Młynary: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Oragnizacje i stowarzyszenia) |
|||
| (Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | |nazwa = | + | |nazwa = Młynary |
|herb wsi = Herb Młynar.png | |herb wsi = Herb Młynar.png | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Młynar | |dopełniacz wsi = Młynar | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła.<br>Fot. Romek. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:M%C5%82ynary_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82.JPG Commons Wikimedia] [12.12.2014] |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Młynary ''' (niem.''Mühlhausen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[ | + | ''' Młynary ''' (niem. ''Mühlhausen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[Młynary (gmina miejsko-wiejska)|gminie Młynary]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1859 mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 i 2024 mandat burmistrza uzyskała [[Renata Bednarczyk]].<ref>https://wybory2018.pkw.gov.pl/pl/geografia/280406#results_vote_elect_mayor_round_2</ref> |
| − | + | <br/><br/> | |
| + | [[File:Stacja kolejowa w Młynarach.jpg|thumb|290 px|right| Stacja kolejowa w Młynarach.<br>Fot. Krzysztof Maria Różański. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:PKP_Mlynary.jpeg Commons Wikimedia] [12.12.2014] ]] | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Miasto jest | + | Miasto położone jest na [[Powiśle|Powiślu]]<ref>Stanisława Zajchowska, Maria Kiełczewska-Zalewska: Warmia i Mazury: praca zbiorowa. Poznań: Instytut Zachodni, 1953, s. 196, seria: Ziemie Staropolski.</ref>, na pograniczu [[Równina Warmińska|Równiny Warmińskiej]] i [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]]<ref>[https://warmaz.pl/mapy/regiony/ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r.]</ref>. Miejscowość leży nad rzeką [[Rzeka Bauda|Baudą]], w odległości 25 km od [[Elbląg|Elbląga]]. |
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Miejscowość została założona w | + | Miejscowość została założona w 1307 r. W 1329 r. Młynary uzyskały prawa miejskie, odnowione w 1338 r. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się we wsi w 1. połowie XIV wieku. |
| − | |||
| − | + | W 1701 roku w Młynarach założone zostało Bractwo Kurkowe. W 1860 roku powstało Towarzystwo Śpiewacze. W 1886 założono Towarzystwo Gimnastyczne, niestety zrzeszające jedynie mężczyzn. | |
| − | + | Na przełomie XIX i XX wieku miasto było w dużej mierze związane z elbląskim rynkiem pracy, a dokładniej z działalnością stoczni [[Ferdinand Schichau|Ferdynanda Gottloba Schichaua]]. W latach 1914–1918 Młynary uniknęły zniszczeń wojennych. Na frontach wojennych zginęło jednak 114 mężczyzn pochodzących w miejscowej parafii katolickiej i gminy ewangelickiej. 30 maja 1920 roku w miejscowym kościele katolickim odsłonięto tablice upamiętniające poległych mieszkańców. | |
| − | + | 19 stycznia 1919 roku mieszkańcy Młynar w wyborach do Zgromadzenia Narodowego najwięcej głosów oddali na Większościowych Socjalistów. Drugie miejsce zajęli Niemieccy Demokraci. W tym samym roku 2 marca po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich mieszkańcy decydowali o składzie rady miejskiej. Tym sposobem do władz lokalnych dostali się trzej socjaldemokraci. W 1927 roku Młynary obchodziły swoje 600-lecie. Uroczystości z tym związane trwały trzy dni. Z okazji jubileuszu opublikowano monografię poświęconą miastu, którą opracował lokalny miłośnik historii [[Guido Stark]]. | |
| − | + | Po zakończeniu I wojny światowej liczba zatrudnionych mieszkańców wsi znacznie zmalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Młynary nadal miały rolniczy charakter – większość mieszkańców żyła z uprawy roli. Miejscowe rzemiosło, rozwinięte na niewielką skalę, było silnie związane z rolnictwem. W mieście nie powstał żaden większy zakład produkcyjny. Godna odnotowania jest ciągłość eksportu drewna i lnu do Czech, Wielkiej Brytanii i na Śląsk zapoczątkowanego w XIX wieku. | |
| − | + | Przed wybuchem II wojny światowej w mieście działało 6 piekarń, 3 rzeźników, 5 zakładów fryzjerskich, 4 stolarnie i 4 zakłady szewskie, 10 krawców, 6 właścicieli firm transportowych oraz 14 sklepów kolonialnych. Przed 1939 rokiem w Młynarach funkcjonowały również trzy hotele: ''Pod Orłem'', ''Reński Dwór'' i ''U Leonarda''. W 1924 roku założono Związek Działkowców, dysponujący wówczas 48 działkami ogrodniczymi. | |
