Tolkmicko

Tolkmicko
Herb Tolkmicka
Dworzec kolejowy w Tolkmicku. Fot. Joanna Barton. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Tolkmicko
Liczba ludności (2012)	2812
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tolkmicko
Położenie na mapie Polski Tolkmicko
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Tolkmicko (niem. Tolkemit) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Tolkmicko. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. W 2012 roku liczyła 2812 mieszkańców. W Wyborach Samorządowych 2018 mandat burmistrza uzyskała Magdalena Dalman.

Kaplica cmentarna w Tolkmicku. Fot. Lina Manni. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014]

Tolkmicko. Kościół polsko-katolicki. Fot. Polimerek. Źródło: Commons Wikimedia [12.12.2014]

Położenie

Miasto jest położone nad Zalewem Wiślanym, w odległości ok. 24 km od Elbląga.

Dzieje miejscowości

Pierwotnie obszar Tolkmicka i okolic był zasiedlony przez Pogezanów. W pobliżu dzisiejszych granic miasta znajdował się gród pruski z okresu wczesnego średniowiecza. Na lata 1233-1238 datuje się okres podbijania tych ziem przez Krzyżaków. Z kolei na lata 1296-1300 przypada nadanie osadzie przywileju lokacyjnego. Jednak pierwsza pisemna informacja dotycząca Tolkmicka pojawia się dopiero w 1326 roku. Osada występowała już wówczas pod nazwą Tolkemit. 21 marca 1351 roku wielki mistrz krzyżacki Henryk Dusemer odnowił miejski przywilej lokacyjny Tolkmicka. W 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego.

Po zakończeniu wojny trzynastoletniej miasto znalazło się w granicach Polski. Wiek XVII został utrwalony w historii Tolkmicka jako czas pożarów. W okresie wojen polsko-szwedzkich w mieście przebywał król Szwecji Gustaw II Adolf. Miasto zostało dwukrotnie strawione przez ogień (1634, 1694). Na początku XVIII wieku do Tolkmicka przywędrowała epidemia dżumy, która odebrała życie połowie mieszkańców. W 1767 roku kolejny pożar zniszczył kościół i ratusz. W 1772 roku w mieście działał browar, dwie słodownie; istniał kościół, kaplica i szpital połączony z przytułkiem. Tolkmicko było wówczas zamieszkane przez 973 osoby. Dwa razy do roku w mieście odbywały się jarmarki. Od lutego 1807 roku miasto znalazło się na trasie przemarszów wojsk. Obowiązkowy kwaterunek, aprowizacja i samowola żołnierzy boleśnie nadwyrężyły lokalną gospodarkę. Na przełomie 1812 i 1813 wybuchła epidemia tyfusu przywleczonego z Rosji przez żołnierzy Napoleona. Następnie przez pół roku w mieście stacjonowali Rosjanie.

W 1831 roku w mieście i okolicach wybuchła epidemia cholery, która pochłonęła życie 63 osób. Nawrót epidemii nastąpił w 1848 roku. W latach 1831-1832 w Tolkmicku przebywało 240 powstańców listopadowych. W 1832 roku w mieście otwarto pierwszą aptekę. Na początku kolejnego stulecia oddano do użytku szpital. Od połowy XIX wieku w Tolkmicku rozwijało się głównie rybołówstwo, przetwórstwo ryb i gastronomia. W latach 1862-1883 wybudowano w mieście największy śródlądowy port w ówczesnej Europie. Intensywnie rozwijały się warsztaty szkutnicze. Natomiast w 1899 roku ukończona została budowa Kolei Nadzalewowej.

