Braniewo: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Ludzie związani z Braniewem) |
|||
| Linia 42: | Linia 42: | ||
* dworzec kolejowy | * dworzec kolejowy | ||
* budynki stajenne ze schyłku XIX wieku (obecnie przy ul. Moniuszki) | * budynki stajenne ze schyłku XIX wieku (obecnie przy ul. Moniuszki) | ||
| − | |||
==Transport== | ==Transport== | ||
Braniewo leży na trasie drogi krajowej nr 54 ([[Gronowo]] – Braniewo) oraz dróg wojewódzkich 504 (Braniewo – [[Elbląg]] przez [[Frombork]]) i 507 (Braniewo – [[Dobre Miasto]] przez [[Orneta|Ornetę]]). | Braniewo leży na trasie drogi krajowej nr 54 ([[Gronowo]] – Braniewo) oraz dróg wojewódzkich 504 (Braniewo – [[Elbląg]] przez [[Frombork]]) i 507 (Braniewo – [[Dobre Miasto]] przez [[Orneta|Ornetę]]). | ||
| Linia 70: | Linia 69: | ||
==Współpraca z innymi miastami== | ==Współpraca z innymi miastami== | ||
| − | |||
Braniewo podpisało umowy partnerskie z niemieckim Münster i rosyjskim Zielenogradskiem. Należy m.in. do Związku Miast Polskich, Związku Miast i Gmin Morskich oraz Związku Miast Hanzeatyckich. | Braniewo podpisało umowy partnerskie z niemieckim Münster i rosyjskim Zielenogradskiem. Należy m.in. do Związku Miast Polskich, Związku Miast i Gmin Morskich oraz Związku Miast Hanzeatyckich. | ||
==Ludzie związani z Braniewem== | ==Ludzie związani z Braniewem== | ||
| − | |||
W Braniewie urodzili się bądź działali m.in.: | W Braniewie urodzili się bądź działali m.in.: | ||
| − | * [[Regina Protmann]] | + | * [[Regina Protmann]] – założycielka zgromadzenia sióstr katarzynek, błogosławiona Kościoła katolickiego |
| − | * [[Michael Radau]] | + | * [[Michael Radau]] – jezuita, teolog |
| − | * [[Josef Annegarn]] | + | * [[Josef Annegarn]] – teolog, profesor [[Liceum Hosianum]] |
| − | * [[August Willich]] | + | * [[August Willich]] – generał wojsk unii w amerykańskiej wojnie secesyjnej |
| − | * [[Maria Czygan]] | + | * [[Maria Czygan]] – pisarka |
| − | * [[Aloys Marquardt|Alojzy Marquardt]] | + | * [[Aloys Marquardt|Alojzy Marquardt]] – duchowny katolicki, administrator diecezji warmińskiej |
| − | * [[Arthur Kather]] | + | * [[Arthur Kather]] – duchowny katolicki, wikariusz kapitulny diecezji warmińskiej |
| − | * [[Johann Pfeiffer]] | + | * [[Johann Pfeiffer]] – filozof, teolog, badacz starożytnej kultury greckiej, wykładowca [[Uniwersytet Albertyna |Uniwersytetu w Królewcu]], kanonik dobromiejski |
| − | * [[Konrad Zuse]] | + | * [[Konrad Zuse]] – inżynier, pionier komputeryzacji, mieszkał jako dziecko w Braniewie |
| − | * [[Rainer Barzel]] | + | * [[Rainer Barzel]] – polityk |
| − | * [[Tadeusz Brandys]] | + | * [[Tadeusz Brandys]] – duchowny katolicki, honorowy obywatel Braniewa |
| − | * [[Hartmut Bagger]] | + | * [[Hartmut Bagger]] – wojskowy |
| − | * [[Peter Samulski]] | + | * [[Peter Samulski]] – ultramaratończyk, bibliotekarz |
| − | * [[Tadeusz Kopacz]] | + | * [[Tadeusz Kopacz]] – polityk, samorządowiec, burmistrz Braniewa |
| − | * [[Wojciech Penkalski]] | + | * [[Wojciech Penkalski]] – polityk |
| − | * [[Tomasz Lisowski]] | + | * [[Tomasz Lisowski]] – piłkarz |
| − | * [[Bartosz Białkowski]] | + | * [[Bartosz Białkowski]] – piłkarz, bramkarz |
| − | * [[Jerzy Teschner]] | + | * [[Jerzy Teschner]] – duchowny rzymskokatolicki, kanonik kapituły dobromiejskiej |
| − | * [[Arnold Lange]] | + | * [[Arnold Lange]] – duchowny rzymskokatolicki, współpracownik biskupów warmińskich, kanonik dobromiejsk |
| − | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | + | Chłosta Jan, ''Słownik Warmii (historyczno-geograficzny)'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | [http://www.braniewo.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=31 Historia Braniewa, oprac. Anetta Wileńska, braniewo.pl] [26.12.2014]<br/> | |
| − | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Braniewo pl.wikipedia.org] [26.12.2014) | |
| − | [[Kategoria:Miejscowość]] | + | [[Kategoria:Miejscowość]] [[Kategoria: Braniewo]] [[Kategoria: 1201-1300]] |
Wersja z 13:01, 23 sty 2015
Braniewo (Brunsberga, niem. Braunsberg) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim. Stolica powiatu.
