tynwałd - Jezierzyce - Jażdżówki - [[Kwiry]] - Szałkowo - Iława
  
=== Bibliografia: ===
+
== Bibliografia ==
 
 
''Tynwałd'', w: ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', t. 12, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892.<br/>
 
 
''Iława  z dziejów miasta i powiatu'', red. M. Lossman, Olsztyn 1972.<br/>
 
''Iława  z dziejów miasta i powiatu'', red. M. Lossman, Olsztyn 1972.<br/>
<br/>
+
Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, ''Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze'', Olsztyn 1969.<br/>
 
+
Panfil Jan, ''Pojezierze Mazurskie'', Warszawa 1968.<br/>
== Zobacz też ==
+
''Tynwałd'', [w:] ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', t. 12, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892.<br/>
 +
[http://stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013]
  
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
  
[[Kategoria: Miejscowość]]
+
[[Kategoria: Powiat iławski]]
[[Użytkownik:Boss|Boss]] ([[Dyskusja użytkownika:Boss|dyskusja]]) 18:12, 19 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Iława (gmina wiejska)]]
 +
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]
 +
[[Kategoria: 1301-1400]]

Aktualna wersja na dzień 09:27, 13 maj 2020

Tynwałd

Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat iławski
Gmina Iława
Liczba ludności (2010) 280
Strefa numeracyjna (+48) 89
Kod pocztowy 14-204
Tablice rejestracyjne NIL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Tynwałd
Tynwałd
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Tynwałd
Tynwałd
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Tynwłd (niem. Tillwalde) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Iława. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 280 mieszkańców. Obecnie sołtysem wsi jest Danuta Nowicka.

Położenie

Miejscowość położona jest nieopodal Jezioraka, w odległości ok. 2 km od Makowa i 9 km od Iławy.

Dzieje miejscowości

Tynwałd został ulokowany na prawie chełmińskim. Otrzymał lokację od komtura dzierzgońskiego Luthera von Braunschweiga. Nadał on zasadźcy Tylowi z Nowej Wsi 84 włóki ziemi na tymże prawie. W 1375 roku wieś otrzymała odnowiony przywilej od komtura ostródzkiego Borcharta von Mansfelda. Zaznaczono w nim, że sołtys ma prawo wybudować karczmę, ale w zamian za to musi płacić roczny czynsz w wysokości jednej grzywny.

W czasie wojny trzynastoletniej miejscowość została zniszczona. W 1620 roku Tynwałd wraz z wsią Frednowy przeszedł w posiadanie rodziny von Oelsnitzów. Należał do nich do roku 1804.

W 1789 roku Tynwałd składał się z wsi szlacheckiej, majątku i folwarku. Liczył 32 domy mieszkalne. W latach 1817–1831 znajdowało się w majątku 27–28 domów i mieszkało tu 105–241 mieszkańców.

W 1885 roku majątek miał 546 ha ziem ornej, 161 ha łąk i 201 ha lasu. Na przełomie XIX i XX wieku areał wsi został zmniejszony do 120,5 ha. Powierzchnia majątku wzrosła do 856,9 ha. Do majątku należała cegielnia i wiatrak. Rozwinęła się także tu hodowla bydła. W 1871 roku do majątku należały folwarki Jezierzyce i Jażdżówki. Na początku XX wieku doszło do nich Emilianowo.

Kościół został wybudowany w niedługim czasie po założeniu wsi. W odnowionym przywileju lokacyjnym znajduje się informacja o czterech włókach plebańskich. Mowa o nich jest także w aktach wizytacyjnych z 1547 roku. W których dodatkowo jest wymieniony kościół w Tynwałdzie. W XVII wieku, najprawdopodobniej w czasie wojen szwedzkich, kościół został zniszczony i już nigdy nie został odbudowany. Na początku XX wieku istniała w miejscowości jeszcze stara dzwonnica z odlanym w 1789 roku dzwonem. Na cmentarzu w Tynwałdzie zachowały się nagrobki z polskimi nazwiskami: Witek Wesołek, Bogdański, Sąsiek (Schonschek).

Szkolnictwo

Kultura

We wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Rudzienicach. W miejscowej szkole katechezy prowadzą również duchowni z parafii greckokatolickiej w Iławie.

Turystyka

Bibliografia

Iława z dziejów miasta i powiatu, red. M. Lossman, Olsztyn 1972.
Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze, Olsztyn 1969.
Panfil Jan, Pojezierze Mazurskie, Warszawa 1968.
Tynwałd, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 12, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892.
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]

Przypisy