Młynary: Różnice pomiędzy wersjami

	Młynary
	Herb Młynar
	; Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła.; Fot. Romek. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Młynary
Liczba ludności (2012)	1859
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego ; Młynary
	Położenie na mapie Polski ; Młynary
	{{#invoke:Koordynaty\|szablon}}

[wersja nieprzejrzana]

[wersja zweryfikowana]

Aktualna wersja na dzień 09:55, 15 lip 2024

Młynary (niem. Mühlhausen) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Młynary. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1859 mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 i 2024 mandat burmistrza uzyskała Renata Bednarczyk.^[1]

Stacja kolejowa w Młynarach.
Fot. Krzysztof Maria Różański. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014]

Położenie

Miasto położone jest na Powiślu^[2], na pograniczu Równiny Warmińskiej i Wysoczyzny Elbląskiej^[3]. Miejscowość leży nad rzeką Baudą, w odległości 25 km od Elbląga.

Dzieje miejscowości

Miejscowość została założona w 1307 r. W 1329 r. Młynary uzyskały prawa miejskie, odnowione w 1338 r. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się we wsi w 1. połowie XIV wieku.

W 1701 roku w Młynarach założone zostało Bractwo Kurkowe. W 1860 roku powstało Towarzystwo Śpiewacze. W 1886 założono Towarzystwo Gimnastyczne, niestety zrzeszające jedynie mężczyzn.

Na przełomie XIX i XX wieku miasto było w dużej mierze związane z elbląskim rynkiem pracy, a dokładniej z działalnością stoczni Ferdynanda Gottloba Schichaua. W latach 1914–1918 Młynary uniknęły zniszczeń wojennych. Na frontach wojennych zginęło jednak 114 mężczyzn pochodzących w miejscowej parafii katolickiej i gminy ewangelickiej. 30 maja 1920 roku w miejscowym kościele katolickim odsłonięto tablice upamiętniające poległych mieszkańców.

19 stycznia 1919 roku mieszkańcy Młynar w wyborach do Zgromadzenia Narodowego najwięcej głosów oddali na Większościowych Socjalistów. Drugie miejsce zajęli Niemieccy Demokraci. W tym samym roku 2 marca po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich mieszkańcy decydowali o składzie rady miejskiej. Tym sposobem do władz lokalnych dostali się trzej socjaldemokraci. W 1927 roku Młynary obchodziły swoje 600-lecie. Uroczystości z tym związane trwały trzy dni. Z okazji jubileuszu opublikowano monografię poświęconą miastu, którą opracował lokalny miłośnik historii Guido Stark.

Po zakończeniu I wojny światowej liczba zatrudnionych mieszkańców wsi znacznie zmalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Młynary nadal miały rolniczy charakter – większość mieszkańców żyła z uprawy roli. Miejscowe rzemiosło, rozwinięte na niewielką skalę, było silnie związane z rolnictwem. W mieście nie powstał żaden większy zakład produkcyjny. Godna odnotowania jest ciągłość eksportu drewna i lnu do Czech, Wielkiej Brytanii i na Śląsk zapoczątkowanego w XIX wieku.

Przed wybuchem II wojny światowej w mieście działało 6 piekarń, 3 rzeźników, 5 zakładów fryzjerskich, 4 stolarnie i 4 zakłady szewskie, 10 krawców, 6 właścicieli firm transportowych oraz 14 sklepów kolonialnych. Przed 1939 rokiem w Młynarach funkcjonowały również trzy hotele: Pod Orłem, Reński Dwór i U Leonarda. W 1924 roku założono Związek Działkowców, dysponujący wówczas 48 działkami ogrodniczymi.

Po 1933 roku rozpoczęto budowę dróg gminnych Młynary – Nowe Monasterzysko, Stare Siedlisko – Nowina, Zastawno – Kwietnik. W mieście rozpoczęła się budowa osiedla domków dwurodzinnych. W latach 30. uruchomiony został miejski wodociąg. Po 1934 roku na rozkaz Hitlera zlikwidowano cmentarze żydowskie, w tym niewielki cmentarzyk w Młynarach. Do 1936 roku wszyscy mieszkańcy żydowskiego pochodzenia (39 osób) opuścili miasto. W 1937 roku odsłonięto pomnik ku czci bohaterów I wojny światowej, który został zdemontowany przez Niemców sześć lat później na potrzeby wojenne. Przed 1939 rokiem najliczniejszą organizacją w mieście (260 członków) był Związek Weteranów Wojennych.

Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy Młynar korzystali z uroków Erholungsplatz – terenu rekreacyjnego, usytuowanego w lesie nad rzeką Baudą. Na naturalnym półwyspie zlokalizowane były domki letniskowe, bufet oraz miejsce do tańczenia. Mieszkańcy mogli również korzystać ze strzelnicy bractwa kurkowego. W samym mieście znajdowała się kręgielnia służąca również za miejsce spotkań, przyjęć, kursów tańca i gotowania. W okresie międzywojennym w Młynarach działało 11 restauracji i gospód.

W 1939 roku Młynary liczyły 3000 mieszkańców. 80% należało do kościoła luterańskiego, pozostali byli katolikami. W 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Utraciło prawa miejskie, które odzyskało dopiero 1 stycznia 1984 roku.

Kultura

Oragnizacje i stowarzyszenia

Religia

parafia pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach

Ludzie związani z miejscowością

Tadeusz Balicki (1923–2003) – regionalista, animator kultury
Georg Conrad – prawnik, pracownik sądu obwodowego w Młynarach, pasjonat historii, napisał kilka opracowań historycznych związany z historią miasta. Był także założycielem miejscowego muzeum regionalnego. W 1907 roku przeniósł się na stałe do Berlina.

Edukacja

Turystyka

Zabytki

układ urbanistyczny i zabudowa Starego Miasta
kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP z połowy XIX wieku
kościół pw. św. Piotra Apostoła
ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła
ambona z kościoła pw. św. Piotra Apostoła
cmentarz przykościelny
dom przy ul. Dworcowej, wzniesiony po 1920 r.
domy przy ul. Słowackiego, wybudowane w 1905 r.
pozostałości młyna wodnego przy ul. Młyńskiej
nieistniejący pomnik żołnierza niemieckiego
młyn zakonny z pierwszej połowy XIV w.

Przypisy

↑ https://wybory2018.pkw.gov.pl/pl/geografia/280406#results_vote_elect_mayor_round_2
↑ Stanisława Zajchowska, Maria Kiełczewska-Zalewska: Warmia i Mazury: praca zbiorowa. Poznań: Instytut Zachodni, 1953, s. 196, seria: Ziemie Staropolski.
↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010–2011.
Białobrzeski Jerzy, Młynary małe miasto 1327–2007, Olsztyn 2008.
Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
Charytoniuk Janusz, Młynary między wojnami, "Tygiel", 2003, nr 1/2.
Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297–1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura [12.12.2014].
Verwaltungsgeschichte [12.12.2014].
historia-wyzynaelblaska.pl, Historia Wysoczyzny Elbląskiej [12.12.2014].
mlynary.pl, strona Gminy i Miasta Młynary] [12.12.2014].
mlynary.pl, Wykaz zabytków gminy Młynary 12.12.2014].

[1] ttps://wybory2018.pkw.gov.pl/pl/geografia/280406#results_vote_elect_mayor_round_2

[2] Stanisława Zajchowska, Maria Kiełczewska-Zalewska: Warmia i Mazury: praca zbiorowa. Poznań: Instytut Zachodni, 1953, s. 196, seria: Ziemie Staropolski.