Jest jednym z najstarszych miast w Polsce, najstarszym miastem warmińskim, dawną stolicą Warmii i diecezji warmińskiej, określaną mianem "Aten Północy".
W 2014 r. miasto liczyło ponad 17 tysięcy mieszkańców. Od grudnia 2014 burmistrzem Braniewa jest Monika Trzcińska, która pokonała w wyborach wieloletniego burmistrza Henryka Mrozińskiego.
Spis treści
Nazwa
Niemiecka nazwa miasta nawiązuje do pruskiego grodu Brusebergue, który istniał w tym samym miejscu do połowy XIII wieku. Przez stulecia spolszczona nazwa brzmiała Brunsberga.
Położenie
Braniewo położone jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, nad rzeką Pasłęka, 7 kilometrów od ujścia tej rzeki do Zalewu Wiślanego. Geograficznie jest to rejon Równiny Warmińskiej. Przed 1998 rokiem Braniewo podlegało administracyjnie województwu elbląskiemu.
Dzieje
Około 1240 roku w miejscu pruskiego grodu Brusebergue Krzyżacy postawili warownię. W 1254 biskup Anzelm dokonał lokacji miasta na prawie lubeckim, obierając Braniewo za swoją siedzibę, inicjując budowę kościoła św. Andrzeja oraz powołując kapitułę warmińską. Po zniszczeniach w okresie II powstania pruskiego (1260) biskup Henryk Fleming 1 kwietnia 1284 roku wznowił przywilej lokacyjny Braniewa na prawie lubeckim, a zasadźcą uczynił swojego brata Jana Fleminga.
Pozostając siedzibą biskupią, Braniewo zyskało w XIV wieku mury miejskie i bramy. Powstał także zamek, który przetrwał do schyłku XIX wieku. W 1340 roku stolicę diecezji przeniesiono do Ornety, Braniewo pozostało natomiast siedzibą komornictwa biskupiego. W połowie XIV wieku powstały kolejne ważne budowle: kościoły św. Katarzyny i Maryi Panny, klasztor franciszkanów, ratusz miejski, szpitale św. Ducha i św. Jerzego.
Od 1342 za sprawą biskupa Hermana z Pragi, który na prawym brzegu Pasłęki lokował drugie miasto (Nowe Miasto Braniewo), także na prawie lubeckim, funkcjonowała dwoistość miast, której usiłował zapobiec biskup Henryk Sorbom. Jego starania z lat 1394–1398 wobec protestów mieszczan Starego Braniewa zakończyły się niepowodzeniem, a formalnego połączenia dokonał dopiero dekret pruski z 1773 roku. Nowe Miasto, o charakterze rzemieślniczym i rolniczym, posiadało własny ratusz, ale pozostawało bez murów miejskich; w 1681 zakończono budowę kościoła św. Trójcy.
Dzięki swojemu położeniu Braniewo było portem Warmii i należało do Hanzy, utrzymując kontakty z Europą (handel lnem, zbożem, drewnem). Funkcjonowała tu miejska flota kaperska oraz cech przewoźników (boradynów).