| + | Po 1933 roku rozpoczęto budowę dróg gminnych Młynary – [[Nowe Monasterzysko]], [[Stare Siedlisko]] – [[Nowina]], [[Zastawno]] – [[Kwietnik]]. W mieście rozpoczęła się budowa osiedla domków dwurodzinnych. W latach 30. uruchomiony został miejski wodociąg. Po 1934 roku na rozkaz Hitlera zlikwidowano [[Żydzi na Warmii i Mazurach|cmentarze żydowskie]], w tym niewielki cmentarzyk w Młynarach. Do 1936 roku wszyscy mieszkańcy żydowskiego pochodzenia (39 osób) opuścili miasto. W 1937 roku odsłonięto pomnik ku czci bohaterów I wojny światowej, który został zdemontowany przez Niemców sześć lat później na potrzeby wojenne. Przed 1939 rokiem najliczniejszą organizacją w mieście (260 członków) był Związek Weteranów Wojennych. | ||
| − | + | Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy Młynar korzystali z uroków ''Erholungsplatz'' – terenu rekreacyjnego, usytuowanego w lesie nad rzeką Baudą. Na naturalnym półwyspie zlokalizowane były domki letniskowe, bufet oraz miejsce do tańczenia. Mieszkańcy mogli również korzystać ze strzelnicy bractwa kurkowego. W samym mieście znajdowała się kręgielnia służąca również za miejsce spotkań, przyjęć, kursów tańca i gotowania. W okresie międzywojennym w Młynarach działało 11 restauracji i gospód. | |
| + | W 1939 roku Młynary liczyły 3000 mieszkańców. 80% należało do kościoła luterańskiego, pozostali byli katolikami. W 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Utraciło prawa miejskie, które odzyskało dopiero 1 stycznia 1984 roku. | ||
| − | |||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
*[[lkwim:Biblioteka Publiczna w Młynarach|Biblioteka Publiczna]] | *[[lkwim:Biblioteka Publiczna w Młynarach|Biblioteka Publiczna]] | ||
| Linia 63: | Linia 63: | ||
*[[LGD Wysoczyzna Elbląska]] | *[[LGD Wysoczyzna Elbląska]] | ||
*[[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich]] | *[[Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich]] | ||
| − | |||
| − | |||
==Religia== | ==Religia== | ||
| − | *[[ | + | *[[parafia pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach]] |
| − | |||
| − | |||
==Ludzie związani z miejscowością== | ==Ludzie związani z miejscowością== | ||
| − | *[[lkwim: Tadeusz Balicki|Tadeusz Balicki]] ( | + | *[[lkwim: Tadeusz Balicki|Tadeusz Balicki]] (1923–2003) – regionalista, animator kultury |
| − | *[[Georg Conrad]] | + | *[[Georg Conrad]] – prawnik, pracownik sądu obwodowego w Młynarach, pasjonat historii, napisał kilka opracowań historycznych związany z historią miasta. Był także założycielem miejscowego muzeum regionalnego. W 1907 roku przeniósł się na stałe do Berlina. |
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
*[[Przedszkole w Młynarach|Przedszkole]] | *[[Przedszkole w Młynarach|Przedszkole]] | ||
| Linia 77: | Linia 73: | ||
*[[Gimnazjum im. Jana Pawła II w Młynarach|Gimnazjum im. Jana Pawła II]] | *[[Gimnazjum im. Jana Pawła II w Młynarach|Gimnazjum im. Jana Pawła II]] | ||
*[[Zespół Szkół w Młynarach]] | *[[Zespół Szkół w Młynarach]] | ||
| − | |||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
*[[Obszar Natura 2000 Wysoczyzna Elbląska]] | *[[Obszar Natura 2000 Wysoczyzna Elbląska]] | ||
| Linia 85: | Linia 80: | ||
*[[Rezerwat Pióropusznikowy Jar]] | *[[Rezerwat Pióropusznikowy Jar]] | ||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *układ urbanistyczny i zabudowa Starego Miasta |
| − | *[[Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia | + | *[[Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Młynarach|kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP]] z połowy XIX wieku |
| − | *[[lkwim:Kościół pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach| | + | *[[lkwim:Kościół pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach|kościół pw. św. Piotra Apostoła]] |
| − | *[[lkwim: Ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach| | + | *[[lkwim: Ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach|ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła]] |
| − | *[[lkwim:Ambona z kościoła pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach| | + | *[[lkwim:Ambona z kościoła pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach|ambona z kościoła pw. św. Piotra Apostoła]] |
| − | * | + | *cmentarz przykościelny |
| − | * | + | *dom przy ul. Dworcowej, wzniesiony po 1920 r. |
| − | * | + | *domy przy ul. Słowackiego, wybudowane w 1905 r. |
| − | * | + | *pozostałości młyna wodnego przy ul. Młyńskiej |
| − | *[[lkwim:Pomnik żołnierza niemieckiego w Młynarach| | + | *[[lkwim:Pomnik żołnierza niemieckiego w Młynarach| nieistniejący pomnik żołnierza niemieckiego]] |