[3] Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Wieś infobox
-  |nazwa                 = Młynar
+  |nazwa                 = Młynary
   |herb wsi              = Herb Młynar.png
   |flaga wsi             =
@@ Linia 6: / Linia 6: @@
   |dopełniacz wsi        = Młynar
   |zdjęcie               = Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła.jpg
-  |opis zdjęcia          = Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła, źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Saint_Peter_church_in_M%C5%82ynary#mediaviewer/File:M%C5%82ynary_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82.JPG commons.wikimedia.org] [12.12.2014]
+  |opis zdjęcia          = Młynary. Wieża kościoła pw. św. Piotra Apostoła.<br>Fot. Romek. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:M%C5%82ynary_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82.JPG Commons Wikimedia] [12.12.2014]
   |rodzaj miejscowości   =
   |województwo           = warmińsko-mazurskie
@@ Linia 29: / Linia 29: @@
   |www                   =
 }}
-''' Młynary ''' (niem. ''Mühlhausen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[Młynary (gmina miejsko-wiejska)|gminie Młynary]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1859 mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza sprawuje [[Marek Misztal]] <ref>[http://www.mlynary.pl/index.php?menu=3 mlynary.pl] [12.12.2014].</ref>.<br/><br/>
+''' Młynary ''' (niem. ''Mühlhausen'') – miasto położone w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[Młynary (gmina miejsko-wiejska)|gminie Młynary]]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1859 mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 i 2024 mandat burmistrza uzyskała [[Renata Bednarczyk]].<ref>https://wybory2018.pkw.gov.pl/pl/geografia/280406#results_vote_elect_mayor_round_2</ref>
+<br/><br/>
+[[File:Stacja kolejowa w Młynarach.jpg|thumb|290 px|right| Stacja kolejowa w Młynarach.<br>Fot. Krzysztof Maria Różański. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:PKP_Mlynary.jpeg Commons Wikimedia] [12.12.2014] ]]
 == Położenie ==
-Miasto jest położone nad rzeką [[Rzeka Bauda|Baudą]] na pograniczu [[Warmia|Warmii]] i [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]], w odległości 25 km od [[Elbląg|Elbląga]].
+Miasto położone jest na [[Powiśle|Powiślu]]<ref>Stanisława Zajchowska, Maria Kiełczewska-Zalewska: Warmia i Mazury: praca zbiorowa. Poznań: Instytut Zachodni, 1953, s. 196, seria: Ziemie Staropolski.</ref>, na pograniczu [[Równina Warmińska|Równiny Warmińskiej]] i [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]]<ref>[https://warmaz.pl/mapy/regiony/ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r.]</ref>. Miejscowość leży nad rzeką [[Rzeka Bauda|Baudą]], w odległości 25 km od [[Elbląg|Elbląga]].
-<br/>
 == Dzieje miejscowości ==
 Miejscowość została założona w 1307 r. W 1329 r. Młynary uzyskały prawa miejskie, odnowione w 1338 r. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się we wsi w 1. połowie XIV wieku.
@@ Linia 38: / Linia 40: @@
 W 1701 roku w Młynarach założone zostało Bractwo Kurkowe. W 1860 roku powstało Towarzystwo Śpiewacze. W 1886 założono Towarzystwo Gimnastyczne, niestety zrzeszające jedynie mężczyzn.
-Na przełomie XIX i XX wieku miasto było w dużej mierze związane z elbląskim rynkiem pracy, a dokładniej z działalnością stoczni [[Ferdynand Schichau|Ferdynanda Gottloba Schichaua]]. W latach 1914–1918 Młynary uniknęły zniszczeń wojennych. Na frontach wojennych zginęło jednak 114 mężczyzn pochodzących w miejscowej parafii katolickiej i gminy ewangelickiej. 30 maja 1920 roku w miejscowym kościele katolickim odsłonięto tablice upamiętniające poległych mieszkańców.