Braniewo było głównym ośrodkiem życia umysłowego na Warmii. Od 1565 rezydowali w mieście jezuici, sprowadzeni przez kardynała Stanisława Hozjusza. Działało Collegium Hosianum dla młodzieży świeckiej, pierwsze polskie diecezjalne seminarium duchowne, a także od 1578 roku Alumnat Papieski. Collegium kontynuowało działalność również w państwie pruskim, kiedy po kasacie jezuitów zostało przemianowane na Gymnasium Academikum. W 1818 roku biskup Joseph von Hohenzollern utworzył Liceum Hosianum nawiązujące do wcześniejszych tradycji, które prowadziło wydziały filozoficzny i teologiczny oraz seminarium duchowne, by w 1912 zostać przemianowanym na Akademię Królewską, a dwanaście lat później na Akademię Państwową. Od 1589 działała oficyna wydawnicza pracująca na zlecenie biskupa i kapituły.
Podobnie jak cała Warmia, Braniewo było wielokrotnie terenem działań wojennych, nie omijały więc miasta zniszczenia wojenne czy inne charakterystyczne dla ówczesnych czasów klęski, jak pożary czy epidemie. W latach 1520-1525 miasto zajmowali Krzyżacy. W 1577 Braniewo poniosło porażkę militarną z flotą gdańską skonfliktowaną z królem Stefanem Batorym. W XVII wieku zniszczenia i rabunki w Braniewie były efektem okupacji szwedzkiej.
W XIX wieku powstały w mieście gminy protestancka i żydowska; kościół protestancki zbudowano w 1837, synagogę w 1851 roku. Braniewo zyskało w tym czasie rangę miasta powiatowego. Nadal znaczącą rolę odgrywał handel żywnością, działały niewielkie zakłady przemysłowe: przetwórnia ryb, garbarnie, młyny, browar. Od 1811 roku na dawnym zamku biskupim działało seminarium dla nauczycieli szkół ludowych, w 1887 powstała szkoła rolnicza (pierwsza w Prusach Wschodnich), w 1906 szkoła rzemieślniczo-kupiecka. W 1856 powołano w Braniewie Warmińskie Towarzystwo Historyczne, wydawcę cennych materiałów źródłowych do dziejów Warmii. Ukazywały się czasopisma, m.in. organ katolickiej partii Centrum "Ermländischer Volksblätter" (potem "Ermländische Zeitung"). Od 1853 miasto dysponowało połączeniem kolejowym z Królewcem, od 1857 także z Gdańskiem. Okres ten przyniósł znaczący rozwój demograficzny Braniewa, które w chwili przejścia pod administrację pruską w 1772 liczyło 4249 mieszkańców, a w momencie wybuchu II wojny światowej – już 18 876.
Zniszczenia z 1945 roku, sięgające 85% zabudowy, zmieniły zabytkowy charakter miasta. Po wojnie nie podjęto odbudowy większości zabytków. Przyjęto oficjalnie formę nazwy miasta – Braniewo.
Zabytki
Mimo wojennych zniszczeń zachowały się (lub zostały odbudowane) m.in.:
- bazylika św. Katarzyny z XIV wieku, odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1984
- wieża bramy zamku biskupiego, ostatni ocalały fragment zamku
- sanktuarium z połowy XVIII wieku, zbudowane przez jezuitów
- kościół pw. Świętego Krzyża w Braniewie
- kaplica św. Rocha
- budynek Collegium Hosianum
- kościół Świętej Trójcy, nowomiejski, z XVII wieku, obecnie cerkiew greckokatolicka
- kościół parafialny św. Antoniego z XIX wieku, przed 1945 świątynia ewangelicka
- pozostałości obwarowań miejskich
- Spichlerz Mariacki z XVII wieku
- dworzec kolejowy
- budynki stajenne ze schyłku XIX wieku (obecnie przy ul. Moniuszki)
Transport
Braniewo leży na trasie drogi krajowej nr 54 (Gronowo – Braniewo) oraz dróg wojewódzkich 504 (Braniewo – Elbląg przez Frombork) i 507 (Braniewo – Dobre Miasto przez Ornetę).