| − | *[[lkwim:Młyn zakonny w Młynarach| | + | *[[lkwim:Młyn zakonny w Młynarach| młyn zakonny]] z pierwszej połowy XIV w. |
| − | + | {{Przypisy}} | |
| − | < | + | <references/> |
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2010–2011.<br/> | |
| − | + | Białobrzeski Jerzy, ''Młynary małe miasto 1327–2007'', Olsztyn 2008.<br/> | |
| − | + | ''Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.<br/> | |
| − | + | Charytoniuk Janusz, ''Młynary między wojnami'', "Tygiel", 2003, nr 1/2.<br/> | |
| − | + | ''Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297–1997'', red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.<br/> | |
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura] [12.12.2014].<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/heilsberg.html Verwaltungsgeschichte] [12.12.2014].<br/> | |
| − | + | [http://historia-wyzynaelblaska.pl/imsearch.php?search=M%C5%82ynary historia-wyzynaelblaska.pl, Historia Wysoczyzny Elbląskiej] [12.12.2014].<br/> | |
| − | + | [http://www.mlynary.pl mlynary.pl, strona Gminy i Miasta Młynary]] [12.12.2014].<br/> | |
| − | + | [http://www.mlynary.pl/pliki/Wykaz%20zabytkow.pdf mlynary.pl, Wykaz zabytków gminy Młynary] 12.12.2014].<br/> | |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Miasta]] [[Kategoria: Powiat elbląski]] [[Kategoria: Młynary (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat elbląski]] [[Kategoria: | ||
Aktualna wersja na dzień 09:55, 15 lip 2024
| Młynary | |||
| | |||
| |||
![Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła.Fot. Romek. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014]](/index.php/Plik:M%C5%82ynary._Wie%C5%BCa_ko%C5%9Bcio%C5%82a_pw._%C5%9Bw._Piotra_Aposto%C5%82a.jpg) Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła.
Fot. Romek. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014] | |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | elbląski | ||
| Gmina | Młynary | ||
| Liczba ludności (2012) | 1859 | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Młynary | |||
| Położenie na mapie Polski  Młynary | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Młynary (niem. Mühlhausen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Młynary. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1859 mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 i 2024 mandat burmistrza uzyskała Renata Bednarczyk.[1]
Spis treści
Położenie
Miasto położone jest na Powiślu[2], na pograniczu Równiny Warmińskiej i Wysoczyzny Elbląskiej[3]. Miejscowość leży nad rzeką Baudą, w odległości 25 km od Elbląga.
Dzieje miejscowości
Miejscowość została założona w 1307 r. W 1329 r. Młynary uzyskały prawa miejskie, odnowione w 1338 r. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się we wsi w 1. połowie XIV wieku.
W 1701 roku w Młynarach założone zostało Bractwo Kurkowe. W 1860 roku powstało Towarzystwo Śpiewacze. W 1886 założono Towarzystwo Gimnastyczne, niestety zrzeszające jedynie mężczyzn.
Na przełomie XIX i XX wieku miasto było w dużej mierze związane z elbląskim rynkiem pracy, a dokładniej z działalnością stoczni Ferdynanda Gottloba Schichaua. W latach 1914–1918 Młynary uniknęły zniszczeń wojennych. Na frontach wojennych zginęło jednak 114 mężczyzn pochodzących w miejscowej parafii katolickiej i gminy ewangelickiej. 30 maja 1920 roku w miejscowym kościele katolickim odsłonięto tablice upamiętniające poległych mieszkańców.
19 stycznia 1919 roku mieszkańcy Młynar w wyborach do Zgromadzenia Narodowego najwięcej głosów oddali na Większościowych Socjalistów. Drugie miejsce zajęli Niemieccy Demokraci. W tym samym roku 2 marca po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich mieszkańcy decydowali o składzie rady miejskiej. Tym sposobem do władz lokalnych dostali się trzej socjaldemokraci. W 1927 roku Młynary obchodziły swoje 600-lecie. Uroczystości z tym związane trwały trzy dni. Z okazji jubileuszu opublikowano monografię poświęconą miastu, którą opracował lokalny miłośnik historii Guido Stark.
Po zakończeniu I wojny światowej liczba zatrudnionych mieszkańców wsi znacznie zmalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Młynary nadal miały rolniczy charakter – większość mieszkańców żyła z uprawy roli. Miejscowe rzemiosło, rozwinięte na niewielką skalę, było silnie związane z rolnictwem. W mieście nie powstał żaden większy zakład produkcyjny. Godna odnotowania jest ciągłość eksportu drewna i lnu do Czech, Wielkiej Brytanii i na Śląsk zapoczątkowanego w XIX wieku.