+Na przełomie XIX i XX wieku miasto było w dużej mierze związane z elbląskim rynkiem pracy, a dokładniej z działalnością stoczni [[Ferdinand Schichau|Ferdynanda Gottloba Schichaua]]. W latach 1914–1918 Młynary uniknęły zniszczeń wojennych. Na frontach wojennych zginęło jednak 114 mężczyzn pochodzących w miejscowej parafii katolickiej i gminy ewangelickiej. 30 maja 1920 roku w miejscowym kościele katolickim odsłonięto tablice upamiętniające poległych mieszkańców.
-stycznia 1919 roku mieszkańcy Młynar w wyborach do Zgromadzenia Narodowego najwięcej głosów oddali na Większościowych Socjalistów. Drugie miejsce zajęli Niemieccy Demokraci. W tym samym roku 2 marca po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich mieszkańcy decydowali o składzie rady miejskiej. Tym sposobem do władz lokalnych dostali się trzej socjaldemokraci. W 1927 roku Młynary obchodziły swoje 600-lecie. Uroczystości z tym związane trwały trzy dni. Z okazji jubileuszu opublikowano monografię poświęconą miastu, którą opracował lokalny miłośnik historii – [[Guido Stark]].
+stycznia 1919 roku mieszkańcy Młynar w wyborach do Zgromadzenia Narodowego najwięcej głosów oddali na Większościowych Socjalistów. Drugie miejsce zajęli Niemieccy Demokraci. W tym samym roku 2 marca po raz pierwszy w wyborach bezpośrednich mieszkańcy decydowali o składzie rady miejskiej. Tym sposobem do władz lokalnych dostali się trzej socjaldemokraci. W 1927 roku Młynary obchodziły swoje 600-lecie. Uroczystości z tym związane trwały trzy dni. Z okazji jubileuszu opublikowano monografię poświęconą miastu, którą opracował lokalny miłośnik historii [[Guido Stark]].
 Po zakończeniu I wojny światowej liczba zatrudnionych mieszkańców wsi znacznie zmalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Młynary nadal miały rolniczy charakter – większość mieszkańców żyła z uprawy roli. Miejscowe rzemiosło, rozwinięte na niewielką skalę, było silnie związane z rolnictwem. W mieście nie powstał żaden większy zakład produkcyjny. Godna odnotowania jest ciągłość eksportu drewna i lnu do Czech, Wielkiej Brytanii i na Śląsk zapoczątkowanego w XIX wieku.
 Przed wybuchem II wojny światowej w mieście działało 6 piekarń, 3 rzeźników, 5 zakładów fryzjerskich, 4 stolarnie i 4 zakłady szewskie, 10 krawców, 6 właścicieli firm transportowych oraz 14 sklepów kolonialnych. Przed 1939 rokiem w Młynarach funkcjonowały również trzy hotele: ''Pod Orłem'', ''Reński Dwór'' i ''U Leonarda''. W 1924 roku założono Związek Działkowców, dysponujący wówczas 48 działkami ogrodniczymi.
-[[File:Stacja kolejowa w Młynarach.jpg|thumb|242 px|left| Stacja kolejowa w Młynarach, źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:M%C5%82ynary_train_station#mediaviewer/File:PKP_Mlynary.jpeg commons.wikimedia.org][12.12.2014]]]
 Po 1933 roku rozpoczęto budowę dróg gminnych Młynary – [[Nowe Monasterzysko]], [[Stare Siedlisko]] – [[Nowina]], [[Zastawno]] – [[Kwietnik]]. W mieście rozpoczęła się budowa osiedla domków dwurodzinnych. W latach 30. uruchomiony został miejski wodociąg. Po 1934 roku na rozkaz Hitlera zlikwidowano [[Żydzi na Warmii i Mazurach|cmentarze żydowskie]], w tym niewielki cmentarzyk w Młynarach. Do 1936 roku wszyscy mieszkańcy żydowskiego pochodzenia (39 osób) opuścili miasto. W 1937 roku odsłonięto pomnik ku czci bohaterów I wojny światowej, który został zdemontowany przez Niemców sześć lat później na potrzeby wojenne. Przed 1939 rokiem najliczniejszą organizacją w mieście (260 członków) był Związek Weteranów Wojennych.
-Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy Młynar korzystali z uroków ''Erholungsplatz'' – terenu rekreacyjnego, usytuowanego w lesie nad rzeką Bauda. Na naturalnym półwyspie zlokalizowane były domki letniskowe, bufet oraz miejsce do tańczenia. Mieszkańcy mogli również korzystać ze strzelnicy bractwa kurkowego. W samym mieście znajdowała się kręgielnia służąca również za miejsce spotkań, przyjęć, kursów tańca i gotowania. W okresie międzywojennym w Młynarach działało 11 restauracji i gospód.