W 1925 roku miasto liczyło 3161 mieszkańców. W 1936 roku założony został zakład ceramiki, a w 1938 roku rozpoczęto budowę fabryki marmolady. W tolkmicku funkcjonowały szkoły żeńskie: katolicka i ewangelicka. W 1939 roku Tolkmicko było zamieszkane przez 3875 osób. 25 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyli Sowieci. Mieszkańcy, którzy pozostali w Tolkmicku, skazani zostali na wywózkę do ZSSR, ucieczkę przez zamarznięty Zalew Wiślany bądź pewną śmierć z rąk żołnierzy Armii Czerwonej. Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do mozolnej odbudowy miasta. W 1946 roku utworzony został Bosmanat Port. W tym samym roku przeprowadzono akcję usuwania wraków z portu oraz uruchomiono Bałtyckie Zakłady Ceramiczne. W latach 1951-1956 powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna "Nowy Sad". Uruchomiono Wiejski Dom Towarowy. W 1947 roku powstało natomiast Zrzeszenie Rybaków Morskich, a następnie Spółdzielnia Rybołówstwa Morskiego "Pokój". W 1968 roku w Tolkmicku działał ośrodek zdrowia, apteka oraz punkt położniczy. W listopadzie 1945 roku uruchomiono szkołę. W 1963 roku oddano do użytku nowy budynek szkoły.

W 1948 roku w Tolkmicku działały również świetlice Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami, Fabryki Przetworów Owocowych oraz Ligi Kobiet. W 1966 roku oddano do użytku budynek Miejskiego Domu Kultury. Natomiast tolkmicka biblioteka rozpoczęła swoją działalność w roku 1948. W latach 50. i 60. w mieście i okolicach rozpoczęto budowę zakładowych ośrodków wczasowych.

Gmina Tolkmicko należy do następujących organizacji: Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych , LGR "Zalew Wiślany".

Religia

• Parafia pw. św. Jakuba Apostoła
• Parafia polskokatolicka pw. Matki Bożej Anielskiej

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Bażyński - kasztelan elbląski
• Stanisław Działyński - kasztelan elbląski, wojewoda malborski i chełmiński
• Jerzy Matern - ksiądz katolicki, historyk, publicysta, organizator warmińskiego oddziału Caritas
• Józef Stein - kanonik warmiński, dyrektor Caritasu
• Feliks Reich - kanonik warmiński, sekretarz biskupów warmińskich

Sport

• UKS Tolkmicko
• Klub Sportowy Barkas Tolkmicko

Kultura

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• Bibioteka Miasta i Gminy im. K. I. Gałczyńskiego
• Dni Tolkmicka
• Międzynarodowy Zlot Motocyklistów "KARDAN"

Organizacje i stowarzyszenia

• Stowarzyszenie Lokalna Grupa Rybacka "Zalew Wiślany"
• LGD Wysoczyzna Elbląska
• Tolkmicki Klub Motocyklowy "Kardan"

Edukacja

• Szkoła Podstawowa
• Gimnazjum
• Przedszkole Miejskie

Turystyka

• Plaża Miejska
• Port
• Szlak Kopernikowski: Frombork - Kępki
• Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej
• Rezerwat Zatoka Elbląska
• Rezerwat Pióropusznikowy Jar
• Rezerwat Ujście Nogatu
• Rezerwat Dolina Stradanki
• Rezerwat Nowinka
• Rezerwat Buki Wysoczyzny Elbląskiej
• Kolej Nadzalewowa

Zabytki

• Układ urabnistyczny miasta XIV-XIX w.
• Kościół pw. św.Jakuba Apostoła
• Kościół polsko-katolicki
• Kaplica cmentarna w 1. połowy XVIII w.
• Baszta z XIV w.
• Domy przy ul Młyńskiej z 2. połowy XIX w.
• Budynek dworca kolejowego, wniesiony w 1867 r.
• Dom przy ul. Jagiellońskiej 2
• Domy przy ul. Portowej z 1890 i 1900 r.
• Budynek Szkoły Podstawowej nr 1 z początków XX w.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
Dzieje ziemi tolkmickiej, oprac. Lechosław Rutkowiak, Tolkmicko 2008.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
stat.gov.pl, Ludność. Stan i struktura [14.12.2014]
zalew.org.pl, strona poświęcona gminie i miastu [14.12.2014]
historia-wyzynaelblaska.pl, historia Wysoczyzny Elbląskiej [14.12.2014]
Urząd Miasta i Gminy Tolkmicko [14.12.2014]
Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury [14.12.2014]
Parafia pw. św. Jakuba Apostoła [14.12.2014]
Tolkmicki Klub Motocyklowy [14.12.2014]
pttk.elblag.com.pl, spis szlaków turystycznych [14.12.2014]