Transport autobusowy obsługują przedsiębiorstwa PKS z Elbląga i Bartoszyc, a także przewoźnicy prywatni, zapewniając bezpośrednie połączenia m.in. z Warszawą, Gdańskiem, Elblągiem, Węgorzewem, Lidzbarkiem Warmińskim, Pasłękiem, Fromborkiem, a także Kaliningradem.
Linie kolejowe łączą miasto m.in. z Tczewem (przez Bogaczewo i Elbląg), Olsztynem i Kaliningradem. W 2006 roku zamknięto ruch pasażerski na linii Braniewo-Elbląg przez Frombork.
Sport
Największym klubem sportowym Braniewa jest Zatoka z sekcjami piłki nożnej, judo, aikido, boksu, brydża. Klub powstał w 1947 z inicjatywy m.in. Jana Chmiela, znanego później olsztyńskiego lekarza sportowego. Piłkarze Zatoki sięgali po wojewódzki Puchar Polski (w okręgowych rozgrywkach elbląskich), grali w III lidze, a po mistrzostwie w tej ostatniej klasie rozgrywkowej w 1960 bez powodzenia walczyli w barażach o II ligę.
Działają także kluby Gmina (z sekcją piłkarską) i Sparta (z sekcją siatkarską).
W 2000 roku Braniewo było miastem startowym 57. edycji wyścigu kolarskiego Tour de Pologne. Kilkakrotnie miasto gościło uczestników samochodowego Rajdu Kormoran.
Religia
W Braniewie działają związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki
- parafia pw. św. Antoniego w Braniewie
- parafia pw. św. Katarzyny w Braniewie
- parafia pw. Krzyża Świętego w Braniewie
- parafia pw. św. Wojciecha w Braniewie
- Dom Prowincjonalny Sióstr Katarzynek
- Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego – Parafia Trójcy Świętej w Braniewie
- Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – Parafia Przemienienia Pańskiego w Braniewie
- Zbór Świadków Jehowy w Braniewie
Współpraca z innymi miastami
Braniewo podpisało umowy partnerskie z niemieckim Münster i rosyjskim Zielenogradskiem. Należy m.in. do Związku Miast Polskich, Związku Miast i Gmin Morskich oraz Związku Miast Hanzeatyckich.
Ludzie związani z Braniewem
W Braniewie urodzili się bądź działali m.in.:
- Regina Protmann – założycielka zgromadzenia sióstr katarzynek, błogosławiona Kościoła katolickiego
- Michael Radau – jezuita, teolog
- Josef Annegarn – teolog, profesor Liceum Hosianum
- August Willich – generał wojsk unii w amerykańskiej wojnie secesyjnej
- Maria Czygan – pisarka
- Alojzy Marquardt – duchowny katolicki, administrator diecezji warmińskiej
- Arthur Kather – duchowny katolicki, wikariusz kapitulny diecezji warmińskiej
- Johann Pfeiffer – filozof, teolog, badacz starożytnej kultury greckiej, wykładowca Uniwersytetu w Królewcu, kanonik dobromiejski
- Konrad Zuse – inżynier, pionier komputeryzacji, mieszkał jako dziecko w Braniewie
- Rainer Barzel – polityk
- Tadeusz Brandys – duchowny katolicki, honorowy obywatel Braniewa
- Hartmut Bagger – wojskowy
- Peter Samulski – ultramaratończyk, bibliotekarz
- Tadeusz Kopacz – polityk, samorządowiec, burmistrz Braniewa
- Wojciech Penkalski – polityk
- Tomasz Lisowski – piłkarz
- Bartosz Białkowski – piłkarz, bramkarz
- Jerzy Teschner – duchowny rzymskokatolicki, kanonik kapituły dobromiejskiej
- Arnold Lange – duchowny rzymskokatolicki, współpracownik biskupów warmińskich, kanonik dobromiejsk
Bibliografia
Chłosta Jan, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
Historia Braniewa, oprac. Anetta Wileńska, braniewo.pl [26.12.2014]
pl.wikipedia.org [26.12.2014)