+Przed wybuchem II wojny światowej mieszkańcy Młynar korzystali z uroków ''Erholungsplatz'' – terenu rekreacyjnego, usytuowanego w lesie nad rzeką Baudą. Na naturalnym półwyspie zlokalizowane były domki letniskowe, bufet oraz miejsce do tańczenia. Mieszkańcy mogli również korzystać ze strzelnicy bractwa kurkowego. W samym mieście znajdowała się kręgielnia służąca również za miejsce spotkań, przyjęć, kursów tańca i gotowania. W okresie międzywojennym w Młynarach działało 11 restauracji i gospód.
 W 1939 roku Młynary liczyły 3000 mieszkańców. 80% należało do kościoła luterańskiego, pozostali byli katolikami. W 1945 roku miasto zostało zniszczone w 70%. Utraciło prawa miejskie, które odzyskało dopiero 1 stycznia 1984 roku.
-<br/>
 ==Kultura==
 *[[lkwim:Biblioteka Publiczna w Młynarach|Biblioteka Publiczna]]
@@ Linia 57: / Linia 59: @@
 *[[lkwim:Kino Zenit w Młynarach|Kino "Zenit"]]
 *[[lkwim:Prywatne Muzeum im. Tadeusza Balickiego w Młynarach|Prywatne Muzeum im. Tadeusza Balickiego]]
-<br/>
 == Oragnizacje i stowarzyszenia ==
 *[[lkwim:Stowarzyszenie Przyjaciół Młynar|Stowarzyszenie Przyjaciół Młynar]]
@@ Linia 79: / Linia 80: @@
 *[[Rezerwat Pióropusznikowy Jar]]
 == Zabytki ==
-*Układ urbanistyczny i zabudowa Starego Miasta
+*układ urbanistyczny i zabudowa Starego Miasta
-*[[Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Młynarach|kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP]] z połowy XIX wieku
+*[[Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Młynarach|kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP]] z połowy XIX wieku
 *[[lkwim:Kościół pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach|kościół pw. św. Piotra Apostoła]]
 *[[lkwim: Ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła w Młynarach|ołtarz główny z kościoła pw. św. Piotra Apostoła]]
@@ Linia 89: / Linia 90: @@
 *pozostałości młyna wodnego przy ul. Młyńskiej
 *[[lkwim:Pomnik żołnierza niemieckiego w Młynarach| nieistniejący pomnik żołnierza niemieckiego]]
-*[[lkwim:Młyn zakonny w Młynarach| Młyn zakonny]] z 1. połowy XIV w.
+*[[lkwim:Młyn zakonny w Młynarach| młyn zakonny]] z pierwszej połowy XIV w.
 {{Przypisy}}
-<references>
+<references/>
 == Bibliografia ==
 Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2010–2011.<br/>
@@ Linia 100: / Linia 101: @@
 ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/>
 ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/>
-[http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf Ludność. Stan i struktura] [12.12.2014].<br/>
+[http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura] [12.12.2014].<br/>
 [http://www.verwaltungsgeschichte.de/heilsberg.html Verwaltungsgeschichte] [12.12.2014].<br/>
-[http://historia-wyzynaelblaska.pl/imsearch.php?search=M%C5%82ynary Historia Wysoczyzny Elbląskiej] [12.12.2014].<br/>
+[http://historia-wyzynaelblaska.pl/imsearch.php?search=M%C5%82ynary historia-wyzynaelblaska.pl, Historia Wysoczyzny Elbląskiej] [12.12.2014].<br/>
-[http://www.mlynary.pl Oficjalna Strona Gminy i Miasta Młynary]] [12.12.2014].<br/>
+[http://www.mlynary.pl mlynary.pl, strona Gminy i Miasta Młynary]] [12.12.2014].<br/>
-[http://www.mlynary.pl/pliki/Wykaz%20zabytkow.pdf Wykaz zabytków gminy Młynary] 12.12.2014].<br/>
+[http://www.mlynary.pl/pliki/Wykaz%20zabytkow.pdf mlynary.pl, Wykaz zabytków gminy Młynary] 12.12.2014].<br/>
 <br/>
-[[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat elbląski]] [[Kategoria: Młynary (gmina miejsko-wiejska)]] [[kategoria: 1301-1400]]
+[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria:Miasta]] [[Kategoria: Powiat elbląski]] [[Kategoria: Młynary (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: 1301-1400]]