Przed wybuchem II wojny światowej w mieście działało 6 piekarń, 3 rzeźników, 5 zakładów fryzjerskich, 4 stolarnie i 4 zakłady szewskie, 10 krawców, 6 właścicieli firm transportowych oraz 14 sklepów kolonialnych. Przed 1939 rokiem w Młynarach funkcjonowały również trzy hotele: Pod Orłem, Reński Dwór i U Leonarda. W 1924 roku założono Związek Działkowców, dysponujący wówczas 48 działkami ogrodniczymi.
Po 1933 roku rozpoczęto budowę dróg gminnych Młynary – Nowe Monasterzysko, Stare Siedlisko – Nowina, Zastawno – Kwietnik. W mieście rozpoczęła się budowa osiedla domków dwurodzinnych. W latach 30. uruchomiony został miejski wodociąg. Po 1934 roku na rozkaz Hitlera zlikwidowano cmentarze żydowskie, w tym niewielki cmentarzyk w Młynarach. Do 1936 roku wszyscy mieszkańcy żydowskiego pochodzenia (39 osób) opuścili miasto. W 1937 roku odsłonięto pomnik ku czci bohaterów I wojny światowej, który został zdemontowany przez Niemców sześć lat później na potrzeby wojenne. Przed 1939 rokiem najliczniejszą organizacją w mieście (260 członków) był Związek Weteranów Wojennych.
Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy Młynar korzystali z uroków Erholungsplatz – terenu rekreacyjnego, usytuowanego w lesie nad rzeką Baudą. Na naturalnym półwyspie zlokalizowane były domki letniskowe, bufet oraz miejsce do tańczenia. Mieszkańcy mogli również korzystać ze strzelnicy bractwa kurkowego. W samym mieście znajdowała się kręgielnia służąca również za miejsce spotkań, przyjęć, kursów tańca i gotowania. W okresie międzywojennym w Młynarach działało 11 restauracji i gospód.
W 1939 roku Młynary liczyły 3000 mieszkańców. 80% należało do kościoła luterańskiego, pozostali byli katolikami. W 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Utraciło prawa miejskie, które odzyskało dopiero 1 stycznia 1984 roku.
Kultura
Oragnizacje i stowarzyszenia
Religia
Ludzie związani z miejscowością
- Tadeusz Balicki (1923–2003) – regionalista, animator kultury
- Georg Conrad – prawnik, pracownik sądu obwodowego w Młynarach, pasjonat historii, napisał kilka opracowań historycznych związany z historią miasta. Był także założycielem miejscowego muzeum regionalnego. W 1907 roku przeniósł się na stałe do Berlina.
Edukacja
- Przedszkole
- Szkoła Podstawowa im. Stefana Żeromskiego
- Gimnazjum im. Jana Pawła II
- Zespół Szkół w Młynarach
Turystyka
- Obszar Natura 2000 Wysoczyzna Elbląska
- Rezerwat Osiek II
- Rezerwat Dęby w Krukach Pasłęckich
- Rezerwat Lenki
- Rezerwat Pióropusznikowy Jar
Zabytki
- układ urbanistyczny i zabudowa Starego Miasta
- kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP z połowy XIX wieku
- kościół pw. św. Piotra Apostoła
- ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła
- ambona z kościoła pw. św. Piotra Apostoła
- cmentarz przykościelny
- dom przy ul. Dworcowej, wzniesiony po 1920 r.
- domy przy ul. Słowackiego, wybudowane w 1905 r.
- pozostałości młyna wodnego przy ul. Młyńskiej
- nieistniejący pomnik żołnierza niemieckiego
- młyn zakonny z pierwszej połowy XIV w.
Przypisy
- ↑ https://wybory2018.pkw.gov.pl/pl/geografia/280406#results_vote_elect_mayor_round_2
- ↑ Stanisława Zajchowska, Maria Kiełczewska-Zalewska: Warmia i Mazury: praca zbiorowa. Poznań: Instytut Zachodni, 1953, s. 196, seria: Ziemie Staropolski.
- ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r.
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010–2011.
Białobrzeski Jerzy, Młynary małe miasto 1327–2007, Olsztyn 2008.
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Charytoniuk Janusz, Młynary między wojnami, "Tygiel", 2003, nr 1/2.
Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297–1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura [12.12.2014].
Verwaltungsgeschichte [12.12.2014].
historia-wyzynaelblaska.pl, Historia Wysoczyzny Elbląskiej [12.12.2014].
mlynary.pl, strona Gminy i Miasta Młynary] [12.12.2014].
mlynary.pl, Wykaz zabytków gminy Młynary 12.12.2014].
